Amoniak – jak zbadać stężenie we krwi? Normy, hiperamonemia, zalecenia
Barbara Sitek

Amoniak – jak zbadać stężenie we krwi? Normy, hiperamonemia, zalecenia

Badanie stężenia amoniaku we krwi jest jednym z oznaczeń diagnostycznych, zlecanych głównie w przypadku wystąpienia bardzo charakterystycznych objawów neurologicznych oraz w przypadku pacjentów cierpiących z powodu dysfunkcji wątroby (niewydolność miąższu wątroby), nerek czy odbytu. Amoniak w wysokim stężeniu ma zdolność do przenikania bariery krew – mózg, prowadząc do ciężkich zaburzeń w pracy mózgu. Trzykrotne przekroczenie normy amoniaku we krwi może świadczyć o groźnej dla zdrowia i życia chorobie wątroby, zaś pięciokrotne przekroczenie wartości normatywnej o śpiączce wątrobowej. Oba te stany mogą wywołać bardzo poważne zaburzenia funkcji mózgu.

Oznaczenie stężenia amoniaku we krwi, chociaż nie należy do najczęściej zlecanych badań diagnostycznych, nie powinno być bagatelizowane. Zalecenie to dotyczy w szczególności pacjentów leczonych na schorzenia wątroby, nerek czy borykających się ze schorzeniami dolnego odcinka układu pokarmowego, zwłaszcza żylakami odbytu. Jego wynik może również nieść nieocenione wsparcie dla lekarzy zajmujących się pacjentami oddziałów ratunkowych i neurologicznych, zarówno w trakcie diagnostyki, jak i podczas monitorowania terapii.

Co to jest amoniak?

Amoniak jest to związek chemiczny, będący ubocznym i fizjologicznym produktem metabolizmu białek, znajdujących się w spożywanych pokarmach. W niewielkim stopniu jest wytwarzany przez tkankę mięśniową i nerki, jednak większość obecnego w organizmie amoniaku pochodzi z rozkładu białek w przewodzie pokarmowym, do czego niezbędne jest działanie bakterii jelitowych. Silne właściwości toksyczne amoniaku sprawiają, że jego sprawne usuwanie z organizmu jest wyjątkowo istotnym procesem. Kiedy z aminokwasów zostaje usunięta grupa aminowa i powstaje amoniak, wówczas zostaje on wychwycony z jelit i wraz z krwią trafia do wątroby, gdzie w trakcie cyklu mocznikowego zostaje przekształcony w nieszkodliwy i wydalany wraz z moczem mocznik.

Objawy zatrucia amoniakiem. Co to jest hiperamonemia?

Wzrost stężenia amoniaku we krwi nazywany jest hiperamonemią. Jest to stan bardzo niebezpieczny dla zdrowia, ponieważ amoniak posiada zdolność przenikania przez barierę krew – mózg i może wywoływać uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego (OUN), czyli encefalopatię. Zaburzenia neurologiczne wywołane zatruciem amoniakiem (zarówno fizyczne, jak i osobowościowe), mogą objawiać się jako:

  • obrzęk mózgu,
  • bóle głowy,
  • drżenie mięśni,
  • zaburzenia oddychania,
  • drgawki,
  • wymioty,
  • śpiączka,
  • splątanie,
  • napady agresji,
  • dezorientacja,
  • utrata przytomności,
  • zaburzenie zdolności poznawczych.

Podwyższone stężenie amoniaku może występować także u noworodków. Objawia się on wówczas utratą napięcia mięśniowego, utrudnionym kontaktem z opiekunem (splątaniem), brakiem odpowiedzi na bodźce, brakiem apetytu, sennością oraz spadkiem energii i chęci do zabawy.

Hiperamonemia stanowi bezpośrednie zagrożenie życia pacjenta i w skrajnych przypadkach może doprowadzić do jego zgonu. Objawy te wymagają niezwłocznej konsultacji lekarskiej.

Przyczyny hiperamonemii

Przyczyny wzrostu stężenia amoniaku we krwi mogą być pierwotne lub wtórne.
Hiperamonemia pierwotna wynika z nieprawidłowości metabolicznych w przebiegu cyklu mocznikowego. Najczęściej jest wykrywana u niemowląt i małych dzieci. Na prawidłowy przebieg cyklu mocznikowego wpływa szereg enzymów, a niedobór lub dysfunkcja któregoś z nich wywołana przez choroby dziedziczne, związane z mutacjami genetycznymi, uniemożliwia skuteczne usunięcie amoniaku z organizmu. Jeśli zaburzenia dotyczą enzymów regulujących jeden z późniejszych etapów cyklu mocznikowego, objawy choroby najczęściej są nasilone w mniejszym stopniu i mogą ujawniać się dopiero w późniejszych latach życia, np. jako wynik sytuacji stresowej.
Hiperamonemia wtórna zachodzi wtedy, gdy wzrost ilości amoniaku jest skutkiem encefalopatii wątrobowej lub niewydolności nerek, bądź też jest następstwem jego zwiększonej produkcji, np. w wyniku rozpadu erytrocytów. Schorzenia, które mogą doprowadzić do wystąpienia hiperamonemii wtórnej to przede wszystkim ostre lub przewlekłe choroby nerek, toksyczne lub wirusowe zapalenie wątroby, marskość wątroby, zakrzepica żyły wrotnej,  nowotwory pierwotne wątroby lub mnogie przerzuty do narządu, zespół Rey’a, choroba hemolityczna noworodków, choroby związane z zaburzeniami procesu krzepnięcia krwi, krwawienia do przewodu pokarmowego (pęknięcie żylaków przełyku lub odbytu, perforacja wrzodów żołądka), patologiczny rozrost bakterii jelitowych, uszkodzenia mięśni oraz infekcje przebiegające z odwodnieniem organizmu.

Przejściowy wzrost stężenia amoniaku może być niekiedy również wynikiem uprawiania dużej ilości aktywności fizycznej, palenia papierosów lub przyjmowania niektórych leków (moczopędnych, barbituranów czy kwasu walproinowego).

Polecane dla Ciebie

Jak zbadać stężenie amoniaku we krwi?

Stężenie amoniaku oznacza się najczęściej w osoczu krwi, pobranej z żyły łokciowej do próbówki z EDTA (kwas wersenowy). Pacjent, przystępujący do badania powinien być wypoczęty i unikać większego wysiłku fizycznego oraz palenia papierosów na 48 – 72 h przed badaniem.  Zalecenie obejmuje także brak spożywania posiłków minimum 8 h przed pobraniem krwi, czyli poddaniu się badaniu na czczo.

Amoniak – normy dla kobiety i mężczyzny. Interpretacja wyników badania

Prawidłowy poziom stężenia amoniaku we krwi wynosi około 10 – 50 µmol/l dla kobiet oraz 15 – 60 µmol/l dla mężczyzn. U noworodków i niemowląt poziom amoniaku jest dużo wyższy niż u osób dorosłych i może mieścić się w przedziale 40 – 100 µmol/l. Zjawisko to zachodzi dlatego, że począwszy od drugiej doby życia, w organizmie dziecka dochodzi do fizjologicznego rozpadu części erytrocytów oraz usuwania zawartej w nich hemoglobiny płodowej, która jest metabolizowana w wątrobie.Jeżeli wynik badania znajduje się poza zakresem normy i amoniak we krwi jest zdiagnozowany jako podwyższony, należy niezwłocznie skonsultować się z lekarzem. Wzrost poziomu amoniaku powyżej 300 µmol/l może prowadzić do wystąpienia śpiączki wątrobowej i uszkodzenia OUN. Obniżone stężenie amoniaku we krwi, choć zdarza się rzadko, może świadczyć o problemach związanych z ciśnieniem tętniczym i jest wskazaniem do dalszej diagnostyki i porady lekarskiej.

Amoniak we krwi – jak leczyć hiperamonemię?

Stwierdzenie hiperamonemii wymaga zawsze zdiagnozowania przyczyny jej wystąpienia i wyleczenia choroby podstawowej. Doraźnie stosuje się leki obniżające poziom amoniaku oraz wlewy dożylne z glukozy i glutaminy, a niekiedy także hemodializy. Pacjentom zalecana jest także dieta niskobiałkowa i zwrócenie uwagi na prawidłowe nawodnienie organizmu (spożywanie 1,5 – 2,0 l wody dziennie).

  1. R. Caquet, 250 badań laboratoryjnych, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007.
  2. A. Dembińska-Kieć i in., Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, Wrocław 2002.
  3. K. Chudziński, Hiperamonemia jako rzadka przyczyna ciężkich zaburzeń świadomości na oddziale intensywnej terapii, „Lekarz wojskowy”, nr 3 (96) 2018.
  4. A. Panasiuk, Encefalopatia wątrobowa, „Forum Medycyny Rodzinnej”, nr 8 (2) 2014.
  5. U. Grata-Borkowska i in., Zaburzenia psychiczne i neurologiczne u pacjentów z encefalopatią wątrobową, „Psychiatria”, nr 4 (13), 2016.

Twoje sugestie

Dokładamy wszelkich starań, aby podane zdjęcie i opis oferowanych produktów były aktualne, w pełni prawidłowe oraz kompletne. Jeśli widzisz błąd, poinformuj nas o tym.

Zgłoś uwagi Ikona

Polecane artykuły

  • Przesiewowe badanie słuchu

    Badania przesiewowe wykonywane są rutynowo w celu określenia prawdopodobieństwa wystąpienia choroby lub wczesnego jej wykrycia. Już w pierwszych dniach życia dziecka wykonuje się przesiewowe badanie słuchu. Na czym ono polega? Ile trwa?

  • Rezonans magnetyczny kręgosłupa – przebieg badania, wskazania, cena

    Rezonans magnetyczny kręgosłupa to badanie pozwalające na ocenę elementów kostnych tego obszaru, jego tkanek miękkich oraz rdzenia kręgowego. Dzięki niemu możliwe jest wykrycie wszelkich zmian zapalnych, zwyrodnieniowych i nowotworowych. Najczęściej bada się pacjentów, którzy zgłaszają się do neurologa z bólami pleców i drętwieniem kończyn – zarówno rąk, jak i nóg. Częstym wskazaniem do badania jest także uraz kręgosłupa. Ile kosztuje MRI, jak długo trwa badanie i czy kobiety w ciąży mogą przystąpić do rezonansu magnetycznego kręgosłupa? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

  • Czy mutacja genu MTHFR może być przyczyną poronień nawykowych i zakrzepicy?

    Genotyp genu MTHFR pośrednio wpływa na metabolizm i przyswajanie kwasu foliowego w organizmie człowieka. Mutacja w genie MTHFR jest łączona z występowaniem u pacjenta tendencji do nadkrzepliwości i zakrzepicy, nowotworów bądź zwiększonego ryzyka chorób układu krążenia. Doniesienia te jednak bywają sprzeczne i nie znajdują przełożenia na rekomendacje specjalistów w sprawie wdrożenia profilaktycznej diagnostyki mutacji w genie MTHFR. Kwestia niedoborów kwasu foliowego jest szczególnie istotna w planowaniu ciąży, diagnostyce niepowodzeń położniczych i trudności z utrzymaniem ciąży, a także przy ustalaniu przyczyn urodzenia dziecka z wadą cewy nerwowej.

  • Badanie genetyczne BRCA1 i BRCA2 – na czym polega i jak interpretować wyniki?

    Ryzyko wystąpienia nowotworu piersi i jajników u osoby posiadającej mutację genu BRCA wzrasta odpowiednio do około 60% w przypadku raka piersi i do około 40% w przypadku raka jajnika. Badania mutacji BRCA zaleca się kobietom, u których bliskich krewnych wystąpiły co najmniej dwa przypadki zachorowań na złośliwy nowotwór piersi i/lub jajnika, zwłaszcza gdy choroba pojawiła się u krewnego przed 50. rokiem życia.

  • Co to jest antybiogram i jak wygląda to badanie?

    W 1928 roku Alexander Fleming odkrył pierwszy szeroko stosowany antybiotyk – penicylinę. Ten przełomowy moment w historii medycyny doprowadził nie tylko do zmniejszenia liczby zgonów z powodu zakażeń, lecz również zapoczątkował erę antybiotykoterapii. Szerokie zastosowanie leków przeciwdrobnoustrojowych doprowadziło jednak do sytuacji, w której bakterie potrafią wymykać się leczeniu. Dlatego w podjęciu decyzji o wyborze jak najskuteczniejszego leku z pomocą przychodzi antybiogram.

  • Badanie in vivo – co to jest?

    Badania in vitro i in vivo stanowią nieodłączny element rozwoju medycyny i nauk pokrewnych. Warto wiedzieć, czym się różnią, aby zrozumieć ich znaczenie dla procesu odkrywania nowych leków czy terapii.

  • Kolposkopia – jak wygląda badanie? Wskazanie, przebieg, interpretacja wyników

    Kolposkopia to łatwe i nieinwazyjne badanie, wykonywane przez lekarza ginekologa, które pozwala na ocenę szyjki macicy, pochwy oraz sromu pod kątem zmian przednowotworowych i nowotworowych, pobranie celowanego materiału oraz ułatwienie decyzji co do dalszego postępowania. Badanie to może być wykonywane zarówno na NFZ, jak i prywatnie. Jak wygląda kolposkopia? Czy kolposkopia boli?

  • Echokardiografia – jak wygląda to badanie, ile trwa?

    Rozwój ultrasonografii pozwolił na nieinwazyjne obrazowanie wielu przestrzeni ludzkiego ciała. Klasyczny aparat USG pozwala nie tylko na obrazowanie jamy brzusznej, ale również serca. Badanie to określa się mianem echokardiografii lub potocznie – echo serca.

Porozmawiaj z farmaceutą
Infolinia: 800 110 110

Zadzwoń do nas jeśli potrzebujesz porady farmaceuty.
Jesteśmy dla Ciebie czynni całą dobę, 7 dni w tygodniu, bezpłatnie.

Pobierz aplikację mobilną Pobierz aplikację mobilną Doz.pl

Ikona przypomnienie o zażyciu leku.
Zdarza Ci się ominąć dawkę leku?

Zainstaluj aplikację. Stwórz apteczkę. Przypomnimy Ci kiedy wziąć lek.

Dostępna w Aplikacja google play Aplikacja appstore
Dlaczego DOZ.pl
Niższe koszta leczenia

Darmowa dostawa do Apteki
Bezpłatna Infolinia dla Pacjentów.

ikona niższe koszty leczenia
Bezpieczeństwo

Weryfikacja interakcji leków.
Encyklopedia leków i ziół

Ikona encklopedia leków i ziół
Wsparcie w leczeniu

Porady na czacie z Farmaceutą.
E-wizyta z lekarzem specjalistą.

Ikona porady na czacie z farmaceutą
Newsletter

Bądź na bieżąco z DOZ.pl

Ważne: Użytkowanie Witryny oznacza zgodę na wykorzystywanie plików cookie. Szczegółowe informacje w Regulaminie.

Zamnij