Drgawki (konwulsje) u dziecka – kiedy zagrażają jego życiu? Przyczyny i rodzaje drgawek u dzieci

Drgawki są mimowolnymi, rytmicznymi skurczami mięśni i często myli się je z dreszczami, w których nie dochodzi do utraty przytomności. Przyczyny drgawek zależą od wieku dziecka – u małych dzieci są to najczęściej drgawki gorączkowe proste występujące przy temperaturze ciała powyżej 38°C.  

Drgawki u dziecka – czym są i jak je rozpoznać?  

Drgawki u dziecka powstają na skutek szybkich, rytmicznych i mimowolnych skurczy mięśni szkieletowych, którym towarzyszy utrata przytomności. Drgawki często są poprzedzone gwałtownym wzrostem napięcia mięśni ciała, po którym występują bezwładne ruchy kończyn i głowy.  

Wyróżnia się następujące rodzaje drgawek u dzieci: 

• toniczne – występuje stałe napięcie mięśni, które objawia się odgięciem głowy do tyłu, wyprostem kończyn, skrętem oczu i głowy,  
• kloniczne – polegają na rytmicznych skurczach mięśni, które mogą mieć różne nasilenie i czas trwania, 
• uogólnione – dotyczą całego ciała: głowy, kończyn i tułowia, 
• ogniskowe – ograniczone są do określonej części ciała, np. kończyny górnej, mogą im towarzyszyć zaburzenia świadomości, 
• gorączkowe – występują u dzieci między 6. miesiącem a 5. rokiem życia przy temperaturze ciała powyżej 38°C, choć mogą pojawić się także przy niższej temperaturze. Zazwyczaj mają łagodny przebieg i nie powodują trwałych powikłań neurologicznych. Drgawki gorączkowe dotyczą około 5% dzieci, niekiedy występują rodzinnie. Mają one postać uogólnionych drgawek całego ciała, którym towarzyszy utrata przytomności – przypominają one napad padaczki. Niekiedy mogą też objawiać się zesztywnieniem, zsinieniem i prężeniem ciała. Podczas gorączki u dziecka dochodzi do szeregu reakcji, w tym uwolnienia wielu cząsteczek (tzw. cytokin), które mogą powodować przejściowe zmiany w aktywności elektrycznej mózgu objawiającej się napadami drgawkowymi. Wyróżniamy dwa rodzaje drgawek gorączkowych u dzieci – proste i złożone. Drgawki gorączkowe proste obejmują całe ciało, trwają krócej niż 15 minut i nie powtarzają się w ciągu 24 godzin. W przypadku drgawek złożonych – zazwyczaj są one ogniskowe, dotyczą danej części ciała, trwają dłużej niż 15 minut i mają tendencje do nawracania.  

Drgawki a dreszcze u dziecka  

Dreszcze są często mylnie nazywane drgawkami. Główną cechą różnicujące dreszcze od drgawek jest fakt, iż dreszczom nie towarzyszy utrata przytomności i dotyczą one całego ciała. Dreszcze u dzieci pojawiają się najczęściej w przypadku nagłego wzrostu lub spadku temperatury ciała np. podczas gorączki w przebiegu infekcji lub nagłego ochłodzenia otoczenia. Dreszcze, czyli poczucie zimna i drobnofaliste skurcze mięśni pojawiające się podczas przebywania w chłodnym otoczeniu, mają za zadanie dostarczyć ciepło do organizmu poprzez drżenia mięśni. Należy pamiętać, że podczas gorączki u dzieci mogą wystąpić zarówno dreszcze, jak i drgawki gorączkowe.  

Objawy drgawek u dzieci 

Do najczęstszych objawów drgawek u dzieci należą: 

• rytmiczne skurcze mięśni dotyczące całego ciała lub danego obszaru np. kończyny, 
• utrata przytomności połączona ze zwrotem gałek ocznych ku górze, 
• temperatura ciała powyżej 38°C, 
• może dojść do bezwiednego oddania moczu i stolca, 
• zasinienie ciała, 
• dezorientacja po zakończeniu napadu. 

Drgawki u dziecka – co może je powodować?  

Najczęstszymi przyczynami występowania drgawek u dzieci są infekcje przebiegające z gorączką (zakażenia bakteryjne lub wirusowe układu oddechowego lub moczowego). Częstą przyczyną drgawek są także zaburzenia elektrolitowe np. w przebiegu odwodnienia u dziecka w wyniku intensywnych wymiotów czy biegunki. Drgawki mogą także wystąpić w przebiegu padaczki, hipoglikemii u osób z cukrzycą, przedawkowania leków lub niedoborach witamin.  

Drgawki u dziecka – diagnostyka  

Celem określenia przyczyny drgawek u dziecka i zalecenia leczenia pomocne może być wykonanie następujących badań: 

• badania laboratoryjne (morfologia, CRP, glukoza, jonogram, mocznik, kreatynina, aminotransferazy, amoniak), 
• neuroobrazowe (tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny, USG przezciemiączkowe) – badania te wykonuje się, zwłaszcza gdy występują zaburzenia świadomości, wymioty, ból głowy, uraz głowy lub inne ubytki neurologiczne),
• badanie elektroencefalograficznego (EEG) – ocenia aktywność elektryczną mózgu. Badanie płynu mózgowo-rdzeniowego, zwłaszcza gdy istnieje podejrzenie zakażenia układu nerwowego,
• u dzieci z rozpoznaną padaczką ocenia się poziom przyjmowanych leków we krwi, 
• testy toksykologiczne w przypadku podejrzenia zatrucia lub spożycia substancji psychoaktywnych. 

Co robić, gdy dziecko ma atak drgawek?  

W przypadku wystąpienia drgawek u dziecka bardzo ważne jest zachowanie spokoju przez rodzica i zastosowania się do następujących zasad: 

1. Należy zabezpieczyć dziecko przed potencjalnymi urazami np. położyć na miękkim podłożu, podłożyć pod głowę koc, zabezpieczyć przed upadkiem i zapewnić drożność dróg oddechowych poprzez ułożenie na boku (tzw. pozycja bezpieczna).
2. Należy zapamiętać dokładną godzinę rozpoczęcia i zakończenia drgawek, gdyż będzie to przydatne w dalszej diagnostyce.
3. Nie wolno wkładać nic do ust dziecka, gdyż nie zabezpiecza to przed przygryzieniem języka, a często prowadzi do wyłamania zębów lub zadławienia.  
4. Nie wolno zostawiać dziecka samego.
5. Wezwać pomoc – dyspozytor może zalecić postępowanie do przyjazdu karetki.
6. Należy zmierzyć temperaturę ciała dziecka, jeśli stwierdzi się gorączkę, czyli temperaturę ciała powyżej 38°C, po zakończeniu napadu można podać czopek z substancją przeciwgorączkową dla dzieci. Nie wolno podać żadnych leków ani napojów doustnie, gdyż może dojść do zadławienia.  
7. Każde dziecko po pierwszym epizodzie drgawek powinno być zbadane przez lekarza.