Echo serca płodu – jak wygląda? Kiedy je wykonać i co może wykazać?

Echo serca wykonywane w trakcie trwania ciąży zaliczane jest do badań prenatalnych. Jego wykonanie zalecane jest w konkretnych przypadkach i może dostarczyć wielu informacji na temat dobrostanu płodu. Jak wygląda badanie echa serca płodu i co daje wczesne wykrycie wady serca u dziecka?

1. Echo serca płodu – czym jest badanie?
2. Jak wygląda rozwój serca dziecka w życiu płodowym?
3. Jakie wady wykrywa echo serca płodu?
4. Jak często wykonuje się badanie echo serca płodu? Kiedy jest niezbędne?
5. Jak wygląda badanie echa serca płodu?
6. Wczesne wykrycie wady serca u dziecka – co daje?

Echo serca płodu – czym jest badanie?

Echo serca to badanie ultrasonograficzne, które ma na celu ocenienie tego narządu, a więc jego struktury, kurczliwości, rytmu czy też ewentualnych nieprawidłowości. Ocenie podlegają również naczynia krwionośne. Na samym początku warto podkreślić, że w przypadku ciąży przebiegającej prawidłowo Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników zaleca wykonywanie trzykrotnego badania USG:

• pierwsze USG – to tzw. genetyczne, powinno mieć miejsce między 11. a 13. tygodniem ciąży i ma ono na celu przede wszystkim ocenę przezierności karkowej czy też ewentualną korektę wieku ciążowego. Już na tak wczesnym etapie ciąży, oceniana jest dodatkowo m.in. wielkość serca dziecka, jego położenie oraz rytm;
• USG połówkowe – wykonywane między 18. a 22. tygodniem ciąży, ma na celu ocenę anatomii dziecka, ilości płynu owodniowego czy też określenie lokalizacji łożyska w celu stwierdzenia ewentualnych nieprawidłowości w jego położeniu.

• Ostatnie badanie, wykonywane między 28. a 32. tygodniem ciąży ponownie ma na celu m.in. ocenę struktur serca, a także budowę wielkich naczyń.

W przypadku, kiedy nie stwierdza się nieprawidłowości w wyżej wymienionych badaniach, nie ma konieczności wykonywania echa serca u płodu. W tym miejscu należy podkreślić, że samo to badanie jest skomplikowane, a w Polsce w profesjonalny sposób echo serca wykonują 4 ośrodki specjalizujące się w kardiologii prenatalnej. W trakcie badania oceniane jest nie tylko samo serce, ale cały układ krążenia płodu, łącznie z naczyniami odchodzącymi od łożyska czy też naczyniami mózgowymi. W trakcie jego trwania oceniane są przepływy w całym ciele dziecka, co ma zapobiec przeoczeniu ewentualnej nieprawidłowości.

Jak wygląda rozwój serca dziecka w życiu płodowym?

Rozwój embrionalny serca to proces niezwykle złożony i skomplikowany. Rozpoczyna się on już ok 19. dnia życia płodowego. Początkowa struktura, z której rozwija się serce, czyli cewa sercowa, zaczyna wypełniać się krwią i kurczyć już 22 dni po zapłodnieniu. Początkowy proces kształtowania się serca, w którym uzyskuje ono swój pierwotny kształt, kończy się około 35. dnia życia płodowego, natomiast całkowite zakończenie rozwoju serca zarodka ma miejsce ok. 10 dni później. Od tego momentu serce płodu zwiększa już tylko swoje rozmiary. Dochodzi do intensywnych podziałów kardiomiocytów, a więc komórek mięśniowych odpowiedzialnych za kurczliwość mięśnia sercowego, a także ich przerostu. Samo poprawne uformowanie się serca nie oznacza od razu, że cały proces przeszedł pomyślnie. Należy pamiętać, że równolegle dochodzi do kształtowania się naczyń krwionośnych, w których przebiegu oraz budowie również może dochodzić do poważnych anomalii. Nie bez wpływu na funkcjonowanie układu krążenia pozostaje lokalizacja serca. Istnieją bowiem sytuacje kliniczne, w których serce nie zostaje zamknięte w klatce piersiowej co wpływa na jego nieprawidłowe położenie.

Jakie wady wykrywa echo serca płodu?

Serce płodu jest niewielką strukturą, dlatego też tylko nieliczne ośrodki w Polsce zajmują się na co dzień badaniem echo. W trakcie jego trwania, oceniany jest cały układ krwionośny płodu, łącznie z naczyniami pępowiny czy też łożyska. Przede wszystkim jednak bardzo dokładnej ocenie poddawane jest samo serce oraz zlokalizowane w jego sąsiedztwie wielkie naczynia krwionośne. W trakcie badania echo serca płodu, lekarz może stwierdzić nieprawidłowości w jego budowę, zaburzenia kurczliwości, odbiegający od normy rytm czy też anomalie dotyczące naczyń, tak jak ma to miejsce np. w Tetralogii Fallota.

Jak często wykonuje się badanie echo serca płodu? Kiedy jest niezbędne?

Badanie echo serca płodu nie jest badaniem wykonywanym rutynowo. Testem przesiewowo wychwytującym potencjalne wady układu krwionośnego płodu jest USG wykonywane przez ginekologa już na etapie tzw. USG genetycznego. Oczywiście, im serce dziecka jest większe, tym dokładniej można je ocenić, a tym samym stwierdzić różnego rodzaju nieprawidłowości i wady zarówno serca, jak i naczyń krwionośnych.

Towarzystwa kardiologiczne, które funkcjonują w ośrodkach kardiologii prenatalnej zalecają, aby tak specjalistyczne badanie jak echo serca płodu wykonywane było jedynie w uzasadnionych przypadkach. Sytuacją taką jest podejrzenie wady serca lub naczyń krwionośnych stwierdzone w trakcie przesiewowego badania USG wykonywanego w gabinecie ginekologicznym. Aktualnie, to właśnie stwierdzenie odchyleń w rutynowym badaniu stanowi najpoważniejszą przesłankę i wskazanie do skierowania kobiety ciężarnej do centrum zajmującego się kardiologią prenatalną i wykonywaniem pełnego echa serca płodu. Szczególną czujność ginekolodzy powinni zachować w przypadku kobiet, u których występują predyspozycje do posiadania potomstwa dotkniętego chorobami układu krążenia.

Czynniki ryzyka rozwoju chorób układu krwionośnego u dziecka:

• wywiad rodzinny obciążony wadami serca,
• wcześniejsze urodzenia dziecka z wadą serca,
• przyjmowanie leków o potencjalnie kardiotoksycznym działaniu,
• choroby immunologiczne u kobiety, jak np. toczeń rumieniowaty układowy,
• stwierdzona cukrzyca ciążowa,
• stwierdzona nieprawidłowa przezierność karkowa u płodu w trakcie USG genetycznego.

Jak wygląda badanie echa serca płodu?

Badanie echo serca płodu jest niezwykle złożone. Na początku lekarz kardiolog ocenia w sposób ogólny struktury znajdujące się w jamie brzusznej dziecka jak np. położenie trzewi, a także położenie samego serca. Już na tym etapie można stwierdzić, np. dekstrokardię, czyli obecność serca po prawej, nie zaś po lewej stronie klatki piersiowej. Anomalia taka występuje przykładowo w zespole Kartagenera – jednostce chorobowej, której dodatkowo towarzyszy odwrócenie trzewi, a także przewlekłe zapalenie zatok, prowadzące w przypadku braku podjęcia leczenia do rozstrzenia oskrzeli (nieprawidłowe poszerzenie ścian oskrzeli).

Kolejno ocenie podlegają cechy, takie jak:

• kąt serca (prawidłowo wynosi ok. 45 stopni),
• wielkość serca (prawidłowo zajmuje ono ok. 1/3 klatki piersiowej),
• wielkość komór oraz przedsionków (przede wszystkim, czy są one podobnych rozmiarów),
• budowa oraz funkcjonowanie zastawek przedsionkowo-komorowych i zastawki otworu owalnego,
• budowa oraz lokalizacja naczyń krwionośnych.

Oprócz typowych cech anatomicznych serca oraz naczyń, oceniany jest także rytm serca pod kątem występowania arytmii czy też bradykardii.

Co daje wczesne wykrycie wady serca u dziecka?

Współcześnie zarówno diagnostyka prenatalna, jak i cała perinatologia są na bardzo wysokim poziomie. Coraz częściej, w przypadku wykrycia poważnych anomalii, podejmowane są skuteczne próby leczenia dzieci jeszcze w trakcie życia płodowego. Z tego względu tak cenne jest prowadzenie odpowiedniej diagnostyki w trakcie trwania ciąży i wykrywanie ewentualnych nieprawidłowości na jak najwcześniejszym etapie. Oczywiście podjęcie leczenia wewnątrzmacicznego nie zawsze jest możliwe. Nie oznacza to jednak, że wiedza o istnieniu nieprawidłowości w układzie krążenia dziecka zdiagnozowanej w prenatalnym badaniu echo jest zbędna. Informacja o obecności wady to również możliwość dla rodziców na oswojenie się z tą myślą oraz przygotowanie do narodzin. Ważne jest, aby w takiej sytuacji wybrać do porodu szpital III klasie referencyjności, a więc najwyższej, posiadający odpowiednie zaplecze neonatologiczne, a w razie potrzeby, również kardiochirurgiczne. Umożliwi to zmniejszenie ryzyka związanego z samym porodem, a dodatkowo zwiększy szanse dziecka dzięki możliwości niemal natychmiastowego wykonania niezbędnych procedur medycznych. Warto podkreślić także, że istnieją wady, tak jak np. niektóre postaci koarktacji aorty czy też atrezja zastawki trójdzielnej, które wymagają wdrożenia leczenia od razu po narodzinach dziecka. W przypadku niezastosowania go, maluszek nie ma szans na przeżycie. Kiedy personel medyczny wie jednak o istnieniu danej patologii układu krążenia u dziecka, jest odpowiednio przygotowany do udzielenia pomocy noworodkowi.