Kinaza kreatynowa (CK, CPK) – normy, za wysoka, za niska. Wskazania do badania

Kinaza kreatynowa jest białkiem, którego podwyższony poziom w surowicy świadczy o tym, że doszło do uszkodzenia komórek o wysokim zapotrzebowaniu na energię. W komórkach prawidłowo prowadzących procesy metaboliczne kinaza "nie wydostaje się" poza ich obszar. Uszkodzone komórki mięśniowe umożliwiają przedostanie się określonych form tego enzymu do krwi. Szczególną uwagę na poziom CK w surowicy krwi powinny zwrócić osoby, które wyczynowo uprawiają sport lub procent ich tkanki mięśniowej jest bardzo wysoki. Jak się przygotować do badania poziomu kinazy kreatynowej, ile kosztuje badanie i kiedy jego przekroczony poziom staje się normą? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

Kinaza kreatynowa (CK, CPK) jest enzymem niezbędnym do produkcji energii w komórkach. Najwyższe stężenie CK potwierdzono w tkankach i komórkach o bardzo wysokim zapotrzebowaniu energetycznym, głównie w mięśniach szkieletowych, mózgu i w siatkówce oka. Podwyższony poziom CPK w osoczu jest ważnym wskaźnikiem świadczącym o uszkodzeniu lub zapaleniu tych tkanek, co z pewnością wymaga dalszej diagnostyki i ustalenia przyczyny, która do tego stanu doprowadziła.

Co to jest kinaza kreatynowa?

Kinaza kreatynowa (CK), nazywana również kinazą fosfokreatynową (CPK), to enzym, którego główną rolą jest udział w dostarczaniu energii do tkanek charakteryzujących się wysokim zapotrzebowaniem energetycznym, takich jak mięśnie szkieletowe, mięsień sercowy i mózg, a także siatkówka oka. W mniejszym stężeniu znajduje się ona także w narządach, takich jak żołądek, okrężnica, jelito cienkie, pęcherzyk żółciowy i nerki. W organizmie człowieka CPK występuje w trzech formach różniących się budową i lokalizacją:

• izoforma CK-BB znajduje się w tkance mózgowej,
• izoforma CK-MM wewnątrz komórek mięśni poprzecznie prążkowych,
• izoforma CK-MB w komórkach mięśnia sercowego.

W warunkach prawidłowych stężenie kinazy kreatynowej w osoczu jest niewielkie, rośnie ono wówczas, gdy dochodzi do uszkodzenia komórek mięśniowych, np. w wyniku urazu, wzmożonego wysiłku fizycznego czy zawału serca. Z tego względu CK jest wykorzystywana jako ważny wskaźnik w diagnostyce chorób mięśni, a oznaczenie ilości frakcji sercowej (CK-MB) także w diagnostyce zawału serca.

Kiedy należy wykonać badanie poziomu kinazy kreatynowej?

Wykonanie badania poziomu kinazy kreatynowej zalecane jest zawsze w przypadku podejrzenia choroby związanej z uszkodzeniem tkanki mięśniowej, a często także w trakcie jej leczenia lub odczuwania długotrwałego zmęczenia (bólu) mięśni po wysiłku fizycznym (problem regeneracji mięśni wśród sportowców). Za pomocą seryjnych oznaczeń CPK można monitorować przebieg choroby oraz skuteczność stosowanej terapii. Oznaczenie poziomu CPK wykonywane bywa również przy podejrzeniu zawału mięśnia sercowego (szczególnie wtedy, gdy nie ma możliwości oznaczenia poziomu troponiny sercowej, u osób przyjmujących statyny, fibraty lub neuroleptyki, ponieważ leki te mogą wpływać na podwyższenie stężenia CPK w surowicy), a także przy podejrzeniu zatrucia tlenkiem węgla (czadem), alkoholem lub obecną w trutkach na szczury strychniną. Monitorowanie poziomu CK może być również pomocne w planowaniu intensywności treningów oraz we wczesnym wykrywaniu mikrourazów tkanki mięśniowej u sportowców.

Kinaza kreatynowa – normy

Normy poziomu kinazy kreatynowej w surowicy krwi mogą się znacznie różnić pomiędzy laboratoriami, w których wykonywane jest badanie. Chociaż większość z nich zawiera się w granicach 24 – 195 IU/l dla mężczyzn i 24 – 170 IU/l dla kobiet, każdy wynik powinien być porównywany z zakresami referencyjnymi wyznaczanymi przez laboratorium diagnostyczne.

CPK – za wysokie

Do najczęstszych przyczyn zwiększonej aktywności CPK zalicza się choroby nerwowo-mięśniowe, a w szczególności dystrofie (genetyczne choroby mięśni), miopatie zapalne i metaboliczne. W takich przypadkach, szczególnie w dystrofii mięśniowej Duchenne’a, aktywność kinazy fosfokreatynowej może być zwiększona nawet do 50 – 100 razy powyżej zakresu referencyjnego (szczególnie na początku choroby). W przypadku bólu w klatce piersiowej oznaczenie stężenia CPK pozwala zróżnicować zawał serca od zatoru płucnego i bywa wykorzystywane jako badanie pomocnicze wraz z badaniem poziomu troponiny i pozostałych enzymów sercowych. Podwyższone wartości CPK mogą być również skutkiem zatrucia tlenkiem węgla lub strychniną, niedoczynności tarczycy, choroby Addisona, akromegalii, hiperaldosteronizmu, choroby ośrodkowego układu nerwowego, jak np. udaru lub padaczki, ponadto chorób autoimmunologicznych, w których występuje zajęcie mięśni, takich jak toczeń lub reumatoidalne zapalenie stawów czy nowotworów mięśni. Są one także najczulszym wskaźnikiem uszkodzenia mięśni wywołanego przez statyny, fibraty, atypowe neuroleptyki (klozapinę, olanzapinę) i inne leki, mogące wpływać na gospodarkę energetyczną tkanki mięśniowej. Aktywność kinazy kreatynowej wzrasta także po wysiłku fizycznym, a nasilenie tego wzrostu zależy od intensywności treningu, ilości tkanki mięśniowej i stopnia wytrenowania.

CPK – za niskie

Obniżenie aktywności kinazy kreatynowej w surowicy nie ma dużego znaczenia diagnostycznego. Może ono wynikać z choroby alkoholowej wątroby, reumatoidalnego zapalenia stawów lub końcowej fazy dystrofii mięśniowej, gdy duża część tkanki mięśniowej uległa już uszkodzeniu.

Badanie CPK – przebieg, cena i refundacja

Do badania konieczne jest pobranie próbki krwi żylnej. Warto przystąpić do niego na czczo, zachowując około 8-godzinną przerwę w spożywaniu posiłków, a 2 – 3 dni wcześniej ograniczyć wzmożony wysiłek fizyczny, które może zaburzyć wynik badania CK.
Jeżeli analiza aktywności CPK jest zlecane przez lekarza, wówczas jego koszt jest refundowany w ramach NFZ. Jeżeli natomiast pacjent zdecyduje się wykonać je prywatnie, koszt oznaczenia nie powinien przekroczyć 15 – 20 zł.

Jak obniżyć podwyższony poziom kinazy keratynowej?

Aby obniżyć poziom kinazy kreatynowej, w pierwszej kolejności należy zająć się leczeniem choroby podstawowej, która do niego doprowadziła. Osoby, u których wzrost CPK nastąpił na skutek innych czynników, powinny przede wszystkim zadbać o utrzymanie prawidłowej masy ciała (CPK często wzrasta u osób z nadwagą), ograniczenie intensywności treningów oraz zadbanie o prawidłową regenerację potreningową – dostarczenie organizmowi odpowiedniej ilości węglowodanów, elektrolitów i białek,  szczególnie tych bogatych w aminokwasy rozgałęzione (BCAA), wykonanie masażu sportowego oraz wprowadzenie do harmonogramu dnia minimum 7 – 8 godzin snu.