Jakich produktów nie podawać niemowlakowi? Jadłospis dziecka do ukończenia 1. roku życia

Rozszerzanie diety dziecka to niezwykle stresujący moment w życiu każdego młodego rodzica. Rozmaite, często znacznie różniące się od siebie, zalecenia dotyczące żywienia niemowląt mogą sprawiać, że łatwo zagubić się w gąszczu wytycznych. Wyjaśniamy, jakich produktów nie należy podawać dziecku, które nie ukończyło 1. roku życia i dlaczego. 

Czego nie podawać do jedzenia niemowlakowi – żywienie dziecka do 6. miesiąca życia

Wszyscy eksperci są zgodni, co do czasu wyłącznego karmienia piersią – powinno ono trwać minimum do ukończenia przez dziecko 6. miesiąca życia. Światowa Organizacja Zdrowia zaleca kontynuację karmienia piersią do ukończenia 2. roku życia przy jednoczesnym wprowadzaniu pokarmów stałych. Wg zaleceń Europejskiego Towarzystwa Gastroenterologii i Gastroenterologii (ESPHGAN) dopuszczalne jest wcześniejsze rozpoczęcie rozszerzania diety niemowlęcia od 17. tygodnia (początek 5. miesiąca życia do 26. tygodnia (początek 7 miesiąca życia) – mogą wymagać tego np. dzieci z istotnym niedoborem żelaza lub niską masą ciała. 

Mleko mamy jest niezwykłym i niezastąpionym źródłem środków odżywczych, ale też dostarcza wiele składników wspierających odporność dziecka, mających działanie przeciwbakteryjne i stymulujące odpowiedź immunologiczną. Dziecko karmione piersią wymaga jedynie suplementacji witaminy D i witaminy K. Rodzaj pokarmu w pierwszych miesiącach życia rzutuje na dalszy rozwój dziecka – mleko kobiece zmniejsza ryzyko wystąpienia otyłości i nadwagi, cukrzycy, hipercholesterolemii oraz alergii, dzieci te rzadziej doświadczają infekcji przewodu pokarmowego i dróg oddechowych, rzadziej zapadają na sepsę.

Rozszerzanie diety niemowlaka – pierwsze posiłki

Najbezpieczniej jest rozszerzać dietę stopniowo – jeden nowy pokarm na kilka dni/tydzień – łatwiej wtedy zaobserwować objawy świadczące o uczuleniu (pojawienie się zmian skórnych, biegunka itp.). Formę jedzenia należy dostosować do aktualnych zdolności motorycznych i oralnych niemowlęcia, obserwując jego gotowość do rozszerzania diety. Stopniowo pokarmy stałe powinny zastępować mleko, aby pod koniec 1. roku życia posiłki mleczne podawać w liczbie 2–3 (w przypadku dzieci karmionych piersią liczba karmień może być większa ze względu na mniejsze porcje spożytego jednorazowo mleka).

Rodzice mogą karmić dziecko łyżeczką lub też wprowadzać nowe pokarmy metodą BLW (baby led weaning, Bobas Lubi Wybór). Pomija on etap papek oraz łyżeczki i polega na podawaniu dziecku pokarmów stałych do samodzielnego jedzenia (wystarczająco miękkie do rozgniecenia wargami, w postaci plasterków, słupków itp.). Warunkiem wdrożenia tej metody jest samodzielne, stabilne siedzenie dziecka i kontrolowanie przez niego ruchów głowy i szyi (ok. 6–7 miesiąca życia) oraz ciągły nadzór rodzica w trakcie jedzenia.

Więcej informacji na temat rozszerzania diety dziecka znajdziesz w artykule: Rozszerzanie diety niemowlaka – kompletny poradnik.

Jakich produktów i dlaczego nie należy podawać niemowlakowi?

Istnieje kilka grup produktów, których dzieci przed ukończeniem 1. roku nie mogą jeść, ponieważ ich spożycie może być groźne dla zdrowia. Są to: produkty surowe (mięso, ryby, jaja), miód, grzyby leśne, mleko krowie, owcze, kozie, sery pleśniowe, a także niepokrojone na kawałki winogrona czy orzechy.

Surowe mięso, ryby, jaja

Niemowlętom nie należy podawać w postaci surowej mięsa, ryb ani jaj, ze względu na ryzyko zakażenia pasożytami i bakteriami (np. mięso wieprzowe – włośnica, kurczak – Campylobacter, jaja – Salmonella, ryby – Listeria). Mięso należy kupować z pewnych źródeł, ponieważ musi ono być przebadane przez Inspektorat Weterynaryjny. Niezalecane jest też włączanie do diety niemowlęcia mięsa w formie przetworzonej (kiełbasy, parówki, wędliny) ze względu na zawarte w nim przyprawy, konserwanty i sól. Jako pierwsze zazwyczaj podaje się mięso indyka, kurczaka lub królika. W przypadku ryb można je podawać w formie gotowanych na parze, pieczonych, smażonych bez tłuszczu, nie wolno natomiast w formie surowej (np. sushi), wędzonej, marynowanej (duże stężenie soli).

Najbardziej pożądane w diecie dziecka są ryby tłuste, bogate w kwasy DHA (śledź atlantycki, flądra, dorsz, pstrąg hodowlany, dziki łosoś), przeciwwskazane są za to ryby drapieżne, ze względu na ryzyko kumulacji metali ciężkich (makrela, tuńczyk). Zaleca się podawanie ryby maksymalnie 1–2 w tygodniu, początkowo w małych porcjach. Przy rozszerzaniu diety o jaja należy pamiętać, aby były one dobrze ugotowane, można je podawać na twardo, w formie pieczonej, w makaronie jajecznym, zmniejsza to ryzyko zakażenia Salmonellą, a także wystąpienia reakcji alergicznej (białka pod wpływem temperatury są mniej immunogenne). 

Grzyby leśne

W zaleceniach ekspertów na temat rozszerzania diety niemowląt kwestia podaży grzybów nie jest w ogóle ujęta. Ze względu na wysokie ryzyko zatrucia i uszkodzenia wątroby grzybów zbieranych w lesie nie wolno podawać dzieciom przed 12 rokiem życia. Warto podkreślić, że spożywanie przez maluchy potraw, z których po ugotowaniu dania grzyby zostały usunięte lub wywaru bądź sosu z grzybów leśnych też jest niedopuszczalne. Grzyby hodowlane, takie jak pieczarki, kurki, boczniaki można podawać już poniżej 1. roku życia, w formie ugotowanej. 

Miód

Miód jest przeciwwskazany u dzieci poniżej 1. roku życia ze względu na możliwość skażenia przetrwalnikami laseczki jadu kiełbasianego, produkującej botulinę. Wyjątek stanowią miody poddane działaniu wysokiego ciśnienia i temperatury metodą przemysłową. Czasami, w przypadku osób uczulonych na alergeny powietrznopochodne, po spożyciu miodu mogą występować objawy alergii (pokrzywka, biegunka, obrzęk twarzy, kaszel itp.). Za najbardziej alergenne uznaje się miody spadziowe i wielokwiatowe.

Mleko krowie, owcze, kozie

Ze względu na niską zawartość żelaza, niedobór witaminy B12 i kwasu foliowego (co predysponuje do anemii) oraz często bardzo wysokie stężenie składników mineralnych nie zaleca się podawania dzieciom poniżej 1. roku życia mleka koziego i owczego. Mleko krowie w formie napoju nie powinno u niemowląt stanowić pełnego posiłku, ponieważ obciąża pracę nerek, zwiększa ryzyko niedoborów żelaza i może sprzyjać alergizacji dziecka. Można natomiast podawać je w formie jogurtów lub serów. Ppoczątkowo w małych ilościach, od 6.–9. miesiąca życia, unikając serów pleśniowych (zagrożenie zakażenia listeriozą). 

Całe orzechy, całe winogrona

Całe winogrona, orzechy, pomidorki koktajlowe, twarde warzywa, bakalie stanowią wysokie ryzyko zadławienia się przez dziecko, bowiem maluch, który nie potrafi jeszcze dobrze gryźć i przeżuwać, nie poradzi sobie z takim kształtem i stopniem twardości pokarmu. Bezpieczniej jest podać winogrona czy pomidorki przekrojone wzdłuż lub twarde warzywa w formie ugotowanej/upieczonej.

Napój ryżowy

Napoje pochodzenia roślinnego nie są pełnowartościowe pod względem składników odżywczych dla rozwijającego się dziecka, dlatego nie powinny być podawane zamiennie zamiast mleka matki lub mleka modyfikowanego. Różnią się od nich stosunkiem wapnia i fosforu, brakiem laktozy, wysokim pH i niższą zawartością białka, co wpływa na biodostępność i wchłanianie się składników mineralnych (np. wapnia, żelaza). Predysponuje to do rozwoju krzywicy, anemii, nieprawidłowych przyrostów masy ciała. Mogą być też skażone mykotoksynami i metalami ciężkimi (tak jest np. w przypadku napoju ryżowego – ze względu na obecność i kumulację arsenu „mleko” ryżowe nie może być podawanie małym dzieciom).

Herbatka z kopru włoskiego, napoje – dlaczego w najnowszych wytycznych nie zaleca się podawania soków?

Herbatki z kopru włoskiego często stanowią domowy sposób na walkę z kolkami. Jednak ze względu brak badań i wystarczających danych na temat bezpieczeństwa jego stosowania, nie powinno podawać się takich naparów dzieciom do 4 roku życia (koper włoski zawiera estragol, który jest substancją potencjalnie genotoksyczną i rakotwórczą).

W przypadku soków, dzieci mogą je spożywać dopiero powyżej 12. miesiąca życia posiłków (zamiennie zamiast 1 porcji warzyw lub ½ porcji owoców) – wg najnowszych zaleceń, m.in. Amerykańskiej Akademii Pediatrycznej, nie powinno podawać się tego rodzaju napojów maluchom poniżej 1. roku życia. Soki zawierają dużą ilość cukrów (glukoza i fruktoza), co sprzyja otyłości i próchnicy, ich nadmierna ilość może prowadzić też do wystąpienia tzw. biegunki pędraków. Dopuszczalna dawka dziennego spożycia soków zależna jest od wieku:

• 2–3 rok życia – 120 ml,
• 4–6 rok życia – 180 ml,
• powyżej 6 roku życia – 240ml. 

Sól i cukier w diecie niemowlaka – dlaczego nie powinny się tam znaleźć?

Dzienne zapotrzebowanie na sól (NaCl) u dzieci poniżej 6. miesiąca życia jest w pełni zaspokajane przez pokarm kobiecy/mleko modyfikowane, a u dzieci między 7–11 miesiącem wynosi maksymalnie 0,2 g (czyli 1 szczypta soli). Rodzice powinni unikać w diecie malucha także koktajli, słodzonych napojów mlecznych, wspomnianych wcześniej soków, a podawać owoce w formie nieprzetworzonej. W pierwszych miesiącach życia dziecka kształtują się jego preferencje smakowe, co może rzutować na jego dietę w przyszłości. 

Napoje w menu niemowląt 

Głównym źródłem płynów w diecie niemowlęcia powinno być mleko matki (lub modyfikowane) oraz woda. Dzieci karmionych piersią do 6. miesiąca życia nie trzeba dopajać wodą, ale w przypadku gorączki, biegunki, wymiotów może być to wskazane. Można podawać wodę z kranu (zawsze przegotowaną), a w przypadku wody butelkowanej powinna być to niegazowana, źródlana lub niskozmineralizowana (<500mg/l), o małej zawartości sodu. Woda mineralna nie może być stosowana do przygotowywania posiłków.