Co powinieneś wiedzieć o szczepieniu na HPV przed zaszczepieniem dziecka?

Na bezpłatne, dobrowolne i zalecane szczepienie przeciwko ludzkiemu wirusowi brodawczaka (HPV, ang. Human Papilloma Virus) można rejestrować dzieci (zarówno dziewczynki, jak i chłopców) w wieku 12 i 13 lat. Szczepienie jest jedyną formą obrony przed zakażeniem tym groźnym patogenem.

1. Dlaczego szczepienie na HPV jest tak istotne w młodym wieku?
2. Dlaczego szczepionka na HPV jest zalecana także chłopcom, skoro powoduje głównie raka szyjki macicy?
3. Jak wygląda szczepienie na HPV?
4. Jak zapisać dziecko na szczepienie przeciwko HPV?
5. Dotychczasowy system szczepienia na HPV w Polsce
6. Co może powodować wirus HPV?

Dlaczego szczepienie na HPV jest tak istotne w młodym wieku?

Biorąc pod uwagę to, że do transmisji wirusa dochodzi drogą płciową, bardzo ważne jest zaszczepienie się przed rozpoczęciem współżycia. Dane statystyczne wskazują, że największa skuteczność zachowana jest właśnie wówczas, kiedy do przyjęcia szczepionki na HPV dojdzie w wieku 12-13 lat. Stąd też pomysł Ministerstwa Zdrowia, które od czerwca 2023 r. włączyło właśnie to szczepienie do Kalendarza Szczepień Ochronnych, nadając mu charakter szczepienia zalecanego i bezpłatnego w tej grupie wiekowej. Co więcej, dziecko zaszczepione w tym wieku będzie musiało przyjąć tylko 2 dawki preparatu. W późniejszym wieku należy przyjąć 3 dawki. W obu przypadkach można także skorzystać z preparatu 4-walentnego, niemniej nie jest on refundowany. Jedna dawka szczepionki poza refundacją przez NFZ kosztuje od 450 do 650 zł.

Czy można zaszczepić się później niż w wieku nastoletnim?

Osobom, które nie szczepiły się w okresie dojrzewania, zaleca się przyjęcie preparatu tak szybko, jak to możliwe. Chociaż szczepienie powinno się wykonać przed inicjacją seksualną, to przyjęte w późniejszym okresie życia nadal może zmniejszyć ryzyko poważnego zachorowania z powodu HPV.

Niedawno zatwierdzono do stosowania preparat Gardasil 9, którym można wykonywać iniekcje u osób do 45. roku życia. 

Dlaczego szczepionka na HPV jest zalecana także chłopcom, skoro powoduje głównie raka szyjki macicy?

Po pierwsze należy podkreślić, że zakażenie wirusem HPV dotyczy obu płci, a nie tylko kobiet. U kobiet przyczynia się głównie do rozwoju raka szyjki macicy, a u mężczyzn m.in. do raka prącia i odbytu czy nowotworów głowy, np. krtani. Przyjęcie szczepionki przez chłopców będzie chroniło w przyszłości także inne osoby, z którymi będą współżyli, zmniejszając chociażby liczbę przypadków u kobiet, które zachorują na raka szyjki macicy.

Jak wygląda szczepienie na HPV?

Szczepienie na HPV w wieku 12 i 13 lat wymaga podania dwóch dawek. Odstęp między pierwszą a drugą dawką wynosi od pół roku do roku. 

Preparat szczepionkowy podawany jest domięśniowo jako zastrzyk w mięsień naramienny. Po podaniu szczepionki układ odpornościowy jest stymulowany do produkcji przeciwciał chroniących organizm przed zakażeniem HPV. Dzięki temu w momencie „kontaktu” organizmu z prawdziwym patogenem zostaje zablokowana możliwość wniknięcia wirusa do komórek nabłonka. W ten sposób nie dochodzi do zakażenia.

Jak zapisać dziecko na szczepienie przeciwko HPV?

Aby zapisać dwunasto- lub trzynastolatka na szczepienie przeciwko HPV, można skorzystać z trzech rekomendowanych przez Ministerstwo Zdrowia opcji:

• zgłosić się do swojej przychodni podstawowej opieki zdrowotnej,
• zadzwonić na infolinię pod numer 989, dostępną przez cały tydzień od godziny 7:00 do 20:00,
• skorzystać z Internetowego Konta Pacjenta (IKP).

Jak zapisać na szczepienie młodsze lub starsze dziecko? 

Decyzją Ministerstwa Zdrowia od września 2023 szczepionka 2-walentna Cervarix przeciw HPV jest bezpłatna dla wszystkich dzieci od 9 do 18. roku życia. Jednak aby zaszczepić dziecko w wieku  9–11 lat oraz 14–17, lekarz musi wystawić receptę. Po wykupieniu produktu w aptece rodzic umawia dziecko na szczepienie i przynosi wykupioną szczepionkę. 

Dotychczasowy system szczepienia na HPV w Polsce

W 2006 roku wprowadzono na rynek ponad 80 krajów pierwszą szczepionkę przeciwko HPV, czyli 9-walentną (skierowaną przeciwko dziewięciu typom wirusa HPV) szczepionkę o nazwie Gardasil. Obecnie stosuje się ją w 125 krajach, a dotychczas podano ją w ponad 70 mln dawek. Skuteczność szczepionki na HPV ocenia się poprzez odnotowanie redukcji infekcji wirusem HPV o 90% i zmniejszenie obecności brodawek narządów płciowych o 90%. Co więcej, dane epidemiologiczne jasno pokazują, że dzięki szczepieniom redukcji aż o 85% uległa także liczba dysplazji szyjki macicy wysokiego stopnia.

Obecnie na całym świecie dostępne są trzy rodzaje preparatów szczepionkowych stosowanych w profilaktyce zakażenia HPV:

• 2-walentna Cervarix (HPV typu 16 i 18),
• 9-walentna Gardasil 9 (HPV typu 6, 11, 16, 18, 31, 33, 45, 52, 58),
• 4-walentna Gardasil (HPV typu 6, 11, 16, 18) – nie jest dostępna w ramach powszechnego programu szczepień.

Wszystkie typy szczepionek chronią przed najbardziej onkogennymi typami wirusa, czyli HPV-16 i HPV-18, ponadto 4- i 9-walentne charakteryzują się ochroną rozszerzoną.

W Polsce szczepienia przeciwko HPV były i są stosunkowo mało popularne. W pewnym sensie przez wiele lat deprecjonowana była także ich skuteczność. Nie były one elementem Kalendarza Szczepień Ochronnych – ani jako zalecane, ani tym bardziej jako obowiązkowe. Przez wiele lat na stronach Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego, Państwowego Zakładu Higieny można było znaleźć jedynie wzmianki o tym, że niektóre lokalne samorządy zdecydowały się wprowadzić program szczepień ochronnych przeciwko HPV.

Wokół szczepionek przeciwko HPV powstało wiele mitów, które po ponad 17 latach od momentu wprowadzenia ich na rynek powinny zostać wyjaśnione, biorąc pod uwagę wymierne korzyści wywołane stosowaniem tych środków profilaktycznych. Dla przykładu – wyniki badań naukowych publikowane na łamach międzynarodowych czasopism dotyczących problematyki zdrowotnej jasno podkreślają, że stosowanie Gardasilu w Australii przyczyniło się do spadku zachorowań na raka szyjki macicy aż o 90% wśród badanej populacji, z jednoczesnym prognozowaniem całkowitego pozbycia się problemu występowania choroby na tym kontynencie do 2035 roku. Badacze podkreślali także, że ten imponujący efekt jest niewątpliwie skorelowany z wysoką wyszczepialnością dziewcząt, które nie przekroczyły 15. roku życia, oraz dobrze funkcjonującym programem badań przesiewowych.

W tym miejscu należy wspomnieć o kolejnej nie do końca prawdziwej informacji, która jest częstym argumentem przeciwników tego szczepienia – chodzi o niską bądź zerową skuteczność szczepionki, którą zaimplementowano po rozpoczęciu współżycia seksualnego. Owszem, należy przyznać, że o najwyższej skuteczności mówi się wówczas, kiedy preparat podano przed rozpoczęciem współżycia, niemniej bardzo zadowalający stopień ochrony zaobserwowano także u aktywnych seksualnie kobiet między 24. a 45. rokiem życia.

Podobne obserwacje miały miejsce u pacjentek, u których zostało stwierdzone zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego określonego typu. Tu z kolei przydaje się czysta matematyka, bo kiedy przyjmiemy, że pacjentka była zakażona wirusem jednego lub nawet dwóch typów, nadal narażona jest na onkogenne działanie pozostałych siedmiu lub ośmiu jego „szczepów”, przed którymi skutecznie może ją ochronić np. 9-walentny Gardasil.

Co może powodować wirus HPV?

Wirusy HPV wysokiego ryzyka powodują około 5% wszystkich nowotworów na świecie, przy czym szacuje się, że każdego roku 570 000 kobiet i 60 000 mężczyzn zapada na raka związanego z HPV, co czyni HPV jedną z najważniejszych zakaźnych przyczyn raka. Rak szyjki macicy jest jednym z najczęstszych nowotworów na świecie, powodując około 604 000 nowych przypadków i 342 000 zgonów w 2020 roku. Około 90% z nich wystąpiło w krajach słabo lub średnio rozwiniętych, gdzie badania przesiewowe i leczenie wczesnych zmian w obszarze szyjki macicy nie jest łatwo dostępne.