kobieta zjadła niesmaczny posiłek
Olaf Bąk

Ageuzja – na co wskazuje utrata smaku?

Ageuzja to objaw polegający na utracie odczuwania smaku. Jego łagodniejszą formą jest dysgeusia, która jest osłabieniem doznań smakowych. Mimo że zmysł smaku jest traktowany jako mniej istotny niż wzrok czy słuch, to jego utrata wiąże się z obniżonym komfortem życia oraz spożywania posiłków. Ageuzja może być efektem stosowania niektórych leków, urazów czy chorób ogólnoustrojowych. Jeśli jest zjawiskiem krótkotrwałym – nie powinna martwić, co jeśli jednak utrzymuje się przez dłuższy czas? Czym jest ageuzja? Co ją powoduje?

Język jest wieloczynnościowym mięśniem, umocowanym do dna jamy ustnej oraz okolicznych tkanek. Odpowiada za formowanie kęsów, artykulację mowy oraz niezbędny element ssaczego rozwoju – ssanie. Ważną funkcją języka jest percepcja smaku, która jest możliwa dzięki zlokalizowanym na nim brodawkom smakowym – grzybowatym, okolonym i liściastym. Znajdujące się na nich kubki smakowe pozwalają nam czuć smak danej rzeczy z podziałem na smak gorzki, słodki, słony, kwaśny oraz umami. Odczuwanie smaku odgrywa istotną rolę, dlatego jego utrata może niepokoić.

Ageuzja – czym jest? Jak się objawia?

Smak pozwala nam na chemiczną analizę rzeczy, które znajdą się w naszej jamie ustnej. Na przestrzeni tysiącleci to właśnie odczuwanie smaku ostrzegało zwierzęta przez pokarmami, które mogły być toksyczne lub nawet zabójcze, a także stanowiło istotny mechanizm przetrwania. Dodatkowo dla człowieka odbiór smaku pozwala na indywidualizację tego, co lubimy, a czego nie. Informuje nas przed produktami zepsutymi, nienadającymi się do spożycia, co zapobiega groźnym zatruciom pokarmowym.

Nauka zainteresowała się smakiem dopiero w okresie XIX-wiecznej rewolucji przemysłowej, która przez rozwój przemysłu spożywczego wymusiła znalezienie substancji polepszających walory smakowe potraw. W tamtym okresie wyróżniano tylko 4 z 5 smaków. Piąty smak – umami – odkrył w 1907 roku francuz Jean Franocis Fernel (oraz niezależnie w 1908 roku japoński naukowiec Kikunae Ikeda). Umami zostało uznane dopiero w roku 2000.

Ageuzja, czyli brak odczuwania smaku, znacznie ogranicza nasze doznania zmysłowe. Może również świadczyć o poważnym zaburzeniu neurologicznym. Wspomniane wyżej kubki smakowe są zaopatrywane aż przez trzy nerwy czaszkowe – twarzowy (VII), językowo-gardłowy (IX) oraz błędny (X), dodatkowo ból powodowany przez ostre potrawy jest przewodzony przez czuciowe gałęzie nerwu trójdzielnego. Stamtąd impuls wędruje do jąder podkorowych mózgu, wzgórza oraz ciała migdałowatego i kory mózgowej. Uszkodzenie jednego z elementów tej całej drogi spowoduje właśnie ageuzję – niemożność odbioru bodźców smakowych.

Należy jednak pamiętać, że na całościowy obraz smaku w dużej mierze składa się również zapach. Jednak ageuzją nie nazwiemy przytępionego smaku w wyniku np. zatkania nosa czy urazu nosa z uszkodzeniem opuszki węchowej, gdyż droga smakowa nie uległa zaburzeniu.

Przyczyny utraty smaku

Ageuzja nie jest jedynym zaburzeniem odczuwania smaku. Oprócz całkowitej utraty odbioru smaku możemy wyróżnić też takie zaburzenia, które będą go zakłócać lub zniekształcać.

Do innych zaburzeń i zniekształceń odczuwania smaku należą:

  • parageuzja – błędne odczuwanie bodźców smakowych,
  • kakogeuzja – odczuwanie przyjemnych smaków jako nieprzyjemne,
  • phantogeuzja – halucynacje smakowe, odczuwanie smaków mimo braku bodźca,
  • aliageuzja – odczuwanie nieprzyjemnych wrażeń w trakcie odbierania bodźców smakowych,
  • hipogeuzja – zmniejszona wrażliwość smakowa,
  • hipergeuzja – zwiększona wrażliwość smakowa.

Oprócz mniej lub bardziej poważnych chorób oraz w wyniku przyjmowanych leków ageuzja może być spowodowana także stanami, które będą zakłócały homeostazę organizmu. Najczęstszymi z takich stanów będzie chociażby proces starzenia się organizmu, który globalnie wpływa na działanie nerwów czuciowych i przewodzenie impulsów nerwowych. Innym stanem dysregulacji hormonalnej jest ciąża, w przypadku której zmiany poziomu hormonów płciowych (m.in. estrogenów) wpływają na postrzeganie smaków, chociaż częściej będzie tutaj występować kako- lub dysgeuzja.

Na prawidłowe funkcjonowanie nerwów będzie wpływać też niedożywienie (kacheksja), które zakłóca działanie układu nerwowego przez niedobór witamin i mikroelementów (szczególnie witaminy B12 czy cynku).

Czynnikiem ryzyka utraty smaku będzie też nałogowe stosowanie używek i substancji odurzających, które zaburzają percepcję nerwową.

Ageuzja jako objawy choroby

Ageuzja będzie objawem każdej choroby, która uciska i przerywa przesyłanie impulsów na drodze smakowej, uszkadza nerwy (w przypadku polineuropatii lub infekcji) albo miejscowo zaburza możliwość odbioru bodźców smakowych.

Do najczęstszych stanów chorobowych, których jednym z objawów będzie ageuzja, są:

  • infekcja COVID-19,
  • zły stan stomatologiczny zębów oraz choroby przyzębia,
  • infekcje jamy ustnej (bakteryjne, wirusowe oraz grzybicze),
  • zaburzenia wydzielania śliny (np. zespół Sjögrena),
  • neuropatie wynikające z innych chorób (cukrzyca, niedoczynność tarczycy, zespół Cushinga),
  • zmiany zapalne i porażenne nerwów (porażenie Bella, zespół Ramsaya-Hunta, choroba Guillaina-Barrégo, borelioza),
  • poważne zaburzenia neurologiczne (udar mózgu, choroba Parkinsona, stwardnienie rozsiane),
  • uszkodzenia ucha środkowego (zapalenie ucha środkowego, zabiegi na uchu środkowym),
  • urazy powodujące przerwanie ciągłości nerwu,
  • ucisk z tętniaków naczyń szyjnych,
  • nowotwór ślinianki (uciskający nerw twarzowy),
  • guzy kąta mostowo-móżdżkowego,
  • zakrzepica zatoki esowatej.

Utrata smaku po lekach

Przyjmowane leki są częstą przyczyną ageuzji i dysgeuzji. Do najczęstszych grup leków, które mogą powodować ageuzję, zaliczymy:

  • leki sercowo-naczyniowe (beta-blokery, sartany, inhibitory konwertazy angiotensyny, blokery wapnia, diuretyki),
  • leki przeciwpadaczkowe (m.in. karbamazepina, fenytoina, lamotrygina),
  • chemioterapeutyki (np. metronidazol, ceftriakson, aztreonam),
  • leki przeciwcukrzycowe (metformina),
  • chemioterapię przeciwnowotworową,
  • leki hormonalne.

Polecane dla Ciebie

Ageuzja (zanik smaku) – diagnostyka. Do jakiego lekarza należy się udać?

Pacjenci z utratą smaku najczęściej wybierają lekarzy specjalistów laryngologii oraz neurologii. Są to dwie specjalizacje, które mogą pomóc odnaleźć przyczynę tej przykrej dolegliwości.

Najważniejszy w diagnostyce ageuzji jest dokładny wywiad. Pierwszym elementem, który należy ustalić, jest to, czy osoba chora faktycznie ma zaburzenia smaku – czy odróżnia smak gorzki, kwaśny, słony, słodki – i czy osłabienie odczuwania smaku wynika z zaburzeń węchu.

Ważne jest to, kiedy doszło do zaburzeń w odbiorze smaku: nagle (z dnia na dzień) czy problem narastał powoli oraz czy problem występuje okresowo lub stale. W wywiadzie powinno pojawić się pytanie o objawy alarmowe, które występują wraz z trudnościami w odczuwaniu smaku, są to np. problemy z przełykaniem lub bolesne przełykanie. Dodatkowo należy wziąć pod uwagę wszystkie zabiegi, którym poddawana była osoba badana oraz jakie leki przyjmuje.

Następnym krokiem jest badanie fizykalne. W obrębie laryngologii (schorzeń jamy ustnej, nosa, szyi) ważne jest, aby wykluczyć najpopularniejsze przyczyny ageuzji czy dysgeuzji, tj. zmiany zanikowe, choroby przyzębia, przewlekłe stany zapalne jamy ustnej. Ze strony neurologicznej trzeba ustalić, czy ageuzja jest jedynym problemem neurologicznym osoby badanej. Neurolog sprawdzi, czy nie występują drżenia języka, trudności w mówieniu, czy zauważalne są prawidłowe ruchy języka i odruchy łuków podniebiennych.

Ostatecznym badaniem jest badanie smaku, które obejmuje określenie progu detekcji wrażeń smakowych, jak i identyfikację oraz różnicowanie smaków. Do tego celu wykorzystuje się gustometrię oraz elektrogustometrię.

Gustometria polega na aplikowaniu do jamy ustnej (przez płukanie, nakrapianie na język lub umieszczenie krążka smakowego) precyzyjnie odmierzonych substancji wskaźnikowych – roztwór soli dla smaku słonego, roztwór glukozy dla smaku słodkiego, roztwór kwasku cytrynowego dla smaku kwaśnego oraz roztwór chininy dla smaku gorzkiego.

Elektrogustometria to drażnienie języka prądem stałym o zmiennym natężeniu i znalezienie progu dla bodźców smakowych. Przy odpowiednim progu osoba badana może nacisnąć przycisk, gdy w wyniku stymulacji prądem poczuje na języku smak metaliczny lub kwaśny.

Uzupełniającym badaniem może być rezonans magnetyczny głowy i szyi, który pozwala na prześledzenie całej (wspomnianej wyżej) drogi smakowej. Pomoże ono zobrazować, czy nie występują w tej okolicy zmiany naczyniowe, guzy, niedokrwienia albo ucisk z innych tkanek.

Jak sobie radzić z ageuzją?

Niestety nie opracowano dotąd skutecznych metod leczenia zaburzeń smaku. Wszystkie działania opierają się na próbie wyeliminowania odwracalnych przyczyn ageuzji.

W przypadku zaniedbań stomatologicznych lub chorób przyzębia niezbędna będzie odpowiednia higiena jamy ustnej, konsultacja z periodontologiem i stomatologiem oraz stosowanie miejscowych leków (np. nystatyny w przypadku pleśniawek jamy ustnej).

Przy nadmiernej suchości w jamie ustnej stosuje się preparaty ze sztuczną śliną i leki antycholinergiczne. Przyczynowo leczy się też wszelkie zmiany zapalne czy hormonalne ageuzji. Operacyjnie usuwa się wszystkie możliwe do likwidacji zmiany, które uciskają nerwową drogę smakową (guzy, tętniaki).

Gdy dochodzi do nieodwracalnych zmian lub sama choroba wywołująca ageuzje jest nieodwracalna (jak w przypadku dokonanego udaru mózgu czy stwardnienia rozsianego albo polineuropatii cukrzycowej), osobie chorej zaleca się:

  • stosowanie substancji wzmacniających smak (aromatów i glutaminianu sodu),
  • wykorzystywanie nerwu trójdzielnego – używanie ostrych przypraw i potraw o wyrazistej strukturze (mimo ageuzji osoba chora wciąż może odczuwać temperaturę, konsystencję czy ból wywołany ostrą przyprawą),
  • długie żucie pokarmu,
  • wąchanie pokarmu przed spożyciem,
  • uważne czytanie dat ważności.
W przypadku ageuzji idiopatycznej (samoistnej) lub w przypadku kiedy nie znaleziono przyczyny, podejmuje się próby terapii eksperymentalnej – podawany jest glukonian cynku, glikokortykosteroidy (leki przeciwzapalne są częstym rozwiązaniem na zaburzenia neurologiczne o nieznanym podłożu) oraz witamina A.
  1. S. H. Ralston, M. W. J. Strachan, I. Penman, R. Hobson, red. wyd. pol. J. Różański, Choroby wewnętrzne Davidson, Wydawnictwo Edra Urban & Partner, Wrocław 2020.
  2. A. Szczeklik, P. Gajewski, Interna Szczeklika 2019/20, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2020.
  3. F. F. Ferri, red. wyd. pol. A. Steciwko, Kompendium chorób wewnętrznych, Wydawnictwo Edra Urban & Partner, Wrocław 2007.
  4. H. Sienkiewicz-Jarosz, P. Bieńkowski, Neurologiczne aspekty zaburzeń smaku, „Neurologia po Dyplomie” [online] https://podyplomie.pl/publish/system/articles/pdfarticles/000/013/538/original/61-68.pdf?1477056878 [dostęp:] 29.09.2022.
  5. K. Korzeniowska, J. Jankowski, A. Cieślewicz, A. Jabłecka, Polekowe zaburzenia i utrata smaku, „Farmacja Współczesna” nr 9 2016.
  6. K. Patlewicz, R. Pawliczak, Rehabilitacja u pacjentów po przebyciu COVID-19, „Alergologia Polska – Polish Journal of Allergology” nr 8 2021.

Twoje sugestie

Dokładamy wszelkich starań, aby podane zdjęcie i opis oferowanych produktów były aktualne, w pełni prawidłowe oraz kompletne. Jeśli widzisz błąd, poinformuj nas o tym.

Zgłoś uwagi Ikona

Polecane artykuły

  • Jak powstaje nowotwór?

    Nowotwory są główną przyczyną zgonów na świecie. Szacuje się, że w Polsce choruje na nie ponad milion osób, a ok. 100 tys. umiera. Niestety, statystyki te z roku na rok są coraz mniej optymistyczne. Jak powstaje nowotwór? Czy da się zapobiec jego rozwojowi?

  • Gorączka plamista Gór Skalistych – przyczyny, objawy, leczenie

    Dla przeciętnego Polaka gorączka plamista Gór Skalistych brzmi niezwykle egzotycznie. Nie da się ukryć, że choroba w Polsce jest bardzo rzadko spotykana. Zagrożenie jest jednak realne, zwłaszcza dla osób, które podróżują do Stanów Zjednoczonych.

  • WZW C – przyczyny, objawy, czynniki ryzyka wirusowego zapalenia wątroby typu C

    Wirusowe zapalenie wątroby typu C (HCV) to choroba wywołana przez wirusa zapalenia wątroby typu C. Choroba ta jest często nazywana „cichym zabójcą”, ponieważ wczesne stadium infekcji często nie daje objawów, a osoba zakażona może przez wiele lat nie wiedzieć, że jest chora. Wirusowe zapalenie wątroby typu C może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak marskość wątroby, rak wątrobowokomórkowy i niewydolność wątroby, jeśli nie zostanie zdiagnozowane i leczone na czas. Objawy wirusowego zapalenia wątroby typu C mogą obejmować zmęczenie, utratę apetytu, nudności i wymioty, bóle brzucha, ciemny mocz, żółtaczkę, świąd skóry czy bóle stawów.

  • Perforacja jelita – przyczyny, objawy, leczenie

    Perforacja jelita to bardzo poważne schorzenie, które wymaga natychmiastowej interwencji lekarskiej. Nieleczone może doprowadzić do śmierci. Jak rozpoznać przedziurawione jelito i co jest jego przyczyną? Jak wygląda leczenie i czy może się objeść bez interwencji chirurga?

  • Chłoniak – objawy, leczenie, rokowania i rodzaje nowotworu układu chłonnego

    Chłoniakiem określa się nieprawidłowy rozrost tkanki limfatycznej. Jednoznaczne wyjaśnienie pochodzenia chłoniaków i przyczyn ich występowania nadal pozostaje wyzwaniem dla współczesnej medycyny. Podstawą leczenia wszystkich rodzajów chłoniaków jest chemioterapia.

  • By-passy, czyli pomostowanie aortalno-wieńcowe – na czym polega ten zabieg?

    Pojęcie by-passów, używane często w środowisku medycznym, nadal nie jest do końca jasne dla reszty społeczeństwa. Pomostowanie aortalno-wieńcowe umożliwia doprowadzenie krwi do serca, co jest szczególnie istotne w przypadku m.in. zablokowania tętnic wieńcowych przez blaszki miażdżycowe.

  • Jak odchudzić dziecko? Praktyczne porady dietetyka

    Statystyki w kwestii nadwagi i otyłości u dzieci i młodzieży pogarszają się z roku na rok. Coraz więcej dzieci w Polsce boryka się ze zbyt wysoką masą ciała. Jako rodzice chcemy jak najlepiej dla swoich pociech, dlatego zaczynamy wyszukiwać informacje dotyczące odchudzania dzieci. Jak poradzić sobie z nadwagą lub otyłością dziecka? Jakie kroki warto podjąć w tym kierunku? I ostatnie – czy dzieci powinno się odchudzać?

  • Jak wyleczyć nużeńca? Leki, suplementy, domowe sposoby na nużycę

    Nużeniec jest pasożytem należącym do roztoczy. Jest niewidoczny gołym okiem, ponieważ ma bardzo niewielkie rozmiary. Gatunki bytujące na człowieku to: nużeniec ludzki oraz nużeniec krótki. Liczba osób zarażonych wzrasta wraz z wiekiem. Nawet ponad 80% osób powyżej 70. roku życia może być zarażonych nużeńcem.

Porozmawiaj z farmaceutą
Infolinia: 800 110 110

Zadzwoń do nas jeśli potrzebujesz porady farmaceuty.
Jesteśmy dla Ciebie czynni całą dobę, 7 dni w tygodniu, bezpłatnie.

Pobierz aplikację mobilną Pobierz aplikację mobilną Doz.pl

Ikona przypomnienie o zażyciu leku.
Zdarza Ci się ominąć dawkę leku?

Zainstaluj aplikację. Stwórz apteczkę. Przypomnimy Ci kiedy wziąć lek.

Dostępna w Aplikacja google play Aplikacja appstore
Dlaczego DOZ.pl
Niższe koszta leczenia

Darmowa dostawa do Apteki
Bezpłatna Infolinia dla Pacjentów.

ikona niższe koszty leczenia
Bezpieczeństwo

Weryfikacja interakcji leków.
Encyklopedia leków i ziół

Ikona encklopedia leków i ziół
Wsparcie w leczeniu

Porady na czacie z Farmaceutą.
E-wizyta z lekarzem specjalistą.

Ikona porady na czacie z farmaceutą
Newsletter

Bądź na bieżąco z DOZ.pl

Ważne: Użytkowanie Witryny oznacza zgodę na wykorzystywanie plików cookie. Szczegółowe informacje w Regulaminie.

Zamnij