
Rozwój wcześniaka – jak wygląda? Na co należy zwrócić uwagę?
Wcześniak jest dzieckiem, które urodziło się między 22. a 37. tygodniem ciąży. Objawy wcześniactwa związane są przede wszystkim z niewystarczającym rozwinięciem układu oddechowego i problemami z wymianą gazową od pierwszych chwil życia. Dzieci urodzone przedwcześnie są grupą niezwykle heterogenną. Kilogramowy wcześniak zmagać się będzie najczęściej z innymi problemami niż noworodek, któremu do akceptowalnej wagi – 2500 g – zabrakło kilkudziesięciu gramów. Jak wygląda prawidłowy rozwój wcześniaka? Na jakie niepokojące objawy powinni zwrócić uwagę rodzice?
Urodzenie dziecka przed planowanym terminem porodu związane jest z potencjalnymi trwałymi bądź czasowymi powikłaniami dla jego zdrowia. Choć dzieci te w większości przypadków na pewnym etapie rozwoju „doganiają” swoich rówieśników, wymagają jednak odpowiedniej opieki od pierwszych dni swojego życia. Jakie są najczęstsze problemy zdrowotne wcześniaków?
- Kim jest wcześniak? Przyczyny wcześniactwa
- Objawy wcześniactwa
- Jakie są najczęstsze problemy zdrowotne wcześniaków?
- Co powinno zaniepokoić rodziców wcześniaka?
- Jak wygląda prawidłowy proces rozwoju wcześniaka?
- Karmienie i suplementacja wcześniaka
- Fizjoterapia wcześniaków – jak wygląda i czy zawsze jest konieczna?
Kim jest wcześniak? Przyczyny wcześniactwa
Wcześniakiem określa się dziecko urodzone między 22. a 37. tygodniem ciąży. Ocenia się, że porody przedwczesne mogą dotyczyć nawet co dziesiątego dziecka urodzonego w Polsce.
Wśród przyczyn wcześniactwa wymienia się m.in.:
- infekcje wewnątrzmaciczne,
- choroby przewlekłe u matki, jak np. nadciśnienie tętnicze lub cukrzyca,
- jatrogenny poród przedwczesny – lekarze decydują się na szybsze ukończenie ciąży metodą cięcia cesarskiego m.in. w przypadku niewydolności szyjki macicy, ciąży mnogiej, nieprawidłowości w obrębie łożyska, wewnątrzmacicznego zaburzenia wzrastania płodu czy też nagłego pogorszenia jego dobrostanu,
- silny stres u matki,
- złą sytuację ekonomiczną matki,
- obciążenie pracą kobiety ciężarnej.
Objawy wcześniactwa
Opieka nad dzieckiem urodzonym przedwcześnie jest skomplikowana i wymaga zaangażowania wielu specjalistów.
Ważny jest również aspekt związany z pełnym cyklem sterydoterapii przed porodem. Może ona przyspieszyć rozwój płuc i produkcji surfaktantu. Jest to związek białkowo-lipidowy, który zapobiega zapadaniu się pęcherzyków płucnych w trakcie wydechu, a tym samym znacząco usprawnia i ułatwia wymianę gazową. Ponadto objawami związanymi z wcześniactwem mogą być: dodatkowo pojawiająca się niewydolność serca, opóźnienie rozwoju, osłabienie słuchu (dlatego też słuch wcześniaka podlega obowiązkowemu badaniu), problemy ze wzrokiem, a także niedokrwistość wynikająca z zaburzeń wchłaniania. Są to oczywiście niektóre objawy wcześniactwa, gdyż nie sposób wymienić ich wszystkich. Każdy noworodek urodzony przedwcześnie jest wyjątkowy, a ze względu na swoją niedojrzałość może zmagać się z problemami dotyczącymi niemal każdego układu.
Jakie są najczęstsze problemy zdrowotne wcześniaków?
Dzieci urodzone przedwcześnie są grupą niezwykle heterogenną. Kilogramowy wcześniak zmagać się będzie najczęściej z innymi problemami niż noworodek, któremu do akceptowalnej wagi, jaką jest 2500 g, zabrakło kilkudziesięciu gramów.
Dzieci kwalifikowane jako skrajne wcześniaki, a więc urodzone przed 28. tygodniem ciąży, są niewydolne oddechowo od pierwszych chwil życia. Jest to związane z tym, że ich płuca są nierozwinięte, a tym samym nie mogą przeprowadzać efektywnej wymiany gazowej. W przypadku takich noworodków na wczesnym etapie potrzebna może być respiratoroterapia, która jest jedyną szansą na uratowanie ich życia. U nieco dojrzalszych wcześniaków wystarczające może być jedynie wspomaganie oddechu, a więc wykorzystanie takich urządzeń jak CPAP lub Infant Flow. To właśnie wymiana gazowa sprawia tak małym dzieciom największe problemy. Oprócz tego wcześniaki narażone są również na krwawienia do ośrodkowego układu nerwowego prowadzące do trwałego upośledzenia i niepełnosprawności, zakażenia oportunistyczne, zaburzenia termoregulacji, rozwinięcie martwiczego zapalenia jelit (NEC), retinopatię wcześniaczą, a także chorobę refluksową. Z tego względu opieka nad nimi zarówno w trakcie pobytu w szpitalu, jak i po wypisaniu z oddziału powinna być wielospecjalistyczna i wymaga często zaangażowania specjalistów różnych dziedzin. Nie bez znaczenia pozostaje również opieka lekarza POZ, który ma najbardziej bezpośredni kontakt z dzieckiem. Dzięki temu zna je najlepiej i ma szanse na szybką reakcję w razie wystąpienia potencjalnych problemów. Może także podjąć się kierowania leczeniem i rehabilitacją dziecka.
W związku ze zwiększonym ryzykiem nabycia infekcji zaleca się, aby w pierwszych miesiącach życia dziecka, szczególnie w sezonie infekcyjnym, wizyty rodziny były ograniczone, a w domu utrzymywana była czystość i porządek. Konieczne jest także szczególne przywiązywanie uwagi do wykonywania szczepień, a także zdecydowanie się na wykonanie tych, które są zalecane, a nie tylko obowiązkowe. Wcześniaki są również grupą, w której możliwa jest profilaktyka zakażenia wirusem RSV, czyli patogenu wywołującego szczególnie niebezpieczne dla małych dzieci zapalenie oskrzelików. W ramach specjalnego programu wcześniak otrzymuje raz w miesiącu iniekcję domięśniową zawierającą przeciwciała anty-RSV. Proces ten powtarzany jest przez okres pięciu miesięcy.
Co powinno zaniepokoić rodziców wcześniaka?
Każdy wcześniak ma swoje niepowtarzalne tempo rozwoju. Większość z nich potrzebuje jednak czasu, aby „dogonić” w nim swoich rówieśników. Z tego względu stworzone zostały specjalne siatki centylowe dla wcześniaków, które powinny być używane podczas badania aż do 36. miesiąca życia. Skale te uwzględniają tydzień ciąży, w którym doszło do porodu, dzięki czemu są dostosowane do każdego wcześniaka. Wolniejszy rozwój dziecka nie musi zatem stanowić powodu do niepokoju, pod warunkiem że lekarz pediatra opiekujący się nim na co dzień w przychodni nie zauważy nieprawidłowości. Problemem natomiast są zaburzenia wzrastania widoczne na siatce centylowej.
Rodziców wcześniaka powinna zaniepokoić przede wszystkim utrata nabytych już umiejętności, których nie da się połączyć z aktualnie trwającą infekcją (np. dziecko potrafiło siedzieć samodzielnie, po czym zatraciło tę umiejętność). Co więcej, zaniepokoić powinny również wszelkie symptomy sugerujące niedosłuch, zaburzenia widzenia, a także równowagi. W takich sytuacjach warto udać się do lekarza w celu rozwiania wątpliwości co do stanu zdrowia dziecka.
Jak wygląda prawidłowy proces rozwoju wcześniaka?
Według obowiązujących zaleceń szczególna opieka nad wcześniakiem powinna trwać do ukończenia przez niego 2. roku życia wieku skorygowanego. Wiele towarzystw zaleca jednak, aby obserwacja ta trwała nawet do 8. roku życia dziecka. W tym okresie prawidłowo rozwijające się dziecko powinno nadrobić wszelkie kamienie milowe w rozwoju i zrównać się z rówieśnikami. Ważne jest, aby regularnie kontrolować jego rozwój. W tym celu konieczne są częstsze niż w przypadku dziecka urodzonego o czasie wizyty u lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, który będzie w stanie stwierdzić, czy dziecko rozwija się w odpowiedni sposób. Jeżeli dziecko nabywa nowe umiejętności systematycznie i nie zauważa się znaczących przestojów w tym procesie, to nawet w przypadku nieco wolniejszych postępów zwykle nie ma powodów do obaw.
Karmienie i suplementacja wcześniaka
Zalecenia ESPGHAN (The European Society for Paediatric Gastroenterology, Hepatology and Nutrition) mówią jednoznacznie, że najlepszym pokarmem dla wcześniaków jest pokarm kobiecy. Niestety czasem karmienie oparte jedynie na mleku matki może być niewystarczające, szczególnie w przypadku wcześniaków o bardzo niskiej masie urodzeniowej. W celu zaspokojenia zapotrzebowania energetycznego towarzystwa pediatryczne zalecają w niektórych sytuacjach stosowanie tzw. wzmacniaczy pokarmu. Są to produkty kaloryczno-białkowe, które zwiększają wartości odżywcze pokarmu kobiecego. Oprócz wzrostu kaloryczności mleka o ok. 20% gwarantują również wzbogacenie zawartości:
- tłuszczu o 11%,
- białka o 50%,
- węglowodanów o 25%,
- składników mineralnych o 250–500%,
- sodu o 90%.
Mimo konkretnych wyliczeń nie we wszystkich przeprowadzonych badaniach wykazano szybsze tempo wzrostu dziecka w pierwszych miesiącach życia przy stosowaniu „wzbogacaczy” pokarmu kobiecego. W przypadku zdecydowania się na stosowanie sztucznej mieszanki dostępne są specjalne produkty przeznaczone dla wcześniaków, które są wzbogacone kalorycznie oraz w niezbędne do prawidłowego rozwoju składniki odżywcze.
Suplementacja u wcześniaków pozostaje kwestią bardzo ważną, gdyż narażone są one m.in. na częstsze infekcje, a także niedokrwistość z niedoboru żelaza.
Wśród zalecanej suplementacji wymienia się m.in.:
- witaminę D – wcześniaki wykazują większe zapotrzebowanie na tę witaminę niż dzieci donoszone,
- witaminę A – należy podawać ją doustnie przez pierwsze kilka miesięcy zgodnie z zaleceniami lekarza,
- żelazo – dawka profilaktyczna tego mikroelementu wchodzącego w skład hemoglobiny transportującej tlen oraz dwutlenek węgla w organizmie człowieka konieczna jest od 6. do 12. miesiąca życia dziecka w zależności od diety.
Fizjoterapia wcześniaków – jak wygląda i czy zawsze jest konieczna?
Warto podkreślić, że nie każdy wcześniak wymaga fizjoterapii. Konieczne jest jednak, aby dziecko pozostawało pod stałą kontrolą neurologa dziecięcego, który w momencie wystąpienia przesłanek do jej rozpoczęcia wyśle dziecko w odpowiednie miejsce. Fizjoterapia wcześniaków ma na celu ogólną stymulację dziecka, co tym samym wpływa na jego rozwój psychoruchowy. Ważne jednak, aby była ona prowadzona przez osobę posiadającą bogate doświadczenie w pracy z wcześniakami.