Zapalenie błony śluzowej żołądka (nieżyt żołądka) u dorosłych i dzieci – przyczyny, objawy, leczenie

Zapalenie błony śluzowej żołądka (inaczej katar lub nieżyt żołądka) jest schorzeniem, za które w większości przypadków odpowiedzialne są bakterie Helicobacter pylori. Nieżyt żołądka może przebiegać bezobjawowo bądź dawać objawy typowe dla chorób układu pokarmowego, np. ból brzucha, wymioty, brak apetytu. W jaki sposób leczyć zapalenie błony śluzowej żołądka? 

Zapalenie błony śluzowej żołądka to uszkodzenie warstwy komórek wyścielającej wnętrze żołądka. Choroba może mieć różny przebieg. Często nie daje żadnych objawów lub są one niecharakterystyczne. Przyczyną nieżytu żołądka mogą być bakterie H. pylori, niektóre substancje takie jak alkohol czy środki przeciwbólowe oraz wiele innych. Ostre zapalenie zwykle ustępuje samoistnie po zaprzestaniu działania czynnika szkodliwego. Przewlekłe zapalenie błony śluzowej może natomiast prowadzić do jej zaniku. 

Zapalenie błony śluzowej żołądka – co to takiego?  

Zapalenie błony śluzowej żołądka to proces zapalny w obrębie błony wyścielającej wnętrze żołądka wywołany różnymi czynnikami – zarówno pochodzenia zewnętrznego, jak i czynnikami wewnętrznymi. Zapalenie błony śluzowej żołądka bywa nazywane nieżytem żołądkowym lub katarem żołądka. Z kolei gastropatia to rodzaj uszkodzenia błony śluzowej żołądka przebiegająca bez procesu zapalnego. Przez niektórych terminy te są stosowane zamiennie. Zapalenia żołądka i gastropatie mogą mieć przebieg ostry lub przewlekły. Do czynników wywołujących uszkodzenie błony śluzowej żołądka zalicza się m.in.: 

• infekcję bakterią Helicobacter pylori, 
• niesteroidowe leki przeciwzapalne, np. aspiryna, 
• alkohol, 
• doustne suplementy potasu i żelaza, 
• żółć, np. w przypadku refluksu żółciowego po niektórych operacjach żołądka, 
• infekcje wirusowe, grzybicze, pasożytnicze lub wywołane przez bakterie inne niż H. pylori, 
• nieinfekcyjne choroby zapalne takie jak choroba Leśniowskiego-Crohna. 

W Polsce zdecydowana większość przypadków zapaleń błony śluzowej żołądka jest spowodowana infekcją H. pylori. Z kolei gastropatie, w tym ostra gastropatia krwotoczna, są wywoływane przewlekłym stosowaniem leków przeciwbólowych lub nadużywaniem alkoholu. 

Nieżyt żołądka u dzieci  

Zapalenie błony śluzowej żołądka u dzieci najczęściej wywołane jest czynnikami infekcyjnymi. Rzadziej jest ono efektem przedawkowania leków przeciwbólowych, zatruciem substancjami drażniącymi lub alkoholem. Szacuje się, że zdecydowana większość osób dorosłych w naszej populacji jest nosicielami bakterii H. pylori. Jednak u tych osób zapalenie błony śluzowej, jeśli występuje, najczęściej jest obecne w formie przewlekłej. Faza ostra nieżytu żołądka spowodowanego H. pylori ma miejsce głównie w wieku dziecięcym, ponieważ wtedy dochodzi do zarażenia.

Objawy nieżytu żołądka u dzieci są niecharakterystyczne i – podobne jak u dorosłych – mogą pojawić się bóle brzucha, nudności, wymioty i brak apetytu. W cięższych przypadkach ma miejsce niewielkie krwawienie z żołądka. Utrzymujące się działanie czynnika uszkadzającego prowadzi do rozwoju zapalenia przewlekłego.

Leczenie nieżytu żołądka u dzieci jest podobne jak w przypadku dorosłych. Dodatkowo ważne jest zapewnienie dziecku odpowiedniej ilości odpoczynku, unikanie stresu oraz potraw, po których występuje nasilenie dolegliwości. 

Zapalenie błony śluzowej żołądka (nieżyt żołądka) – objawy  

Objawy ostrego nieżytu żołądka pojawiają się szybko, ale też szybko ustępują. Rzadko trwają one powyżej kilku dni. Występują symptomy takie jak bóle brzucha, nudności, wymioty, a czasami również biegunka. Duża utrata wody może być przyczyną omdleń i zawrotów głowy wywołanych odwodnieniem. 

Przewlekłe zapalenie błony śluzowej często przebiega podstępnie, nie dając żadnych objawów lub jedynie objawy niecharakterystyczne. Początkowo proces zapalny w obrębie śluzówki stymuluje komórki nabłonka do wzmożonego wydzielania kwasu solnego, czyli do nadkwaśności. Może to być przyczyna objawów takich jak kwaśne odbijania, bóle pojawiające się na czczo, nudności, zaparcia i wzdęcia. Długotrwały stan zapalny prowadzi do stopniowego zaniku prawidłowej błony śluzowej żołądka, a tym samym do zmniejszenia wydzielania soku żołądkowego, czyli do niedokwaśności. Wówczas mogą pojawić się objawy niestrawności, odbijanie cuchnącą treścią, biegunka lub zaparcia. Zaburzenia wydzielania żołądkowego powodują też gorsze wchłanianie substancji takich jak żelazo czy witamina B₁₂. Ich niedobór może w konsekwencji prowadzić do niedokrwistości. Innym powikłaniem nieleczonego nieżytu żołądka może być choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy. 

Leczenie nieżytu żołądka  

Podstawą w diagnostyce nieżytu żołądka jest gastroskopia. Pozwala ona dokładnie ocenić stan błony śluzowej, pobrać wycinki do badania histopatologicznego oraz przeprowadzić test w kierunku zakażenia H. pylori. Obraz endoskopowy zapalenia błony śluzowej i gastropatii może być podobny. Podczas badania obraz śluzówki może przedstawiać obrzęk, plamy rumieniowe, wybroczyny i nadżerki. 

W leczeniu zapalenia błony śluzowej żołądka podstawowe znaczenie ma usunięcie czynnika uszkadzającego. W zależności od przyczyny może to być eradykacja zakażenia H. pylori, zaprzestanie picia alkoholu, zaprzestanie stosowania leków przeciwbólowych lub modyfikacja leczenia i in. W większości przypadków powoduje to ustąpienie zmian zapalnych oraz wygojenie się uszkodzeń błony śluzowej. Stosowanie leków obniżających wydzielanie kwasu solnego w żołądku może przyspieszać regenerację. Do leków tych należą inhibitory pompy protonowej (IPP) oraz blokery receptora H2. Niektóre z nich, takie jak pantoprazol czy omeprazol, to leki bez recepty. Osoby wymagające przewlekłej terapii lekami przeciwbólowymi, a także chorzy leczeni w ramach oddziałów intensywnej terapii po ciężkich urazach powinni stosować te leki profilaktycznie.

W przypadku ostrych gastropatii duże znaczenie ma leczenie objawowe, w tym leczenie domowe. Przez pierwszą dobę od wystąpienia objawów należy zastosować głodówkę oraz uzupełniać płyny, aby nie dopuścić do odwodnienia w przebiegu biegunki lub wymiotów. Powinno się pić wodę niegazowaną, ew. słabą herbatę bez cukru. Pewną ulgę w ostrym zapaleniu błony śluzowej żołądka mogą przynieść napary ziołowe np. z rumianku, szałwii lub mięty. W miarę poprawy stanu chorego, od drugiej doby można rozszerzać dietę. Należy stopniowo wprowadzać kleiki, rozcieńczone soki owocowo-warzywne. Od 3–4 doby można wprowadzać lekkostrawne pokarmy stałe takie jak chude, gotowane mięso, biały ryż, gotowana marchewka. W przypadku leczenia przewlekłego zapalenia żołądka dieta powinna być dopasowana indywidualnie w zależności od postaci choroby. Warto skorzystać z porady dietetyka, który doradzi co można jeść, a czego unikać. 

Pewną skuteczność w leczeniu naturalnym nieżytu żołądka przypisuje się substancjom takim jak siemię lniane czy propolis. Jednakże nie ma dowodów na to, że śluz pochodzący z nasion lnu działa osłonowo na błonę śluzową żołądka. Pomaga on natomiast regulować pracę jelit i opóźnia opróżnianie żołądka. Dlatego też spożywanie siemienia lnianego może powodować pogorszenie dolegliwości zarówno w ostrym, jak i w przewlekłym zapaleniu śluzówki żołądka. Właściwości lecznicze propolisu są znane od lat. Jego działanie bakteriostatyczne oraz wspomagające gojenie się ran może dawać korzystny efekt jako dodatek do leczenia przewlekłego zapalenia błony śluzowej żołądka.