Ferroksydaza – co oznacza jej podwyższony i obniżony poziom?

Podczas diagnostyki procesu metabolizmu miedzi i choroby Wilsona wykonuje się badanie poziomu ceruloplazminy we krwi, czyli białka ostrej fazy, które jest syntezowane w wątrobie. Genetycznie uwarunkowany niedobór ceruloplazminy prowadzi  do odkładania miedzi w narządach miąższowych (np. w mózgu, wątrobie), co może doprowadzić do ich uszkodzenia. Jak wygląda badanie ceruloplazminy, ile kosztuje i jakie są normy? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

Ceruloplazmina (nazywana także ferroksydazą) to białko ostrej fazy, które jest produkowane podczas reakcji zapalnej. Ceruloplazmina pełni nadrzędną funkcję w procesie transportu miedzi we krwi. Bierze także udział w metabolizmie żelaza. Oznaczenie jej stężenia nie jest standardowo zlecanym badaniem laboratoryjnym i wykonuje się je najczęściej w przypadku podejrzenia choroby Wilsona oraz innych chorób związanych z zaburzeniami gospodarki jonami miedzi.

Co to jest ceruloplazmina?

Ceruloplazmina to jedno z białek produkowanych w wątrobie. Jej głównym zadaniem jest wiązanie i transport jonów miedzi we krwi (szacuje się, że ok. 90–95% miedzi obecnej w osoczu jest z nią związana). Jedna cząsteczka ceruloplazminy jest w stanie łączyć się z 6–8 atomami miedzi i dlatego pełni ona dominującą rolę w metabolizmie tego pierwiastka. Pomiar stężenia ceruloplazminy we krwi jest wykorzystywany do monitorowania gospodarki jonami miedzi oraz diagnostyki zespołu Wilsona – uwarunkowanego genetycznie niedoboru ceruloplazminy, prowadzącego do odkładania miedzi w wątrobie i innych narządach, a w konsekwencji do ich uszkodzenia.

Ceruloplazmina posiada również silne właściwości antyoksydacyjne. Oznacza to, że jest przeciwutleniaczem chroniącym organizm przed niebezpiecznym działaniem wolnych rodników. Białko to ma także zdolność utleniania jonów żelaza do postaci Fe³⁺, dlatego bywa nazywane ferroksydazą. Proces utleniania wspomaga wiązanie żelaza z transferyną i ułatwia jego transport we krwi. Ceruloplazmina może także aktywować oksydację innych związków obecnych w organizmie: neuroprzekaźników – serotonina, czy noradrenalina, związków sulfhydrylowych i kwasu askorbinowego. Ferroksydaza jest ponadto białkiem ostrej fazy – jej stężenia znacznie wzrasta w trakcie stanów zapalnych oraz infekcji.

Kiedy należy zbadać poziom ceruloplazminy?

Oznaczenie poziomu ceruloplazminy nie jest badaniem, wykonywanym standardowo, np. w celach profilaktycznych. Na badanie to pacjenci są najczęściej kierowani przez lekarza, w momencie, gdy wykazują objawy wskazujące na chorobę Wilsona, takie jak: żółtaczka, bóle brzucha, mdłości, drgawki, niedokrwistość, złe samopoczucie psychiczne, zmiany zachowania, problemy z utrzymaniem równowagi, trudności z chodzeniem, przełykaniem i inne objawy ze strony układu mięśniowego. Ponadto jeśli pojawi się niewydolność lub marskość wątroby między dwudziestym a trzydziestym rokiem życia, również należy wykonać badanie. Innymi wskazaniami do zbadania stężenia ceruloplazminy mogą być: podejrzenie choroby Menkesa u dzieci (genetycznego schorzenia, uniemożliwiającego przyswajanie miedzi dostarczonej z dietą) i monitorowanie leczenia pacjentów z nadmiarem lub niedoborem miedzi.

Ceruloplazmina – przygotowanie i przebieg badania

Badanie stężenia ceruloplazminy wygląda podobnie, jak większość testów laboratoryjnych. Od pacjenta pobierana jest próbka krwi żylnej z żyły łokciowej. Do badania poziomu ferroksydazy należy zgłosić się na czczo (nie spożywać posiłków przez co najmniej 8 godzin poprzedzających wizytę w punkcie pobrań). Warto również poinformować lekarza o wszystkich przyjmowanych lekach i suplementach diety, ponieważ mogą one wpłynąć na uzyskany wynik. Czasami zdarza się, że wraz z badaniem poziomu ferroksydazy oznaczany jest również poziom miedzi we krwi oraz wydalanie miedzi w dobowej zbiórce moczu.

Ceruloplazmina – norma dla dzieci i dorosłych

Zakresy norm referencyjnych dla ceruloplazminy ustalane są przez konkretne laboratoria w zależności od stosowanej metody i powinny znajdować się w widełkach liczbowych na wyniku przekazywanym pacjentowi. W przypadku osób dorosłych mieszczą się one najczęściej w przedziale 20–40 mg/dl dla mężczyzn oraz 25–60 mg/ dl dla kobiet. U dzieci normy te wynoszą odpowiednio:

• do 3 miesiąca życia:  5–18 mg/dl,
• od 3 do 12 miesiąca życia: 33–43 mg/dl,
• od 1 do 5 roku życia: 25–55 mg/dl,
• od 6 do 7 roku życia: 24–48 mg/dl,
• > 7 roku życia: 20–54 mg/ dl.

Podwyższona ceruloplazmina – przyczyny i objawy

Podwyższony poziom ceruloplazminy może pojawić się u kobiet w ciąży i kobiet stosujących antykoncepcję hormonalną oraz u osób palących papierosy. Może on również być skutkiem infekcji, stanów zapalnych, chorób reumatycznych lub nowotworowych. Ceruloplazmina należy do białek ostrej fazy, co oznacza, że jej stężenie rośnie w momencie zapalenia, które towarzyszy infekcji (zwłaszcza bakteryjnej) oraz procesowi rozwoju martwicy lub uszkodzenia tkanek. Do wzrostu poziomu ferroksydazy prowadzi ponadto: zatrucie miedzią, niedobory cynku, schizofrenia, choroba Alzheimera oraz przyjmowanie niektórych leków, zwłaszcza karbamazepiny, fenobarbitalu lub kwasu walproinowego.

Obniżony poziom ceruloplazminy – przyczyny i objawy

Najczęstszą przyczyną obniżonego poziomu ceruloplazminy we krwi jest dieta uboga w miedź oraz ogólne niedożywienie. W dalszej kolejności są to natomiast: choroba Wilsona, choroba Menkesa, nadmierne spożycie witaminy C oraz zespół nerczycowy.

Choroba Wilsona jest spowodowana mutacją genetyczną, w wyniku której miedź nie może być wiązana przez ceruloplazminę i ulega odkładaniu się w tkankach.

Oprócz obniżonego stężenia ceruloplazminy chorobie tej towarzyszy także spadek poziomu miedzi we krwi oraz jego zwiększone wydalanie z moczem.

Choroba Menkesa jest genetyczną chorobą neurodegeneracyjną, wynikającą z braku możliwości wchłaniania miedzi w jelitach. Jej pierwsze objawy pojawiają się zazwyczaj w wieku dziecięcym i mogą obejmować drgawki, spadek napięcia mięśniowego i opóźnienia w rozwoju psychoruchowym. Dzieci z chorobą Menkesa, nazywaną także chorobą kręconych włosów, mają również charakterystyczne rysy twarzy oraz szorstkie, kręcone i łamliwe włosy, którym choroba ta zawdzięcza swą potoczną nazwę.

Badanie ceruloplazminy – cena/refundacja i skierowanie

Badanie poziomu ceruloplazminy można zrobić prywatnie, a koszt jego wykonania wynosi zazwyczaj ok. 40–60 zł. Nie jest to jednak badanie zalecane standardowo w ramach oznaczeń biochemicznych we krwi, ponieważ poza określonymi wskazaniami nie ma ono dużej wartości diagnostycznej. Oznaczenie stężenia ceruloplazminy rekomenduje się pacjentom, u których podejrzewa się zaburzenia gospodarki jonami miedzi lub niektóre z chorób wątroby.