Promienica u ludzi – objawy i leczenie

Promienica jest chorobą zakaźną występującą zarówno u ludzi, jak i zwierząt, głównie bydła. Wywołują ją bakterie beztlenowe z rodziny promieniowców. Postać widocznych pod mikroskopem rozgałęzionych, posplatanych nitek upodabnia te bakterie do grzybów. Choroba występuje częściej u mężczyzn niż u kobiet, zwykle w wieku od 20 do 60 lat.

Promienica – co to za choroba?

Promienica jest podostrą chorobą infekcyjną, niekiedy przyjmującą postać przewlekłą. Szczególnie narażone na nią są osoby niedożywione i ze znacząco osłabioną odpornością. Promienicę wywołują Gram-dodatnie bakterie beztlenowe – promieniowce (Actinomyces). Gatunkami chorobotwórczymi dla człowieka są przede wszystkim Actinomyces israelii i Actinomyces gerencseriae, które odpowiedzialne są za ponad 70% zachorowań, choć zwykle infekcję wywołuje kilka gatunków promieniowców jednocześnie. Promieniowce występują w prawidłowej florze fizjologicznej: przede wszystkim jamy ustnej, ale też dróg rodnych oraz końcowego odcinka przewodu pokarmowego. Są gatunkiem warunkowo chorobotwórczym – ich właściwości patogenne ujawniają się po przedostaniu się do tkanek położonych głębiej. Wrotami zakażenia stają się naruszone na skutek zabiegów błony śluzowe.

Promienica – objawy

Głównym objawem promienicy jest ropny proces zapalny. W tkankach miękkich powstają ropnie i przetoki wypełnione żółtą, surowiczo-krwistą treścią, w której znajdują się liczne kolonie promieniowca. W zależności od lokalizacji zmian wyróżnia się poszczególne postacie kliniczne promienicy.

Jakie są rodzaje promienicy?

Najczęstszą odmianą promienicy jest postać szyjno-twarzowa. Stanowi 50–70% wszystkich przypadków. Wczesnym stadium tej postaci promienicy jest obrzęk tkanek miękkich twarzy, szczególnie w okolicy żuchwy, który postępuje i obejmuje szyję, język, ślinianki i migdałki. W zajętych tkankach powstają ropnie oraz przetoki z żółtymi ziarnistościami. Poza bolesnymi guzami i zmianami ropnymi w ich obrębie chory może skarżyć się na szczękościsk i trudności w przełykaniu. W przebiegu promienicy skóra wokół przetok może być zaczerwieniona i bolesna. Niepodjęcie leczenia może skutkować szerzeniem się zakażenia na sąsiadujące tkanki. W przypadku promienicy szyjno-twarzowej dochodzi do powstania ropni w kościach szczęki i twarzy (m.in. kościach oczodołowych) oraz ich zniszczenia, a w konsekwencji – konieczności ich usunięcia.

Drugą co do częstości występowania odmianą promienicy jest postać piersiowa, odpowiadająca za 15–20% wszystkich przypadków choroby. W przebiegu promienicy piersiowej dochodzi do nacieku zapalnego w obrębie płuc, w zaawansowanych przypadkach obejmującego również opłucną i osierdzie. Promienica piersiowa objawia się kaszlem, uczuciem duszności oraz bólem w klatce piersiowej.

Ostatnią odmianą promienicy jest postać brzuszna i miednicy mniejszej. Guz zapalny, zlokalizowany w jamie brzusznej, objawia się uporczywym bólem brzucha oraz zaburzeniami żołądkowo-jelitowymi (zmianą rytmu wypróżnień, nudnościami, wymiotami), które mogą prowadzić do utraty masy ciała.

Promienica – jak można się zarazić? Co wywołuje promienicę?

Promieniowce stanowią fizjologiczny element flory bakteryjnej, szczególnie jamy ustnej: występują w ślinie oraz na powierzchni zębów, migdałków i dziąseł. Uszkodzone podczas zabiegów stomatologicznych tkanki stanowią wrota zakażenia. Do rozwoju promienicy często dochodzi również u osób z nieleczoną próchnicą zębów oraz nieprzestrzegających zasad higieny jamy ustnej. Bakterie zajmują tkanki miękkie, prowadząc do rozwoju postaci szyjno-twarzowej.

Do rozwoju postaci piersiowej promienicy dochodzi w wyniku aspiracji z jamy ustnej treści zawierającej bakterie.

Postać brzuszna promienicy rozwija się u osób po przebytych operacjach jamy brzusznej (głównie jelita grubego), w których przebiegu doszło do przerwania ciągłości tkanek. Z kolei promienica miednicy mniejszej, zajmująca narządy rodne, występuje u kobiet stosujących długotrwale domaciczne wkładki antykoncepcyjne.

Promienica – leczenie i diagnostyka

Diagnostyka promienicy opiera się zwykle na obrazie klinicznym, uzupełnionym o badanie histopatologiczne (pobranie wycinków metodą biopsji lub – w przypadku promienicy piersiowej – torakotomii diagnostycznej) oraz mikrobiologiczne (wyhodowanie promieniowców z treści ropnych w warunkach beztlenowych). W przypadku promienicy miednicy mniejszej zakażenie promieniowcem rozpoznaje się w cytologii w postaci charakterystycznych ziaren siarkowych. W rozpoznaniu pomocne są również badania obrazowe (tomografia, rezonans magnetyczny, USG).

Leczenie promienicy polega na długoterminowym (w przypadku promienicy płuc trwającym nawet rok) podawaniu antybiotyków. Lekiem pierwszego rzutu jest penicylina lub jej pochodne. Można je bezpiecznie stosować nawet u kobiet w ciąży chorujących na promienicę. U pacjentów uczulonych na penicyliny z powodzeniem stosuje się erytromycynę lub klindamycynę. U kobiet, u których promienica jest związana z obecnością wkładki domacicznej, należy ją bezwzględnie usunąć.

Zastosowanie odpowiednio dobranej antybiotykoterapii daje zwykle szansę na całkowite wyleczenie. Śmiertelność jest bardzo niska. Do zgonu dochodzi w przypadkach zaniedbanych, w których choroba przybrała postać ogólnoustrojową.