Dieta po operacji bariatrycznej – jak powinno wyglądać żywienie po zmniejszeniu żołądka, a jak po jego wyłączeniu?

Chirurgiczne leczenie otyłości wiąże się ze zmianami w codziennym życiu pacjenta – zarówno w zakresie spożywanej diety, jak i podejmowanej aktywności fizycznej. Aby osiągnąć postawiony na samym początku cel, uwzględniający przede wszystkim poprawę stanu zdrowia chorego, nie wystarczy bowiem tylko poddać się samej operacji. To przede wszystkim nauka nawyków, które muszą pozostać w życiu pacjenta już na całe jego życie. Nie powinny być to jednak zalecenia, które utrudnią codzienne życie rodzinne czy pozbawią przyjemności ze smacznych posiłków. Jak powinna wyglądać dieta po zmniejszeniu żołądka, czyli sleeve gastrectomy, a jak po gastric bypass? Jak zbudować jadłospis po operacji bariatrycznej? 

Operacja bariatryczna – czym jest i w jakim celu się ją wykonuje?

Operacja bariatryczna to interwencja lekarza chirurga, mająca na celu wspomóc proces redukcji nadmiernej masy ciała u osób z tzw. otyłością olbrzymią, tj. w momencie, gdy BMI przekracza wartość 40 kg/m². W sytuacjach szczególnych operuje się także chorych o niższej masie ciała.  

Dieta po operacji bariatrycznej i jej rola w leczeniu pooperacyjnym 

Pacjent poddany chirurgicznemu leczeniu otyłości otrzymuje od ośrodka, w którym został operowany, zalecenia dotyczące m.in. stylu życia, w tym obowiązującej go diety. Poszczególne etapy rozszerzania jadłospisu mają swoje określone znaczenie w procesie prowadzenia pacjenta. Dieta płynna i półpłynna stosowana jest celem zabezpieczenia „świeżego zabiegu”, natomiast ta o konsystencji miękkiej, papkowatej, aż do stałej – pozwala na stopniową naukę indywidualnej tolerancji i preferencji pacjenta. Pomimo różnic w zaleceniach dietetycznych występujących pomiędzy poszczególnymi ośrodkami leczącymi rekomenduje się stosowanie wskazówek placówki, która wykonywała zabieg, skrupulatne ich przestrzeganie. Nie należy również łączyć zaleceń z kilku miejsc. 

Dieta po operacji bariatrycznej – najważniejsze zasady diety po zmniejszeniu żołądka oraz po jego wyłączeniu

Po operacji bariatrycznej pierwszą podstawową zmianą będzie zmniejszenie objętości spożywanych dotychczas posiłków. Fakt ten wiąże się z koniecznością skondensowania składników pokarmowych, w tym witamin i składników mineralnych, w jak najmniejszej objętości posiłku tak, aby nie dopuścić do pojawienia się niedoborów pokarmowych.  Wielkość dania będzie zależała od rodzaju wykonanej operacji, ale i również od indywidualnej tolerancji i możliwości każdego pacjenta.  

Posiłki zaleca się jeść o regularnych porach, około 5 razy dziennie, dokładnie gryząc i przeżuwając każdy kęs (nawet 30–40 razy każdy). Najlepiej sięgać po niegazowaną wodę albo niesłodzone herbaty ok. 20–30 minut przed albo po posiłku. 

W przypadku rękawowej resekcji żołądka (sleeve gastrectomy) pacjent może mieć do czynienia z uciążliwymi objawami refluksu żołądkowo-przełykowego. W takiej sytuacji nie zaleca się kładzenia się ani podejmowania dużego wysiłku fizycznego tuż po jedzeniu, jak również spożywania wybranych produktów wzmagających refluks (np. ostro przyprawione dania, posiłki smażone, zawierające surową cebulę, czosnek itp.). Po operacji wyłączającej (np. gastric bypass) częściej może pojawić się tzw. dumping syndrome, czyli zespół objawów powodujących m.in. silny niepokój, drżenie ciała oraz zimne lub ciepłe poty na zmianę. Celem uniknięcia podobnej sytuacji zaleca się unikania wypijania rzeczy słodkich i/albo bardzo tłustych. 

Dieta po operacji bariatrycznej – etapy rozszerzania menu po CHLO 

W zależności od ośrodka czas trwania poszczególnych etapów rozszerzania diety może znacząco się różnić. W ramach tego artykułu przedstawiono najczęściej funkcjonujące rekomendacje. 

Do podstawowych etapów rozszerzania jadłospisu po przebytej operacji bariatrycznej należą: 

• dieta płynna, 
• dieta półpłynna, 
• dieta papkowata/miksowana, 
• dieta stała. 

Dieta płynna po operacji bariatrycznej rozpoczynana jest jeszcze w szpitalu i obejmuje wypijanie czystej wody, słabej herbaty albo lekkich wywarów zup. Jest kontynuowana tak długo, jak zaleci to ośrodek prowadzący, zazwyczaj również przez kilka kolejnych dni po powrocie do domu. Wybrane placówki zezwalają na modyfikację tego etapu poprzez wprowadzanie posiłków półpłynnych, czyli przykładowo rzadkich zup kremów ze zmiksowanym chudym mięsem, rzadkiej owsianki albo koktajlu na naturalnym jogurcie lub mleku (przez następne ok. 2 tygodnie). 

Wprowadzenie diety o konsystencji papkowatej umożliwia już choremu sięgnięcie po miękkie serki, puree z gotowanych warzyw albo owoców, bardziej gęste zupy kremy, lekko ściętą na parze jajecznicę czy zmiksowany z jogurtem twarożek. W części ośrodków etap ten zalecany jest przez kolejne 4–6 tygodni od operacji. Część ośrodków  pozwala na rozszerzenie diety w kierunku konsystencji stałej już po 2 tygodniach od operacji. Pacjent musi jednak zostać pod tym kątem odpowiednio wyedukowany, nauczyć się idealnie gryźć oraz regularnie kontaktować się ze swoim dietetykiem bariatrycznym.  

Następnym krokiem jest próba wprowadzenia produktów o konsystencji stałej – stopniowo, element po elemencie, począwszy od założeń diety łatwostrawnej w kierunku pełnowartościowej, o tzw. niskim indeksie glikemicznym, uwzględniającej obliczone indywidualnie dla pacjenta zapotrzebowanie na energię, makro- i mikroskładniki oraz błonnik pokarmowy.  

Dieta po operacji bariatrycznej – suplementacja  

Po każdym rodzaju operacji niezbędnym elementem codziennej diety jest prawidłowo dobrana suplementacja, obejmująca zalecenie przyjmowania m.in. preparatu multiwitamino-multimineralnego (zawierającego w swoim składzie żelazo, kwas foliowy i witaminę B1), wapnia pierwiastkowego, witaminy D3 (co najmniej 3000 UI) oraz witaminy B12 w dawce dostosowanej indywidualnie celem utrzymania jej właściwego poziomu.

Prawidłowa opieka nad pacjentem po operacji powinna obejmować również regularną kontrolę stanu odżywienia – w ramach konsultacji i/lub wykonywanych badań diagnostycznych (np. morfologia, poziom żelaza we krwi, witaminy B12 itp.). W przypadku zdiagnozowanych niedoborów chory może wymagać włączenia nie suplementacji, a leków. 

Czego unikać po operacji bariatrycznej?   

Większość zaleceń żywieniowych obowiązujących po operacji bariatrycznej rekomenduje unikanie spożywania nadmiernej ilości słodyczy, słonych przekąsek, alkoholu, pełnotłustych produktów mlecznych albo mięsnych. W rzeczywistości wiele z nich skupia się po prostu na nauce zdrowego, ale i racjonalnego odżywiania, które uwzględnia drobne odstępstwa od danych założeń. Ważnym jest jednak, aby były ono stosowane z umiarem – stałe przekraczanie postawionych granic może bowiem prowadzić do utraty efektu wykonanej operacji.