Jak prawidłowo dbać o zęby w aparacie ortodontycznym?

Aparat ortodontyczny ma za zadanie przywrócić jego posiadaczom piękny i funkcjonalny uśmiech. Pacjenci, którzy nie zostali odpowiednio poinstruowani o tym, jak dbać o higienę jamy ustnej z aparatem ortodontycznym, zmagają się z licznymi ubytkami próchnicowymi, przykrym zapachem z ust oraz stanem zapalnym dziąseł. Ubytki próchnicowe, które mogą pojawić się na zębach przednich, z pewnością zniweczą estetyczny efekt harmonijnego uśmiechu. Dbanie o higienę jamy ustnej podczas leczenia ortodontycznego jest trudne, jednak niezbędne dla powodzenia terapii i zadowolenia z efektów. Jak prawidłowo szczotkować zęby, nosząc aparat ortodontyczny, aby nie dopuścić do problemów z zębami lub dziąsłami?  

Wady zgryzu – co leczy aparat ortodontyczny?

Światowa Organizacja Zdrowia definiuje wadę zgryzu jako stan narządu żucia, który powoduje wyraźne oszpecenie, znacznie ogranicza czynność żucia i oddychania i jest odczuwany przez pacjenta jako upośledzenie. Zaburzenie może być ograniczone tylko do zębów lub łuków zębowych i ich wzajemnych relacji. Wady zgryzu dzielimy ze względu na kierunek przestrzenny, w którym się rozwijają: poprzeczne, pionowe lub pośrodkowe. Na wady poprzeczne składa się zgryz krzyżowy przedni i boczny oraz zgryz przewieszony. Wady przednio-tylne to tyłozgryz i przodozgryz, a wady pionowe to zgryz otwarty i zgryz głęboki. Niezależnie od klasyfikacji wad zgryzu, wymienionych powyżej, możemy wyróżnić także nieprawidłowości zębowe, czyli stłoczenia i szparowatość zębów. Każda wymieniona jednostka kwalifikuje się do leczenia ortodontycznego. W przypadku znacznych wad szkieletowych konieczna jest współpraca z chirurgiem. Sukces leczenia ortodontycznego zależy od stopnia nasilenia wady i od etapu rozwoju kostnego pacjenta. Łatwiej, szybciej i skuteczniej przeprowadza się takie leczenie u pacjentów młodocianych, często jedynie za pomocą aparatu ruchomego, czyli zdejmowanego. Należy podkreślić, że wady zgryzu to przede wszystkim problem dysfunkcji narządu żucia, a nie jedynie estetyki uśmiechu. Stłoczenia zębów mogą mieć wpływ na problem z utrzymaniem higieny jamy ustnej, co w konsekwencji prowadzi do próchnicy zębów i stanów zapalnych dziąseł. Nieleczone wady zgryzu mogą powodować patologiczne starcia zębów, odsłanianie szyjek zębowych oraz zaburzeń w stawie skroniowo-żuchwowym.

Rodzaje aparatów ortodontycznych

W zależności od stopnia nasilenia wady i wieku pacjenta można zastosować różne aparaty ortodontyczne. Wyróżniamy dwa typy aparatów: ruchome i stałe.

Aparaty ortodontyczne ruchome to takie, które pacjent może samodzielnie zdejmować, dlatego powodzenie terapii jest ściśle związane ze zdyscyplinowaniem i sumiennością pacjenta. Powinien być  noszony około kilkunastu godzin na dobę. Jego budowa uzależniona jest od rodzaju wady zgryzu, a główne elementy to akrylowa płyta, metalowe klamry, śruba, a także sprężyny.

Stosunkowo nowym typem aparatu ruchomego, przeznaczonym dla pacjentów dorosłych, jest Clear Aligner. Jest to system przezroczystych, indywidualnie projektowanych szyn stosowanych w odpowiedniej sekwencji, wymienianych co miesiąc. Rosnąca popularność tego typu aparatów wynika z tego, że są dyskretne, wyjmowane, łatwe w utrzymaniu higieny, wygodne i bezawaryjne. Nie nadają się jednak do wszystkich rodzajów wad zgryzu.

Stały aparat ortodontyczny charakteryzuje się tym, że jest przyklejony specjalnym klejem do powierzchni zębów, więc pacjent nie jest w stanie samodzielnie go zdjąć. Składa się z zamków, które mogą być metalowe lub kosmetyczne, z ligatur w różnych kolorach, potocznie nazywanych gumkami oraz z łuków. Kwalifikację do typu aparatu przeprowadza lekarz ortodonta podczas konsultacji specjalistycznej w gabinecie.

Jak dbać o zęby w zdejmowanym aparacie ortodontycznym?

Aparat ruchomy, jak już zostało wspomniane, ma tę zaletę, że można go wyjąć z jamy ustnej. Aby zęby były wolne od próchnicy, należy szczotkować je ogólnie przyjętymi technikami mycia zębów, czyli metodą Fonesa u dzieci, lub metodą „roll” u dorosłych, a także nitkować i płukać jamę ustną. Metoda Fonesa polega na wykonywaniu okrężnych ruchów na powierzchniach wargowych i językowych oraz ruchów szorujących na powierzchniach zgryzowych zębów. Najbardziej efektywnym sposobem mycia zębów dla dojrzałych pacjentów jest metoda „roll”, czyli obrotowo-wymiatająca. Podczas mycia zębów pacjent kieruje główkę (włosie) szczotki dodziąsłowo i pod kątem 45˚ do powierzchni zęba. Następnie wykonuje ruchy obrotowo-wymiatające, czyli idące od dziąsła w kierunku powierzchni żującej lub w kierunku brzegu siecznego zębów. Z kolei powierzchnie żujące oczyszczane są ruchami szorowania podobnie jak w metodzie Fonesa.

Bezwzględnie konieczne jest mycie zębów przed założeniem aparatu ruchomego, a w trakcie jego użytkowania należy unikać spożywania pokarmów. Po noszeniu aparatu należy umyć osobno zęby i oddzielnie aparat. Do tego celu przeznaczone są specjalne szczoteczki do czyszczenia protez oraz jednopęczkowe, kątowe szczoteczki, które dotrą do skomplikowanych elementów, takich jak śruby i sprężyny. Można je kupić, np. w aptekach. Aparat wyjęty z jamy ustnej pacjenta powinien być przechowywany w suchym środowisku, w specjalnym przeznaczonym do tego celu pojemniczku. W razie zaniedbania higieny aparatu możliwe jest pozbycie się osadu lub kamienia za pomocą tabletek czyszczących do protez zębowych, które rozposzcza się w wodzie, jednak nie należy ich nadużywać, ponieważ powodują porowatość płyty akrylowej i zwiększone przyleganie bakterii do jej powierzchni.

Higiena jamy ustnej ze stałym aparatem ortodontycznym

Higiena jamy ustnej ze stałym aparatem ortodontycznym to umiejętność pochłaniająca o wiele więcej czasu niż w przypadku dbania o jamę ustną bez niego. Aparat stały jest idealnym środowiskiem dla rozwoju próchnicy z powodu licznych podcieni i zakamarków, w których mogą zalegać resztki pokarmowe, dlatego mycie zębów powinno zostać przeprowadzone po każdym posiłku. Konieczne jest wyczucie i delikatność ruchów, aby nie uszkodzić połączenia zamków z zębami oraz dokładność, aby każda powierzchnia zęba była odpowiednio doczyszczona. Nosząc aparat ortodontyczny, należy myć zęby szczoteczką manualną, która jest prosto ścięta, miękka, ale w środku włosia posiada specjalne wgłębienie, dzięki czemu możliwe będzie dokładne wyczyszczenie zamków. Dobrym pomysłem będzie także zainwestowanie w profesjonalny irygator, który jeszcze lepiej będzie czyścił przestrzenie międzyzębowe. Zalecane jest także nitkowanie specjalistyczną nitką do aparatów ortodontycznych. Nitkę do aparatów odróżnia od zwykłej to, że posiada fragment z mikrowłoskami, które dokładnie doczyszczą okolicę zęba blisko zamków. Ponadto koniecznie należy kupić szczoteczki międzyzębowe i jednopęczkowe oraz płukanki. Ważne są także częste wizyty w gabinecie stomatologicznym, żeby kontrolować czy pacjent odpowiednio dba o higienę jamy ustnej.

Po zakończeniu leczenia ortodontycznego niezbędne jest usunięcie pozostałości kleju i remineralizacja powierzchni zębów pod zamkami za pomocą fluoru. Wybielanie zębów nie jest polecane po zdjęciu aparatu stałego przez pierwsze 6 miesięcy, z powodu zmniejszonej odporności szkliwa na substancje wybielające. Takie wybielanie może prowadzić do nierównomiernego wybielenia szkliwa i znacznej nadwrażliwości.

Którą szczoteczkę do zębów wybrać, nosząc aparat ortodontyczny?

W zależności od rodzaju aparatu powinno stosować się różne rodzaje szczoteczek do zębów. Do aparatu ruchomego polecane są szczoteczki do protez oraz szczoteczki jednopęczkowe, a do aparatu stałego, szczoteczki z wgłębieniem na środku włosia, jednopęczkowe oraz międzyzębowe. Tylko w taki sposób pacjent jest w stanie dokładnie oczyścić okolice blisko zamków. Pacjenci przed założeniem aparatu, często pytają ortodontę o to, czy po założeniu aparatu można korzystać ze szczoteczki elektrycznej lub sonicznej? Otóż takie przeciwwskazania nie istnieją, niemniej myjąc zęby w aparacie ortodontycznym z wykorzystaniem tych szczoteczek, należy zachować ostrożność tak, żeby nie uszkodzić zamków. Ponadto będzie to z pewnością droższa metoda mycia zębów, biorąc pod uwagę szybsze zużywanie końcówek do tych szczoteczek, które nie należą do najtańszych produktów.

Akcesoria do dbania o zęby w aparacie

Irygator

Irygator to urządzenie przypominające wyglądem szczoteczkę elektryczną, ale główka zamiast szczoteczki zaopatrzona jest w cienką rurkę, która pod ciśnieniem wprowadza płyn i powietrze w obręb przestrzeni międzyzębowych i elementów retencyjnych aparatu. Niewątpliwie irygator to bardzo przydatne akcesorium w trakcie leczenia ortodontycznego. Dodatkową zaletą tego urządzenia jest masaż dziąseł poprawiający ukrwienie przyzębia.

Płukanki do zębów w aparacie ortodontycznym

Płukanki z pewnością nie mogą stanowić samodzielnej metody czyszczenia zębów, niemniej są ważnym elementem dbania o higienę jamy ustnej, zwłaszcza z aparatem ortodontycznym. Płyn do płukania jamy ustnej może dopełnić szczotkowanie i nitkowanie zębów oraz może powlekać powierzchnię zębów, powodując ich większą odporność na próchnicę i osadzanie się kamienia nazębnego. Szczególnie istotną właściwością płukanek do zębów jest remineralizacja szkliwa, która będzie konieczna po zakończeniu leczenia ortodontycznego.

Szczoteczki międzyzębowe

Szczoteczki międzyzębowe to małe wyciorki, które wyglądem przypominają szczotki do czyszczenia butelek. Dostępne są szczotki o różnej grubości, które należy dopasować indywidualnie do szerokości przestrzeni międzyzębowej. Oczyszczanie przestrzeni międzyzębowych przeprowadza się ruchami poziomymi. Zamiast szczoteczek międzyzębowych można wykorzystać specjalne nici dentystyczne do aparatów ortodontycznych, posiadające mikrowypustki, które dokładnie wyczyszczą zarówno przestrzenie międzyzębowe, jak i okolice zamków.