Dlaczego w ciąży trzeba znać swoją grupę krwi?

Oznaczenie grupy krwi i czynnika Rh u kobiety ciężarnej wchodzi do pakietu podstawowych i obowiązkowych badań, które należy wykonać do 10. tygodnia ciąży. Znajomość grupy krwi matki jest kluczowa w sytuacji, w której podczas ciąży lub w momencie porodu doszłoby do zwiększenia utraty krwi i konieczności jej przetoczenia. Ponadto w przypadku każdej ciąży konieczne jest sprawdzenie, czy nie występuje ryzyko tzw. konfliktu serologicznego, do którego może dochodzić wówczas, gdy krew matki i dziecka nie wykazuje zgodności w zakresie czynnika Rh lub innych układów grupowych. Jeżeli matka posiada grupę krwi Rh- (Rh minus), a dziecko Rh+ (Rh plus) może dojść do stanu, w którym organizm matki zacznie wytwarzać przeciwciała skierowane przeciwko czerwonym krwinkom płodu. Dzięki znajomości wyników badań krwi, możliwe jest jednak wczesne wykrycie takiego zagrożenia i wdrożenie odpowiedniego postępowania, zabezpieczającego życie i zdrowie dziecka.

Czym jest grupa krwi i czynnik Rh?

Erytrocyty to komórki krwi, inaczej krwinki czerwone, których głównym zadaniem jest transportowanie tlenu z płuc do tkanek i odprowadzenia z tychże dwutlenku węgla. Erytrocyty posiadają na swojej powierzchni specyficzne białka, nazywane też antygenami. Białka te różnią się między sobą budową, w zależności od tego, jaką grupę krwi posiada dana osoba. W sytuacji, gdy takie antygeny trafiają do organizmu człowieka o innej grupie krwi, mogą wywołać odpowiedź układu immunologicznego, prowadzącą do wytwarzania skierowanych przeciwko danym antygenom przeciwciał. Z tego powodu u osób, które mają przetaczaną krew, konieczne jest oznaczenie grupy krwi, a także wykonanie tzw. próby krzyżowej, podczas której miesza się krew przygotowaną do przetoczenia z krwią potencjalnego biorcy, aby wykluczyć ryzyko, jakiejkolwiek niezgodności pomiędzy krwinkami dawcy i biorcy.

W polskiej populacji największe znaczenie mają dwa układy grupowe krwi: układ AB0 i układ Rh. W układzie AB0 rozróżniamy dwa podstawowe antygeny – A i B, których obecność decyduje o tym, jaką grupę krwi ma dana osoba. Jeżeli na erytrocytach pacjenta nie jest obecny żaden z tych antygenów, wówczas mówimy o grupie 0 (zero), jeżeli jeden – odpowiednio grupę A lub B, a w przypadku obecności obu antygenów – grupę AB. W przypadku układu Rh istnieje tylko jeden kluczowy antygen D, nazywany także czynnikiem Rh, którego obecność jest oznaczana symbolem Rh+ (plus lub dodatni), a jego brak symbolem Rh- (minus lub ujemny).

Czym jest konflikt serologiczny? Kiedy należy wykonać badanie?

Czynnik Rh odgrywa szczególnie znaczącą rolę w czasie trwania ciąży, ponieważ niezgodność w jego zakresie między dzieckiem a matką może prowadzić do wystąpienia tzw. konfliktu serologicznego, którego konsekwencją mogą być niebezpieczne powikłania, takie jak np. choroba hemolityczna noworodka.

Do konfliktu serologicznego dochodzi w sytuacji, gdy matka dziecka nie posiada na swoich krwinkach antygenu Rh, czyli jest Rh-, a jej dziecko Rh+, ponieważ odziedziczyło grupę krwi po ojcu z dodatnim czynnikiem Rh. Jeżeli wówczas zdarzy się, że krwinki płodu dostaną się do krwioobiegu matki, jej organizm może zacząć wytwarzać przeciwciała skierowane przeciwko erytrocytom dziecka. Jest to szczególnie niebezpieczne, gdy kobieta jest w drugiej lub kolejnej ciąży. W czasie trwania pierwszej ciąży niezwykle rzadko dochodzi do przenikania krwinek dziecka do naczyń krwionośnych matki (jest możliwe, jeśli do immunizacji i wytworzenia przeciwciał doszło wcześniej, np. w poprzednich ciążach niezakończonych porodem – poronienia, ciąża pozamaciczna, łyżeczkowanie jamy macicy, ponadto innych podczas zabiegów wewnątrzmacicznych, czy też sytuacji niezwiązanych z ciążą, jak chociażby przetoczenie krwi niezgodnej grupowo), ryzyko to zwiększa się jednak znacznie podczas akcji porodowej. O ile wytworzone wtedy przeciwciała anty-D nie zdążą już zaszkodzić rodzącemu się dziecku, ponieważ ich produkcja trwa zazwyczaj kilka tygodni, to w momencie, gdy kobieta nosi dziecko z czynnikiem Rh+, może dojść do łączenia się tych obecnych już w jej organizmie przeciwciał z krwinkami płodu, prowadząc do aglutynacji (sklejania się), a także niszczenia erytrocytów dziecka.

Aby zapobiec takim sytuacjom, wszystkie kobiety będące w ciąży mają wykonywane badanie oznaczenia grupy krwi oraz analizę obecności przeciwciał anty-D. Badania te powinny być przeprowadzone w pierwszym trymestrze ciąży, a w przypadku kobiet z czynnikiem Rh- lub posiadających przeciwciała przeciwko antygenom krwinkowym, oznaczenie powinno być następnie dwukrotnie powtórzone. Kobiety ze zdiagnozowanym konfliktem serologicznym w zakresie czynnika Rh są w Polsce objęte tzw. immunoprofilaktyką i po porodzie otrzymują immunoglobulinę anty-D, która hamuje wytwarzanie szkodliwych przeciwciał. Decyzja o podaniu tego preparatu jest podejmowana przez lekarza na podstawie wyników badań laboratoryjnych.

Dowiedz się więcej o tym, które badania powinna wykonać kobieta w pierwszym trymestrze ciąży.

Oprócz konfliktu w zakresie czynnika Rh możliwe jest także wystąpienie konfliktu w innych układach grupowych krwi, np. gdy matka ma grupę 0, a dziecko A lub B. Chociaż te formy konfliktu przebiegają zazwyczaj łagodnie w porównaniu do konfliktu w zakresie Rh, to i tak nie wolno ich lekceważyć. Z tego powodu wszystkie kobiety ciężarne, nie tylko te z czynnikiem Rh-, powinny być diagnozowane w kierunku obecności przeciwciał przeciwerytrocytarnych.

Przebieg badania grupy krwi w ciąży

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 20.09.2012 r., wszystkie kobiety ciężarne powinny mieć wykonane badania przesiewowe, takie jak:

• do 10. tygodnia ciąży: oznaczenie grupy krwi i czynnika Rh oraz oznaczenie przeciwciał odpornościowych, czyli tzw. odczyn antyglobulinowy Coombs'a, 
• między 21. a 26. tygodniem ciąży: oznaczenie przeciwciał odpornościowych u kobiet z grupą Rh-, u których w pierwszym badaniu nie stwierdzono obecności tych przeciwciał,
• między 27. a 32 tygodniem ciąży: ponowne oznaczenie przeciwciał odpornościowych u kobiet z grupą Rh-.

Kobiety, u których stwierdzono obecność przeciwciał, powinny zostać objęte specjalistyczną opieką i być pod stałą kontrolą lekarską w czasie trwania ciąży. Muszą one także wykonać kolejne badania diagnostyczne, ponieważ od tego, które przeciwciała i w jakiej ilości znajdują się w ich krwi, zależą dalsze etapy terapii.

O czym należy pamiętać podczas wizyty lekarskiej przed badaniem?

Każda kobieta kierowana na oznaczenie grupy krwi i czynnika Rh, powinna być wcześniej poddana badaniu ginekologicznemu, umożliwiającemu określenie czasu trwania ciąży. Przed badaniem należy także poinformować lekarza o wszystkich swoich wcześniejszych ciążach i o tym, czy w którejś z nich wystąpił już konflikt serologiczny, o ewentualnym wcześniejszym przyjmowaniu immunoglobuliny anty-D lub innych substancji neutralizujących przeciwciała, a także grupie krwi ojca dziecka (jeśli jest znana) oraz ewentualnej skłonności do krwawień. Przed przystąpieniem do badania, które polega na pobraniu próbki krwi żylnej, nie jest wymagane specjalne przygotowywanie się, tj. nie trzeba być na czczo, a oznaczenie można wykonać o dowolnej porze dnia.

Badanie grupy krwi w ciąży – cena/refundacja, skierowanie

Zgodnie z polskim prawem, wszystkie kobiety w czasie ciąży, porodu i 6-tygodniowego połogu są objęte bezpłatną opieką lekarską, dlatego też badania rekomendowane przez Ministerstwo Zdrowia powinny być realizowane bez ponoszenia żadnych dodatkowych kosztów. Jeżeli jednak kobieta decyduje się skorzystać z prywatnej opieki medycznej, wówczas za pojedyncze oznaczenie zapłaci zazwyczaj ok. 40–50 zł.