Zespół Sudecka – na czym polega zespół algodystroficzny? Przyczyny, objawy, leczenie odruchowej dystrofii współczulnej

Czym jest zespół Sudecka? 

Zespół Sudecka (ang. Sudeck’s syndrome) znany także jako zespół algodystroficzny, algodystrofia, zespół odruchowej dystrofii współczulnej czy kompleksowy zespół bólu regionalnego (CRPS) to stan patologiczny, który może mieć wpływ na narząd ruchu w szerokim spektrum klinicznym. Ta odruchowa dystrofia współczulna jest zdecydowanie częściej spotykana u kobiet niż u mężczyzn, najczęściej występuje w przedziale wiekowym między 50. a 70. rokiem życia. 

Istnieją dwa typy CRPS: 

• pierwszy obejmuje brak uszkodzenia nerwu, znany jako odruchowa dystrofia współczulna, 
• drugi – zidentyfikowane uszkodzenie nerwu, znane jako kauzalgia. 

Zespół Sudecka – przyczyny 

Wśród czynników ryzyka zespołu Sudecka wyróżnia się kilka stanów – najczęściej kompleksowy zespół bólu regionalnego jest następstwem urazów. Mogą być to złamania (zespół Sudecka po złamaniu kości przedramienia, zwłaszcza kości promieniowej, jest jednym z najczęściej występujących rodzajów algodystrofii), uszkodzenia więzadeł, mięśni, uszkodzenia nerwów oraz pozostałych tkanek. Wystąpieniu zespołu bólowego o podłożu współczulnym sprzyjają m.in. zbyt ciasno założony opatrunek gipsowy, długotrwałe unieruchomienie kończyny, obwodowe uszkodzenie nerwów czy przewlekła niewydolność żylna. 

Bardzo często mówi się też o tym, że choroba Sudecka może wykazywać związek z przebytym udarem, cukrzycą, zawałem serca, schorzeniami metabolicznymi czy też nowotworem. Niejednokrotnie wspomniana dystrofia pojawia się bez uchwytnej przyczyny, występuje spontanicznie. 

Zespół Sudecka – objawy 

Pacjentom z zespołem Sudecka zazwyczaj towarzyszą objawy w postaci: 

• obrzęku zajętej kończyny, 
• zaburzeń ukrwienia skóry danej okolicy,
• nasilającej się przeczulicy (w zespole Sudecka określana także jako allodynia), 
• upośledzenia funkcji danej kończyny, 
• zaniku mięśni, 
• plamistego zaniku kostnego. 

Należy zaznaczyć, że zespół odruchowej dystrofii współczulnej często występuje bez przyczyny. Może zdarzyć się również tak, że mimo identyfikacji przez lekarza czynnika inicjującego występujące dolegliwości są zdecydowanie nieproporcjonalne i nie ograniczają się do pojedynczego nerwu obwodowego. 

Zespół Sudecka – faza hipertoniczna 

Faza hipertoniczna choroby Sudecka trwa zazwyczaj od kilku tygodni do nawet 2-3 miesięcy. Charakteryzuje ją przede wszystkim zespół objawów w postaci dystrofii mięśni oraz ograniczenia fizjologicznego zakresu ruchomości. Pojawiąjące się dolegliwości bólowe mają charakter ustępujący. Występuje zmiana barwy skóry, obrzęki, stopniowy zanik mięśni. 

Zespół Sudecka – faza dystroficzna 

Faza dystroficzna trwa zwykle 2-4 miesiące. Dolegliwości bólowe przybierają charakter stałych. Zanik kostny wkracza w etap bardziej zaawansowany, narasta sztywność stawowa, a skóra znacznie zwiększa swoją wilgotność identyfikowaną jako wzmożona aktywność układu współczulnego. Postępuje zanik mięśni, dochodzi do zajęcia struktury kostnej.

Zespół Sudecka – faza atroficzna 

Ostatni etap – faza atroficzna zespołu Sudecka – trwa zwykle od pół roku do 12 miesięcy. Jest on najbardziej uciążliwy i wiąże się z bardzo dużym zaawansowaniem opisywanych wcześniej zmian patologicznych. Zanik kości ma charakter niemal całkowity i nie przypomina już tylko łagodnego odwapnienia kości po złamaniu. Dystrofia mięśni jest równie mocno zaawansowana. Skóra jest ścieńczała i mocno błyszcząca tak, jak w stadiach zaostrzenia choroby zwyrodnieniowej stawów rąk. 

Zespół Sudecka – rozpoznanie 

Rozpoznanie zespołu Sudecka jest ustalane w oparciu o podstawowe badanie kliniczne i wykluczenie innych schorzeń. W diagnostyce zespołu algodystroficznego Sudecka pomocne są również badania obrazowe, pozwalają bowiem na ocenę stopnia nasilenia zmian w obrębie struktur kostnych i są istotnym elementem planowania dalszych działań leczniczo-rehabilitacyjnych.

W badaniu rentgenowskim stwierdza się początkowo zmiany w postaci pourazowego rozrzedzenia kości (odwapnienie kości, jakie ma miejsce po złamaniu lub urazie), wysięków w stawach, przerostu błony maziowej, zanik mięśni. W ostatniej fazie zespołu Sudecka pojawiają się zmiany powstające w przebiegu zaawansowanej osteoporozy. W diagnostyce lekarz może również zlecić scyntygrafię kości.

Zespół Sudecka – leczenie 

Zdecydowana większość przypadków zespołu algodystroficznego wymaga multidyscyplinarnego podejścia, na które składa się połączenie kilku metod leczenia. Są to fizjoterapia, leki ogólnoustrojowe (leczenie farmakologiczne), sympatektomia lub też stymulacja rdzenia kręgowego. Ze względu na duży defekt kosmetyczny, spadek jakości życia i uporczywy ból, konieczna może okazać się także psychoterapia. 

Procedury medyczne wykorzystywane w leczeniu zespołu Sudecka to również blokada nerwów obwodowych. Transmisja bólu bywa także zmniejszona poprzez podawanie doustnych środków analgetycznych. Z ograniczonym powodzeniem stosuje się leki, takie jak kalcytonina, guenetydyna czy blokery kanału wapniowego. Standardowo w postępowaniu wykorzystuje się też środki przeciwzapalne oraz inhibitory COX-2. 

Zespół Sudecka – fizjoterapia 

Czy zespół Sudecka jest uleczalny? Postępowanie usprawniające ma charakter raczej objawowy. Takie działania są podejmowane ze względu na ryzyko zaostrzenia dolegliwości bólowych. Ulgę przynosi zastosowanie zabiegów fizjoterapeutycznych, takich jak ekspozycja na pole magnetyczne (magnetoterapia), krioterapia, diadynamik, terapia z użyciem prądów TENS czy lasera. W II fazie choroby Sudecka można włączyć już nieco agresywniejszą terapię tkanek, wykorzystując działania z zakresu kinezyterapii. 

Ćwiczenia fizyczne, techniki energizacji mięśni, terapia powięziowa, suche igłowanie, kinesiotaping oraz inne formy metod i technik leczenia manualnego przyczyniają się do poprawy zakresu ruchomości w stawach poprzez zmniejszenie sztywności, zapobiega to przykurczom, zanikom mięśni i pozwala przywrócić sprawność funkcjonalną zajętej kończyny. Z uwagi na przewlekły charakter dolegliwości może zaistnieć konieczność okresowego zwolnienia lekarskiego z pracy. Rehabilitacja zespołu Sudecka w przypadku placówek NFZ podlega refundacji. Działania usprawniające w przypadku objawów algodystrofii mogą być również prowadzone w sanatorium. 

Zespół Sudecka – ćwiczenia 

Jakie ćwiczenia przy zespole Sudecka można wykonywać w domu? Niezmiernie ważne jest, aby zastosowane działania były adekwatne do prezentowanych dolegliwości, ograniczeń oraz fazy algoneurodystrofiii. W przypadku, kiedy mamy do czynienia z zespołem odruchowej dystrofii współczulnej kończyny górnej i doskwiera nam np. ból kości promieniowej, warto zadbać o odpowiednie usprawnianie stosując zestaw ćwiczeń. 

1. Pozycja: siedzenie przy stole, przedramię zajętej kończyny ułożone na blacie. Ruch: masaż z naciskiem o różnym stopniu na całą kończynę górną, wykorzystując różne przybory, może to być np. ręcznik, szczotka i gąbka. Pozwala to na zmniejszenie objawów hiperpatii w zespole Sudecka. Najlepiej wykonywać taki zabieg codziennie przez 10-15 minut. 
2. Pozycja: siedzenie przy stole, przedramię zajętej kończyny ułożone na złożonym ręczniku, który leży jest na blacie stołu. Ruch: ćwiczenie polega na próbach wyciągania ręcznika spod zajętej kończyny w różny sposób. Ręka ułożona na ręczniku ma go utrzymywać cały czas w tym samym miejscu. Pozwala to przeciwdziałać zanikom mięśniowym i budować większą siłę. Ćwiczenie wykonujemy 10-15 minut codziennie. 
3. Pozycja: siedzenie przy stole, przedramię ustawione pionowo, łokieć oparty na stole. Ruch: polega na zaciskaniu w pięść i rozluźnianiu ręki kilkakrotnie, następnie należy wykonać zbliżanie poszczególnych opuszków palców do siebie w różnych konfiguracjach. Ćwiczenie wykonywane w ten sposób przez 10-15 minut codziennie pozwoli utrzymać sprawność funkcjonalną ręki. 

Zespół Sudecka – domowe sposoby

Domowe sposoby na zespół Sudecka to przede wszystkim odpoczynek. Ważne jest także, aby unikać pracy z kończynami umieszczonymi poniżej poziomu ciała, gdyż sprzyja to narastaniu obrzęku. Nie bez znaczenia jest również dieta – aby przyspieszyć procesy regeneracji i leczenia warto wiedzieć, co jeść w zespole Sudecka. Należy zadbać o właściwą suplementację witaminy D, C i wapnia (skuteczne w odwapnieniu kości po złamaniu). W przypadku narastającego obrzęku kończynę warto ułożyć na klinie powyżej poziomu ciała. Ulgę może przynieść także kąpiel w wodzie z solą Epson o działaniu przeciwzapalnym.