Złamanie zmęczeniowe – przyczyny, objawy, leczenie, rehabilitacja w złamaniach przeciążeniowych kości

Złamanie zmęczeniowe – co to jest? 

Złamanie zmęczeniowe zostało opisane po raz pierwszy w 1855 r. przez lekarza wojskowego Breithaupta, który zaobserwował tę patologię u żołnierzy pruskich. Wówczas nazwano je złamaniem marszowym. Charakterystyka kliniczna została nadana wraz z pojawieniem się w procesie diagnostycznym możliwości obrazowania, czyli wykorzystywania promieni Rentgena. W drugiej połowie ubiegłego wieku objawy złamania przeciążeniowego zaobserwowano i opisano u sportowców.  

Złamanie zmęczeniowe – przyczyny 

Na złamania przeciążeniowe narażeni są głównie zawodowi żołnierze, tancerze oraz biegacze długodystansowi. Wyraźnie widoczna jest u nich przewaga w występowaniu tych urazów w kończynach dolnych, złamania ręki są rzadsze. Wynika to cyklicznych przeciążeń dolnych partii ciała, które oprócz wzmożonej aktywności tego obszaru narządu ruchu, są także rezultatem obciążenia masą własnego ciała.  

Wśród najczęstszych lokalizacji wymienia się: złamanie zmęczeniowe kości piętowej, złamanie zmęczeniowe piszczeli, złamanie kości strzałkowej, złamanie zmęczeniowe szyjki kości udowej. W obrębie szkieletu osiowego występują one zdecydowanie rzadziej. Czynnikami predysponującymi do takich urazów przeciążeniowych mogą być również inne niż opisane wcześniej rodzaje dyscyplin sportowych. Przykładowo: gimnastyka olimpijska, tenis ziemny, koszykówka czy baseball amerykański, również powodują mikrourazy w tkance kostnej. Wówczas wspomniane obciążenia są jednak celowane w kończyny górne (złamanie kości łokciowej, złamanie kości łódeczkowatej). Przyczynami zmęczeniowych złamań kości mogą być także: źle zbilansowana dieta, niewłaściwie dobrane obuwie, które słabo amortyzuje wstrząsy, zbyt duża intensywność treningów, ale także stan mięśni oraz stawów czy nieprawidłowa architektura stopy.  

Złamanie zmęczeniowe – objawy 

Do najczęstszych objawów złamania zmęczeniowego patologii zaliczamy: 

• ból, który zazwyczaj narasta stopniowo i osiąga swoje apogeum podczas intensywnego obciążania, 
• obrzęk w okolicy złamania, 
• tkliwość palpacyjną, 
• zaczerwienienie oraz ocieplenie skóry nad miejscem urazu, 
• siniaki, 
• upośledzenie wykonywania codziennych czynności. 

Dolegliwości bólowe zazwyczaj ustają z chwilą ustania obciążenia. Jest to jednak złudne, gdyż nie oznacza wyeliminowania przyczyny objawów.  

Złamanie zmęczeniowe – diagnostyka 

W procesie diagnostycznym, poza wywiadem i badaniem fizykalnym, bardzo ważne jest obrazowanie. Dzięki zastosowaniu technik wykorzystujących promieniowanie jonizujące można z bardzo dużą pewnością potwierdzić lub wykluczyć występowanie złamania zmęczeniowego.  

Zdjęcie rentgenowskie często może okazać się niewystarczające. Wynika to z faktu, iż szczelina takiego złamania może być na tyle mała, że pozostanie niewidoczna na radiogramie. Wówczas zaleca się wykonanie rezonansu magnetycznego lub scyntygrafii kości, co pozwala już bardzo dokładnie ocenić ciągłość tkanki kostnej i zauważyć wszelkie nieprawidłowości. Obrazowanie jest bardzo pomocne niezależnie od lokalizacji urazu oraz rodzaju opisywanego uszkodzenia (złamanie palucha, złamanie piszczela, złamanie awulsyjne palca, uszkodzenie trzeszczki czy złamanie kłykcia kości piszczelowej). 

Złamanie zmęczeniowe – leczenie 

Leczenie złamań zmęczeniowych polega na sprawnej identyfikacji czynników ryzyka, ich eliminacji oraz zapobieganiu tego typu incydentom w przyszłości. Zaleca się ograniczenie lub rezygnację z dotychczasowej aktywności fizycznej i uprawianego sportu. Podaje się leki przeciwbólowe oraz przeciwzapalne z tym, że te drugie powinny być stosowane w jak najkrótszym okresie czasu - udowodniono bowiem ich negatywny wpływ na przebieg procesu gojenia tkanek. W leczeniu wykorzystuje się także bisfosfoniany, czyli leki które hamują aktywność osteoklastów. Podkreśla się także duże znaczenie czynników wzrostu oraz preparatów bogatych w czynniki wzrostowe, jak osocze bogatopłytkowe w naprawie tkanek.  

Czas niezbędny na wygojenie miejsca poddanego urazowi wynosi od 4 do maksymalnie 12 tygodni. Z reguły jest to jednak 5-6 tygodni. Raz lub dwa razy w miesiącu powinna odbywać się kontrola lekarska mająca na celu kontrolę gojenia oraz stosowania się pacjenta do zaleceń o ograniczeniu aktywności. Unieruchomienie w ortezie lub opatrunku gipsowym stosuje się tylko przy określonych lokalizacjach złamań, mianowicie przy urazie kości piszczelowej oraz łódkowatej. Interwencja chirurgiczna jest wymagana wówczas, gdy istnieje wysokie ryzyko przemieszczeń oraz upośledzenia warunków biomechanicznych narządu ruchu. Można tu wymienić złamanie trzonu kości piszczelowej, złamanie zmęczeniowe kości udowej, złamanie piątej kości śródstopia oraz kości łódkowatej. Operacja jest także rozważana w sytuacji złamania ręki z przemieszczeniem. Posiadane ubezpieczenie w przypadku złamania zmęczeniowego (np. złamanie pięty) może być powodem do ubiegania się o odszkodowanie. 

Złamanie zmęczeniowe – rehabilitacja 

Fizjoterapia powinna stanowić nieodłączny element całego procesu leczenia złamań zmęczeniowych. Bardzo istotne jest odciążenie oraz przyspieszenie procesu konsolidacji tkanki kostnej. W tym celu warto wykorzystać czynniki fizykalne w postaci pola magnetycznego, krioterapii, elektroterapii czy laseroterapii. Dużo mówi się także o przyspieszaniu aktywności osteoblastów za pomocą terapii w komorze hiperbarycznej. W późniejszym okresie rehabilitacji złamań (np. rehabilitacja złamań miednicy czy złamanie trzeszczki palucha) stosuje się zabiegi manualne, osteopatię, flossing oraz inne metody typu kinesiotaping, które pomagają odzyskać pełną sprawność i usuwają wszelkie restrykcje mięśniowo-powięziowe powstałe w wyniku unieruchomienia.  

Domowymi sposobami w łagodzeniu bólu oraz objawów stanu zapalnego jest wykorzystywanie okładów z woreczków z lodem (20-30 minut co kilka godzin), okładów z żywokostu oraz liści młodej kapusty. W późniejszym etapie, po ustąpieniu ostrych objawów, można zastosować naprzemienne polewania ciepłą i zimną wodą z prysznica, co przyspieszy regenerację tkanek i poprawi ukrwienie. 

Złamanie zmęczeniowe – zapobieganie 

Zapobieganie pęknięciom zmęczeniowym oraz urazom klasyfikowanym jako przeciążeniowe polega na modyfikacji dotychczasowej aktywności fizycznej pod kątem stosowanych obciążeń oraz czasu odpoczynku poświęconego na należytą regenerację struktur narządu ruchu. W codzienną dietę powinno się włączyć suplementację wapnia oraz witaminy D. Dbanie o właściwie dobrane obuwie oraz technikę wykonywania ćwiczeń również nie pozostaje bez znaczenia.  

Powrót do biegania po złamaniu zmęczeniowym jest sprawą bardzo indywidualną i zależną od bardzo wielu czynników. Przyjmuje się jednak, że powinno to być po upływie 14 dni od ustania dolegliwości, przy czym zaczynamy od niewielkiej intensywności, zwiększając sukcesywnie obciążenia o 10% co tydzień.