Kamica nerkowa (moczowa) – objawy, przyczyny i leczenie

Istotą kamicy moczowej jest tworzenie się w obrębie układów kielichowo-miedniczkowych nerek chorego twardych tworów podobnych do kamieni, nazywanych złogami. Do tej pory jednak naukowcom nie udało się jednoznacznie ustalić, dlaczego niektórzy z nas przejawiają taką skłonność, a inni nie.

Objawy kamicy moczowej

Kamica moczowa jest chorobą przewlekłą, której przebieg bywa różny. U części osób obecność złogów w nerkach nie daje żadnych dolegliwości i może być wykryta przypadkiem podczas badań diagnostycznych związanych z innymi chorobami. W pozostałych przypadkach wiąże się z okresowo dużymi bólami u chorego.

Dla kamicy nerkowej charakterystyczne są silne ataki bólowe związane z przesuwaniem się złogu z nerki przez moczowód do pęcherza moczowego. Określane są one jako tzw. napady kolki nerkowej. Ból kolkowy występuje w okolicy lędźwiowej i promieniuje wzdłuż moczowodu do podbrzusza, pachwiny, narządów płciowych lub uda. Jest bardzo silny i ostry, towarzyszy mu wzdęcie brzucha, czasem występują również nudności i wymioty. Cierpiący z powodu kolki nerkowej zwykle jest niespokojny i stale zmienia pozycję ciała, gdyż żadne ułożenie nie łagodzi wyraźnie bólu. Gdy złóg umiejscawia się w moczowodzie, chory odczuwa bóle w okolicy pachwiny i talerza kości biodrowej.

W czasie ataku kolki nerkowej chory oddaje mocz często, za to w małych ilościach i czasem o zabarwieniu krwistym. Ból może trwać nawet kilka godzin i okresowo nasilać się. Ustępuje niemal natychmiast, gdy kamień zostanie wydalony z dróg moczowych z moczem na zewnątrz. Jeśli w czasie kolki nerkowej pojawia się gorączka, to może świadczyć o zakażeniu dróg moczowych. Najczęściej dolegliwości kolki nerkowej są tak silne, że chory wzywa pogotowie ratunkowe w celu doraźnego podania silnych leków przeciwbólowych i rozkurczowych. U niektórych ludzi objawy kamicy moczowej mogą skończyć się na jednym napadzie kolki nerkowej. Inni cierpią wielokrotnie "rodząc" kolejne kamienie. Gdy kamienie nerkowe są duże lub odlewowe (wypełniające cały układ kielichowo-miedniczkowy nerki) typowe są bóle tępe, nie tak gwałtowne i nasilone, jak przy drobnych złogach przemieszczających się poprzez moczowód.

Przyczyny kamicy moczowej

Do tej pory nie ustalono jednoznacznie dlaczego u niektórych ludzi tworzą się kamienie w nerkach. Wiadomo jednak, że rozwojowi kamicy moczowej mogą sprzyjać:

•    bogata dieta mleczna (nadmiar wapnia),
•    picie dużej ilości twardej wody (nadmiar węglanu wapnia),
•    przedłużające się zakażenie dróg moczowych,
•    zmiany anatomiczne w układzie moczowym, które powodują zaleganie moczu, np. zwężenia moczowodu, wady rozwojowe układu moczowego,
•    długotrwałe unieruchomienie po złamaniach,
•    poprzeczne uszkodzenie rdzenia kręgowego,
•    zaburzenia czynności nerek,
•    zaburzenia przemiany materii prowadzące do nadmiernego wydalania z moczem wapnia, szczawianów, kwasu moczowego, fosforanów,
•    niedobór witaminy A,
•    zaburzenia hormonalne: nadczynność przytarczyc, kory nadnerczy,
•    choroby kości, np. szpiczak mnogi, przerzuty rakowe,
•    przedawkowanie witaminy D3,
•    nadużywanie leków zobojętniających.
•    kamica moczowa może rozwijać się również w przebiegu niektórych chorób krwi.

Gdy przyczyna kamicy nerkowej jest nieznana, określa się ją mianem kamicy samorodnej.

Kamica może dotyczyć również pęcherza moczowego. Wówczas najczęściej rozwija się w następstwie innych chorób urologicznych i w zdecydowanej większości występuje u mężczyzn. Podłożem tworzenia się kamieni pęcherzowych jest zastój moczu w pęcherzu i rozwijające się zakażenie.

Przyczyną zalegania moczu może być:

•    powiększony gruczoł krokowy,
•    uchyłek pęcherza,
•    zaburzenia czynności pęcherza
•    wprowadzone do niego ciało obce.

Objawem kamicy pęcherza moczowego jest nagłe przerywanie strumienia moczu, któremu towarzyszy silny ból promieniujący wzdłuż prącia. Czasem mężczyzna może oddać mocz tylko w określonej pozycji ciała.

Diagnostyka i leczenie kamicy nerkowej

Podstawowym badaniem jest analiza ogólna moczu. W czasie choroby często występuje krwinkomocz lub krwiomocz, którym mogą towarzyszyć leukocyty i bakterie, a w osadzie moczu można znaleźć różne kryształy. Zdarza się jednak, że wynik badania ogólnego moczu może być również całkiem prawidłowy. Badaniami dodatkowymi ułatwiającymi rozpoznanie kamicy moczowej są ultrasonografia układu moczowego oraz badanie radiologiczne z kontrastem, zwane urografią. Badania te potwierdzają rozpoznanie kamicy nerkowej i umożliwiają zlokalizowanie złogu. Ważne jest również ustalenie, czy nie ma zatkania dróg moczowych i ich zakażenia oraz określenie stanu czynnościowego nerek. Mając te dane, lekarz urolog podejmuje decyzję o sposobie leczenia, które może być zachowawcze, instrumentalne lub operacyjne.

1.    Leczenie zachowawcze kamicy moczowej obejmuje zwalczanie zakażenia dróg moczowych oraz utrzymanie odpowiedniego dla danego typu kamicy odczynu moczu.
2.    Leczenie instrumentalne kamicy nerkowej obejmuje rozkruszanie złogów znajdujących się w pęcherzu moczowym oraz usuwanie złogów z moczowodu. Oprócz tego stosowana jest litotrypsja czyli przezskórne kruszenie kamieni falą ultradźwiękową w specjalnej wannie lub falą wstrząsową generowaną pozaustrojowo.
3.    Leczenie operacyjne kamicy moczowej stanowi obecnie zdecydowaną mniejszość wszystkich zabiegów urologicznych.

Podstawowym i wspólnym zaleceniem terapeutycznym, niezależnie od rodzaju kamicy, jest zwiększenie wypijanych w ciągu doby płynów do 2-2,5 litra. Wskazane jest również wypicie szklanki wody tuż przed snem. Najbardziej znaną i polecaną wodą mineralną do leczenia kamicy nerkowej jest woda "Jan", pochodząca ze zdroju w Krynicy. Wiadomo, że na powstawanie kamieni nerkowych ma również wpływ codzienne odżywianie.

Produkty spożywcze zawierają składniki (np. wapń, magnez, szczawiany, fosforany), które mogą być podstawą tworzenia się złogów w drogach moczowych.
Jeżeli kamień nerkowy został wydalony, warto poddać go analizie chemicznej, aby poznać jego skład chemiczny. Najczęściej kamienie nerkowe są moczanowe, szczawianowe i fosforanowe. Zdarzają się również złogi struwitowe, zawierające fosforan amonowo-magnezowy. Te występują częściej u kobiet. Przyczyną kamicy struwitowej jest zakażenie nerek przez bakterie, mające zdolność rozkładania mocznika znajdującego się w moczu na dwutlenek węgla i amoniak.

Żywienie przy kamicy nerkowej

Mając wynik analizy chemicznej złogu, chory może modyfikować swoją dietę tak, aby nie zawierała zbyt dużo pokarmów bogatych w substancje, które tworzą dany rodzaj kamieni. Jak powinna wyglądać dieta przy kamieniach nerkowych?

Wiadomo, że na wytrącanie się złogów w nerkach ma również wpływ odczyn moczu, czyli jego pH. Kamienie szczawianowe i fosforanowe wytrącają się w zasadowym odczynie moczu. A powstawaniu kamieni moczanowych sprzyja mocz zakwaszony. Dlatego chorym z kamicą lekarz może zalecić przyjmowanie środków zmieniających pH moczu tak, aby otrzymywać mocz, w którym składniki tworzące dany rodzaj kamieni są najlepiej rozpuszczalne. Kamicy wapniowej można zapobiegać, podając codziennie preparaty, które zwiększają wydalanie magnezu, a zmniejszają - wapnia.

Kamica moczowa - podsumowanie

Kamica sprzyja zakażeniom układu moczowego, dlatego każde takie zakażenie musi być leczone energicznie i skutecznie. Nie można przewidzieć szybkości powiększania się złogów, choć wiadomo, że najszybciej powiększają się złogi struwitowe, powstające w przebiegu zakażenia bakteriami rozkładającymi mocznik.

Dużą skłonność do nawrotów wykazuje kamica fosforanowa i moczanowa.

Kamienie małe, do wielkości ziarnka grochu, mogą wydalać się samoistnie. Większe należy rozbijać przezskórnie lub usuwać instrumentalnie albo operacyjnie.

Rokowanie w kamicy moczowej zależy w dużej mierze od przyczyny i rodzaju kamieni oraz stanu czynnościowego nerek, dlatego choroba ta może u każdego chorego przebiegać zupełnie inaczej. Długoletnia kamica może w efekcie prowadzić do uszkodzenia nerek.