Cholesterol HDL – badanie, normy. Co oznacza obniżony poziom „dobrego cholesterolu”?

Badanie poziomu cholesterolu HDL jest jednym z głównych oznaczeń zlecanych osobom, u których ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych jest wysokie. Pacjenci chorujący na cukrzycę, po przebytym zawale serca, palacze oraz kobiety przyjmujące hormonalną terapię antykoncepcyjną, beta-blokery lub retinoidy powinni częściej oznaczać poziom dobrego cholesterolu i jego stosunek do LDL. Badaniami dodatkowymi, które zaleca się wykonać przy oznaczeniu HDL, są stężenia cholesterolu całkowitego, LDL i trójglicerydów. Jak należy się przygotować do oznaczenia poziomu HDL? Ile kosztuje badanie? Czy może być refundowane? Czy aby zbadać poziom cholesterolu HDL, trzeba być na czczo? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

1. Co to jest HDL i dlaczego nazywany jest dobrym cholesterolem?
2. Kiedy należy wykonać badanie HDL?
3. Jak się przygotować do oznaczenia poziomu HDL we krwi?
4. HDL – normy dla dorosłych i dzieci
5. Przyczyny za niskiego poziomu HDL
6. Stosunek LDL do HDL – czyli co należy zrobić, aby zwiększyć zbyt niski poziom HDL i zmniejszyć podwyższone LDL?

Cholesterol HDL, nazywany potocznie „dobrym cholesterolem”, jest cząsteczką o dużej gęstości, produkowaną w wątrobie i służącą do transportu cholesterolu z krwi i otaczających ją tkanek do wątroby. Chroni organizm przed osadzaniem się cholesterolu w naczyniach, zmniejszając tym samym ryzyko rozwoju miażdżycy, a także wystąpienia zawału serca i udaru mózgu. Oznaczenie poziomu HDL we krwi jest cennym parametrem, pozwalającym na ocenę ryzyka sercowo-naczyniowego i wyłonienie grupy pacjentów wymagających szczególnych działań profilaktycznych.

Co to jest HDL i dlaczego nazywany jest dobrym cholesterolem?

HDL (ang. High Density Lipoprotein, czyli lipoproteina wysokiej gęstości) pod względem chemicznym jest cząsteczką zbudowaną z białek i tłuszczów. Stanowi jedną z frakcji wyodrębnionych z cholesterolu całkowitego. Cholesterol obecny w ludzkim osoczu jest związkiem niejednorodnym, przyjmującym kilka postaci, czyli tak zwanych frakcji. Frakcje cholesterolu różnią się między sobą budową chemiczną, gęstością oraz pełnionymi funkcjami.

Cholesterol jest istotnym metabolicznie związkiem wykorzystywanym m.in. w procesie syntezy hormonów i błon biologicznych, jednak w nadmiernych ilościach traktowany jest jako substancja szkodliwa. W dużym uproszczeniu można powiedzieć, że stale podwyższony poziom cholesterolu (wynikający np. ze złej diety, rozpoczęcia etapu menopauzy, a nawet stresu) prowadzi do uszkodzenia śródbłonka tętnic, osadzania się lipidów zarówno wewnątrz komórek (np. w mięśniówce naczyń krwionośnych), jak i w świetle naczyń krwionośnych (zewnątrzkomórkowo). Konsekwencją tych procesów jest powstawanie blaszki miażdżycowej, a nawet choroby niedokrwiennej serca.

Najnowsze badania wykazały, że HDL posiada także właściwości antyoksydacyjne i może usuwać z osocza wolne rodniki, które należą do czynników uczestniczących w powstawaniu blaszki miażdżycowej. HDL działa również przeciwzapalnie i przeciwzakrzepowo – hamuje odpowiedź zapalną białych krwinek oraz bierze udział w wytwarzaniu związków rozszerzających naczynia krwionośne i hamujących nadmierną aktywację płytek krwi. Ze względu na swój korzystny wpływ na organizm HDL jest często nazywany „dobrym cholesterolem”, a oznaczenie jego poziomu we krwi (wraz z badaniem poziomu cholesterolu całkowitego, LDL i triglicerydów) stanowi istotny parametr wykorzystywany do całościowej oceny gospodarki lipidowej. Obniżony poziom cholesterolu HDL jest uważany za niezależny od innych parametrów czynnik rokowniczy, wskazujący na zwiększone ryzyko chorób sercowo-naczyniowych.

Kiedy należy wykonać badanie HDL?

Oznaczenie poziomu HDL w ramach badań profilaktycznych należy wykonywać (minimum) raz na 3–5 lat u osób powyżej 25. roku życia lub co 2 lata, jeśli pacjent skończył 50 lat. Warto dodać, że badanie powinno być wykonywane częściej, jeżeli występuje chociaż jeden z czynników zwiększających ryzyko rozwoju choroby niedokrwiennej serca, na przykład:

• cukrzyca,
• przebyty wcześniej zawał serca,
• wiek powyżej 45 lat u kobiet i 55 lat u mężczyzn,
• palenie papierosów,
• nadciśnienie tętnicze,
• występowanie choroby niedokrwiennej u członków rodziny,
• zaburzenia przepływu w naczyniach obwodowych,
• inne choroby naczyniowe,
• nadczynność lub niedoczynność tarczycy.

Ocenę poziomu HDL wykonuje się zazwyczaj razem z oznaczeniem poziomu cholesterolu całkowitego lub w ramach tzw. profilu lipidowego (inna nazwa to próby wątrobowe lub lipidogram), w skład którego wchodzi cholesterol całkowity, HDL, LDL i triglicerydy (trójglicerydy). Bazując na wartościach wszystkich tych parametrów, możliwe jest wyliczenie ryzyka rozwoju chorób sercowo-naczyniowych i ewentualne wprowadzenie terapii obniżającej podwyższone stężenie cholesterolu.

Jak się przygotować do oznaczenia poziomu HDL we krwi?

Do badania poziomu HDL należy przystąpić na czczo, czyli zachowując co najmniej 12-godzinną przerwę w przyjmowaniu posiłków. Zaleca się także unikanie sytuacji stresowych w dniu poprzedzającym badanie. Do oznaczenia konieczne jest pobranie próbki krwi, najczęściej z żyły łokciowej. Koszt zbadania poziomu HDL wykonywanego prywatnie zazwyczaj nie przekracza 20 zł. Jeżeli pacjent został skierowany na badanie przez lekarza POZ lub specjalistę, wówczas badanie jest w pełni refundowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia.

HDL – normy dla dorosłych i dzieci

Prawidłowy poziom HDL we krwi określa się zazwyczaj na minimum 40 mg/dl u mężczyzn i nie mniej niż 50 mg/dl u kobiet. Ze względu na pełnioną funkcję podwyższony poziom HDL nie jest uważany za niebezpieczny, stąd brak górnej, granicznej normy dla tego parametru.

Przyczyny za niskiego poziomu HDL

Na obniżenie HDL może wpływać wiele czynników, do których zaliczono palenie papierosów, nadużywanie alkoholu, nieprawidłową, obfitującą w węglowodany i tłuszcze zwierzęce (tzw. tłuszcze trans) dietę, nadwagę oraz niską aktywność fizyczną. Wszystkie te przykłady związane zarówno z ogólną kondycją zdrowia, jak i stylem życia skutkują nie tylko podwyższeniem poziomu LDL, czyli „złego cholesterolu”, ale także zbyt niskim stężeniem HDL. Ponadto niektóre leki (doustne preparaty antykoncepcyjne i hormonalne, beta-blokery, retinoidy i tiazydy), a także schorzenia, takie jak otyłość, cukrzyca, zespół nerczycowy, przewlekła niewydolność nerek lub wątroby, mogą powodować spadek poziomu HDL we krwi.

Stosunek LDL do HDL – czyli co należy zrobić, aby zwiększyć zbyt niski poziom HDL i zmniejszyć podwyższone LDL?

Obniżony poziom HDL jest zawsze stanem niekorzystnym dla zdrowia, nawet jeśli stężenie cholesterolu całkowitego mieści się w normie. Jeżeli natomiast niskiemu HDL towarzyszy podwyższony poziom cholesterolu całkowitego, LDL lub trójglicerydów, ryzyko zapadnięcia na choroby sercowo-naczyniowe u danego pacjenta znacząco wzrasta. Aby doprowadzić do prawidłowych proporcji frakcji LDL do frakcji HDL, warto zadbać przede wszystkim o prawidłową masę ciała i zmianę diety (zastąpienie tłuszczów zwierzęcych tłuszczami roślinnymi oraz wprowadzenie do diety błonnika, węglowodanów złożonych, kwasów omega-3, zielonych warzyw i ryb). Ponadto rzucenie palenia, ograniczenie spożycia alkoholu, regularne uprawianie aktywności fizycznej, a także prawidłowe leczenie chorób współistniejących odgrywa bardzo istotną rolę. Farmakoterapia powinna być wdrażana jedynie na wyraźne wskazanie lekarza lub w momencie, gdy modyfikacja stylu życia nie przynosi wystarczających efektów. Dużą popularnością wśród pacjentów cieszą się suplementy wspomagające pracę wątroby. Najczęściej są to preparaty ziołowe, których działanie opiera się na usprawnieniu procesów metabolicznych i przeciwdziałaniu uszkodzeniom komórek wątroby (hepatocytów) przez wolne rodniki.