Garbniki – właściwości i zastosowanie

W ogólnym rozumieniu garbniki to substancje służące garbowaniu skóry. Mogą być pochodzenia syntetycznego i naturalnego. Najciekawszą i niosącą najwięcej potencjalnych benefitów dla naszego organizmu jest grupa garbników roślinnych, które nazywane są również taninami. 

Garbniki – czym są?

Garbniki to substancje wykorzystywane w procesie zabezpieczenia naturalnej skóry przed procesami gnilnymi. Powodują między innymi denaturację włókien kolagenowych występujących w naturalnej skórze, dzięki czemu nie ulega ona procesom indukowanym przez działalność drobnoustrojów – jest trwała i zyskuje pożądane właściwości.  

Garbniki naturalne produkowane są przez zwierzęta oraz przez rośliny. Garbniki roślinne nazywane są taninami. 

Rodzaje i właściwości garbników – w jakich produktach można je znaleźć?

Garbniki klasyfikowane są ze względu na pochodzenie – naturalne (roślinne lub zwierzęce) oraz syntetyczne. Rozróżnia się również garbniki organiczne i nieorganiczne. 

Naturalne garbniki roślinne to pochodne fenoli o wysokich masach cząsteczkowych. Powstają na drodze polimeryzacji kwasów fenolowych i cukrów lub flawonoidów. W zależności od budowy chemicznej dzielone są na garbniki hydrolizujące (np. kwas galusowy) lub skondensowane (hydrolizujące wyłącznie w silnych kwasach, np. epikatechina). Te drugie często występują w niedojrzałych owocach. 

Garbniki dobrze rozpuszczają się w wodzie, etanolu czy acetonie, słabo natomiast w takich rozpuszczalnikach niepolarnych jak etery czy chloroform (czterochlorek węgla).

Garbniki roślinne pełnią funkcję antyseptyczną, zabezpieczają przed roślinożernymi owadami i kręgowcami. Substancje te uniemożliwiają bytowanie pasożytów na powierzchni roślin. W roślinach przechowywane są w specjalnych magazynach nazywanych tanosomami, które zlokalizowane są w każdej części rośliny (korzeń, kora, łodygi czy liście).

Garbniki naturalne występują w wielu gatunkach roślin. Znajdziemy je w spożywanych każdego dnia produktach jak herbata, kawa, rośliny strączkowe, owoce (przykładowo czarna porzeczka, granat, winogrona, truskawki czy borówka czarna), orzechy, gorzka czekolada i kakao. Obecne są również w winie, w którym często odpowiadają za cierpki smak.  

Gdzie jeszcze można znaleźć garbniki? To także składniki wielu surowców zielarskich (przykładowo kora dębu, ziele dziurawca, czystek, liście malin czy mniej popularne: rzepik i pięciornik).

Prozdrowotne działanie garbników (tanin) roślinnych

Taniny wykazują szereg właściwości, dzięki którym doceniane są zarówno przez praktyków medycyny konwencjonalnej, niekonwencjonalnej, jak i szeroko pojętą branżę beauty. 

Taniny są antyoksydantami, dzięki czemu pozytywnie wpływają na wiele sfer naszego ciała, zwłaszcza tych, których dobrostan zależy od redukcji stresu oksydacyjnego wywoływanego przez nadmiar wolnych rodników. Wykazano ich właściwości przeciwnowotworowe. Dodatkowo, taniny mogą okazać się pomocne przy modyfikacji mikroflory przewodu pokarmowego (jamy ustnej i jelit).

Inne cenione właściwości garbników to działanie ściągające na błony śluzowe czy protekcyjne naczyń krwionośnych, np. przewodu pokarmowego (zapobieganie mikrokrwawieniom).

Nadmierne spożycie garbników – skutki  

Zbyt wysoka podaż garbników w diecie może przyczynić się do problemów zdrowotnych. Substancje te zaburzają wchłanianie z przewodu pokarmowego cennych składników, jak makro- i mikroelementy oraz witaminy. Kolejnym efektem nadmiernej ilości tanin w diecie to ryzyko wystąpienia takich schorzeń jak niewydolność wątroby i nerek, choroba wrzodowa, zapalenia żołądka i jelit. 

W wyniku trawienia garbników niehydrolizujących (zwłaszcza występujących w owocach niedojrzałych) powstają toksyczne dla organizmu związki chemiczne. 

Garbniki – zastosowanie

Podstawowe zastosowanie garbników to proces wytwarzania naturalnej skóry. Jednak składniki te z powodzeniem wykorzystywane są w innych gałęziach przemysłu. Przykładowo używa się ich do produkcji barwników lub farb podkładowych zapobiegających korozji. 

Wcześniej wspomniane właściwości garbników wykazywane w stosunku do naszego ciała sprawiają, że z chęcią korzysta się z nich w branży kosmetycznej i kosmetologicznej. Garbniki znajdziemy zwłaszcza w preparatach reklamowanych jako naturalne. Stanowią one dodatki do:

• szamponów do włosów – pełnią w nich funkcję normalizującą pracę gruczołów,  
• kosmetyków służących do oczyszczania cery – w tych produktach działają nawilżająco, ściągająco lub łagodząco,  
• kremów, toników czy hydrolatów – odgrywają w nich rolę antyoksydacyjną i nawilżającą.  

Garbniki nierzadko są składnikami preparatów dostępnych na aptecznych pułkach. Wchodzą w skład herbatek do zaparzania (np. na trawienie), maści i żeli (np. na ugryzienia owadów), kremów, past do zębów i suplementów diety.