Czarny, smolisty stolec – co może oznaczać? Czy jest powodem do niepokoju?

Kał jest ostatecznym produktem trawienia. Powstaje przede wszystkim w jelicie grubym. W jelicie cienkim trawiona treść pokarmowa ma formę płynną i dopiero w obrębie okrężnicy dochodzi do jej odwodnienia i uformowania stolca. Składa się on głównie z wody, bakterii oraz niestrawionych resztek pokarmowych, a także bilirubiny, która odpowiada za jego brązowawą barwę.

Czarny stolec – charakterystyka. Skąd bierze się jego kolor?

Niewątpliwie ciemna barwa stolca jest nietypowa i odbiega od standardowej normy. Prawidłowy stolec ma:

• jasnobrązowy, brązowy lub ciemnobrązowy kolor,
• podłużny, walcowaty kształt,
• konsystencję o typie 3 i 4 wg bristolskiej skali uformowania stolca,
• gładką strukturę lub niewielkie pęknięcia na jego powierzchni,
• nieprzyjemny/neutralny zapach.

W zdrowym kale nie powinny pojawiać się śluz oraz krew.

Czy ciemny kał jest powodem do niepokoju?

Odpowiedź na to pytanie nie jest jednoznaczna. Jeśli ciemny/czarny stolec był jednorazowym incydentem i możemy go połączyć ze spożyciem konkretnego leku, wypiciem dużej ilości alkoholu czy zmianą diety, to nie należy się specjalnie niepokoić. 

Natomiast gdy jest to powtarzający się problem, nie widzimy żadnej uchwytnej przyczyny jego pojawienia się, a dodatkowo towarzyszą mu niepokojące objawy – bóle brzucha, utrata masy ciała, osłabienie, omdlenia, bladość śluzówek, zwężenie kału (który zaczyna przypominać ołówek) – to należy jak najszybciej skonsultować się ze specjalistą. 

Smolisty, czyli jednolicie ciemnoczarny (przypominający smołę), oraz luźny, lepki, czasem nawet biegunkowy stolec – może świadczyć o masywnym krwawieniu z układu pokarmowego. Dodatkowo mogą mu towarzyszyć fusowate wymioty. Będą one potwierdzać masywne krwawienie oraz krew, która uległa strawieniu przez kwas żołądkowy.

Czarny stolec – jakie choroby za nim stoją?

Do najczęstszych przyczyn czarnego stolca możemy zaliczyć stany powodujące uszkodzenie błony śluzowej układu pokarmowego lub naczynia. To z kolei doprowadza do krwawienia z układu pokarmowego, strawienia krwi i zabarwienia stolca na czarny kolor. Wśród takich zaburzeń i schorzeń wymienia się:

• nowotwory górnego odcinka przewodu pokarmowego,
• pękniecie ściany żołądka lub przełyku (np. w zespole Mallory’ego i Weissa),
• żylaki przełyku,
• wrzód Dieulafoya,
• chorobę wrzodową żołądka i/lub dwunastnicy,
• niedobory czynników krzepnięcia,
• przyjmowanie dużych ilości leków przeciwpłytkowych (aspiryna i inne NLPZ-y) czy przeciwkrzepliwych (jak np. warfaryna).

Choć krwawienia z górnego odcinka przewodu pokarmowego przeważnie wywołują zmianę barwy stolca na czarny, to nie jest to regułą. Krew działa przeczyszczająco (podrażnia ścianę układu pokarmowego i przyspiesza jego pasaż), przez co przy masywnym krwawieniu – mimo początkowego ciemnego kału – da się zauważyć w stolcu również krew żywoczerwoną, która nie zdążyła ulec trawieniu.

Inne przyczyny ciemnego stolca

Do innych przyczyn ciemnego stolca zaliczymy oczywiście dietę – m.in. spożycie borówek, jagód czy czarnych porzeczek daje efekt ciemniejszej barwy kału. Podobnie działa wypicie dużych ilości kawy czy czerwonego wina.

Czarny stolec mogą powodować również przyjmowane leki. Będą to najczęściej:

• preparaty żelaza – zarówno suplementy, jak i leki, które stosowane są doustnie celem wyrównania poziomu żelaza w niedokrwistości mikrocytarnej,
• węgiel aktywowany – przyjmowany najczęściej przeciwbiegunkowo i odtruwająco, co bywa wykorzystywane przy zatruciu lekami,
• bizmut – lek stosowany w trakcie eradykacji (leczenia) Helicobacter pylori oraz przy leczeniu wrzodów; może powodować mocne ściemnienie kału.

Ciemne zabarwienie stolca po gastroskopii jest spowodowane pobraniem wycinków podczas badania. Wówczas może pojawić się niewielkie krwawienie, które przyciemni barwę kału. Jeśli jednak problem nie ustępuje lub w kale widać również krew, należy pilnie udać się na SOR. Jest to możliwe powikłanie po gastroskopii.

Ciemny kał – kiedy i do jakiego lekarza się udać? Jakie badania wykonać?

Jeśli wykluczyliśmy wpływ diety i leków na wygląd naszego stolca, a problem dalej występuje, to nasze pierwsze kroki musimy skierować do lekarza POZ.

W przypadku podejrzenia krwawienia do układu pokarmowego (przy braku widocznej, żywoczerwonej krwi w stolcu) należy wykonać badanie na krew utajoną w kale, która odpowie nam, czy w stolcu obecna jest większa ilość hemoglobiny (fizjologicznie w kale może być 0,5–1,5 ml krwi na dobę). Dodatkowo wykonanie morfologii krwi potwierdzi (bądź nie) niedobory hemoglobiny, które mogą wskazywać, że krew gdzieś „ucieka” z organizmu.

Dodatni wynik na krew w kale powinien skłonić nas do pilnego wykonania badań endoskopowych – gastro- i kolonoskopii – oraz pilnej konsultacji z lekarzem specjalistą gastroenterologiem.