Enterowirusy – czym się charakteryzują i jakie wywołują choroby?

Enterowirusy – charakterystyka ogólna

Enterowirusy należą do małych bezosłonkowych wirusów, których materiałem genetycznym jest jednoniciowe DNA. Enterowirusy liczą ponad 100 serotypów należących do 4 gatunków rodzaju Enterovirus, rodziny Picornaviridae. Wśród najbardziej znanych enterowirusów możemy wymienić wirusy Coxsackie A, Coxsackie B oraz wirusy ECHO.

Chorobotwórczość enterowirusów – jak dochodzi do zakażenia?

W Polsce zakażenia spowodowane przez enterowirusy wykazują sezonowość i dochodzi do nich najczęściej w miesiącach letnich i jesiennych. Drogą szerzenia się zakażeń jest głównie droga pokarmowa. Wirusy wnikają do organizmu przez komórki nabłonka jelitowego i intensywnie namnażają się w jelitach, skąd w dużej ilości wydalane są do środowiska zewnętrznego za pośrednictwem kału lub wymiocin. Oprócz drogi pokarmowej do zakażenia może dojść drogą kropelkową lub przez bezpośredni kontakt z chorym.

Zakażenia enterowirusami są dość powszechne. Większość z nich przebiega bezobjawowo lub pod postacią ostrych chorób infekcyjnych z towarzyszącą gorączką i objawami grypopodobnymi. W zakażeniach często występują wysypki o różnej morfologii (odropodobne, różyczkopodobne, pęcherzykowate). Na ciężki przebieg choroby narażone są szczególnie noworodki i niemowlęta, których układ odpornościowy jest jeszcze niedojrzały.

Objawy zakażenia enterowirusami

Herpangina (opryszczkowe zapalenie gardła) jest wywoływana głównie przez należące do enterowirusów wirusy Coxsackie z grupy A. Chorzy skarżą się na ból gardła, zaburzenia połykania z towarzyszącą gorączką. Na tylnej ścianie gardła, podniebieniu miękkim, łukach podniebiennych i języczku obecne są grudkowo-pęcherzykowe wykwity, przekształcające się później w nadżerki. Choroba trwa około tygodnia, zmiany na śluzówkach mogą być obecne przez kilka tygodni.

Wspomniane wcześniej wirusy Coxsackie z grupy A odpowiadają za występowanie tzw. choroby dłoni, stóp i ust (ang. hand, foot and mouth disease [HFMD], potocznie: bostonka). Oprócz ogólnych objawów przeziębienia (gorączka, osłabienie, brak apetytu) charakterystyczne jest występowanie pęcherzykowej osutki na błonie śluzowej jamy ustnej oraz na wewnętrznej powierzchni dłoni i stóp. Wysypka może być zlokalizowana również na innych częściach ciała – na pośladkach czy skórze tułowia. Zakażeniu najczęściej ulegają dzieci do 10. roku życia, uczęszczające do szkół i przedszkoli.

Enterowirusy są przyczyną ostrego krwotocznego zapalenia spojówek. Nagły początek z silnym bólem gałki ocznej, przekrwieniem spojówek, wybroczynami podspojówkowymi i zaburzeniami widzenia (światłowstręt, rozmazane widzenie, wyciek wodnisty z oka) oraz krótki czas trwania pozwalają na postawienie wstępnego rozpoznania zakażenia enterowirusem. Gorączka i objawy ogólne występują u co piątego chorego. Okres zdrowienia trwa 10 dni.

Zakażenia enterowirusami mogą być przyczyną ostrego zapalenia mięśnia sercowego i osierdzia. Dużo częściej chorują chłopcy i młodzi mężczyźni. Choroba zwykle rozpoczyna się infekcją górnych dróg oddechowych, w trakcie której pojawiają się bóle w klatce piersiowej, duszność, zaburzenia rytmu serca, rzadko niewydolność serca. Powikłaniem zapalenia mięśnia sercowego może być kardiomiopatia rozstrzeniowa lub zaciskające zapalenie osierdzia.

Zakażenia enterowirusami – diagnostyka

Najczęściej lekarz stawia diagnozę na podstawie charakterystycznych objawów klinicznych (choroba dłoni, stóp i jamy ustnej czy herpangina) i wywiadu (sezonowość, obecność ognisk licznych zachorowań w populacji). Przeprowadzenia badań dodatkowych wymagają zwykle osoby z zakażeniem o ciężkim przebiegu, potrzebujące hospitalizacji.

W przypadku podejrzenia zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych wykonuje się punkcję lędźwiową z pobraniem płynu mózgowo-rdzeniowego. Badania serologiczne polegające na wykrywaniu specyficznych przeciwciał są ograniczone z powodu dużej różnorodności typów wirusów. Coraz częściej w diagnostyce zakażeń wywoływanych przez enterowirusy wykorzystuje się metody reakcji łańcuchowej polimerazy (PCR). Dzięki tej metodzie możliwa jest identyfikacja wirusów w płynie mózgowo-rdzeniowym, krwi, moczu, wymazach z gardła.

Leczenie zakażeń enterowirusami

W przypadku zakażenia enterowirusami stosuje się wyłącznie leczenie objawowe, brak jest specyficznego leczenia. Najczęściej stosowane są leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe. Choroby wywoływane przez enterowirusy zazwyczaj ustępują samoistnie, nie pozostawiając powikłań. Zakażenia ośrodkowego układu nerwowego, zapalenie mięśnia sercowego, zakażenia u noworodków i niemowląt mają dużo cięższy przebieg i wymagają leczenia szpitalnego. W tych przypadkach obserwuje się dużo większe ryzyko powikłań. Antybiotyki w leczeniu zakażeń wirusowych są nieskuteczne.

Enterowirusy – profilaktyka

Najskuteczniejszym sposobem zapobiegania zakażeniu enterowirusami jest odpowiednia profilaktyka. Podstawą jest przestrzeganie zasad higieny osobistej, przede wszystkim mycie rąk przed spożywaniem pokarmów, po wyjściu z toalety, po kichaniu, po zmianie pieluszki u dziecka. Unikanie bliskiego kontaktu (przytulania, całowania) z osobami chorymi. Nie bez znaczenia jest również dezynfekowanie skażonych powierzchni (np. blaty szafek, stolików, poręcze krzeseł), szczególnie w placówkach, w których przebywają dzieci (przedszkola, szkoły).