Terapia ręki – na czym polega? Cele, przebieg i efekty terapii ręki u dziecka

Terapia ręki to zespół indywidualnie dobranych, skoordynowanych działań i ćwiczeń, umożliwiających usprawnienie mechanizmów odpowiedzialnych za kontrolowanie ruchów kończyny górnej. Celem terapii ręki, która jest skierowana przede wszystkim do dzieci, lecz także osób dorosłych, które utraciły sprawność, jest m.in.: poprawa koordynacji wzrokowo-ruchowej, stabilizacja mięśni ręki i obręczy barkowej, a także zwiększenie zdolności manipulacyjnych dłoni. Może ona stanowić jeden z elementów terapii SI. Jakie są wskazania do terapii ręki?

Terapia ręki – na czym polega?  

Ręka to bardzo skomplikowana część ciała, oprócz zadań związanych z trzymaniem, podnoszeniem czy przesuwaniem, odpowiedzialna jest za pisanie i kontrolę grafomotoryczną, precyzyjne ruchy i małą motorykę oraz za skomplikowane mechanizmy czuciowe. Można powiedzieć, że to jej sprawność determinuje poziom funkcjonowania człowieka i jego samodzielność. W naszym mózgu obszar odpowiedzialny za ruchy ręki oraz odbieranie, przetwarzanie i reagowanie na bodźce czuciowe jest bardzo duży. Dodatkowo cały system nerwowy kontrolujący ruch, a więc jego planowanie, rozpoczęcie, wykonanie, koordynowanie i zakończenie to niezwykle skomplikowana sieć, która, aby działała prawidłowo, musi na każdym poziomie być precyzyjna i odpowiednio przygotowana do realizacji swoich zadań. Daje to bardzo wyraźny obraz tego, jak istotna, precyzyjna i bardzo skomplikowana jest praca naszych rąk. 

Niestety z różnych przyczyn – często zdrowotnych – praca i umiejętności naszych rąk mogą zostać zahamowane, albo w ogóle rozwój funkcji ręki nie wykształci się. Ma to miejsce np. przy uszkodzeniach mózgu, przy nieprawidłowej budowie ręki, zaburzeniach integracji sensorycznej lub w wyniku złych nawyków, albo niepełnosprawności intelektualnej. W takim wypadku wskazana jest bardzo różnorodna stymulacja, którą jest właśnie terapia ręki. Ma ona za zadanie – przy zaangażowaniu całej kończyny górnej – naukę i doskonalenie różnych czynności i ruchów precyzyjnych. Przy takiej pracy nie można wykluczyć udziału tułowia, głowy i właściwie całego ciała, ważną rolę pełni również zdolność do czucia powierzchownego i głębokiego. To współpraca pomiędzy wszystkimi elementami przynosi największe efekty terapeutyczne, uczy stabilizacji całego ciała przy jednoczesnej swobodnej pracy całej kończyny.  

Terapia ręki – wskazania   

Wskazaniem do terapii ręki, zarówno dla dzieci, jak i dla osób dorosłych, są sytuacje, podczas których występują: 

• trudności w planowaniu ruchowym, 
• problemy z koordynacją pracy obu rąk, 
• problemy z nauką samoobsługi, jak ubieranie się, zapinanie guzików, 
• nieadekwatne dostosowanie siły i szybkości ruchów do wykonywanej czynności,  
• zaburzenia sprawności grafomotorycznej  – dziecko nie lubi lub nie umie wycinać, rysować, malować, ma niedokładne i niestaranne pismo, każda nowa forma zajęć z wykorzystaniem umiejętności rąk nie sprawia dziecku przyjemności,  
• trudności w trzymaniu kredek czy ołówka, przedmioty wypadają z dłoni lub przebijają kartkę pod ich naciskiem, 
• trudności z koncentracją, 
• nieprawidłowa postawa ciała, 
• niechęć do dotykania różnych faktur, 
• zaburzenia koordynacji oko–ręka, 
• zbyt wolne lub zbyt szybkie tempo wykonywania różnych czynności manualnych, co prowadzi do niestaranności, 
• zaburzenia napięcia mięśniowego w obrębie obręczy barkowej lub całego ciała (wzmożone bądź obniżone napięcie mięśniowe). 

Terapia ręki – cele   

Cele terapii ręki są uzależnione od tego, czego pacjent oczekuje od terapii, co dla niego jest ważne, a także od jego możliwości, wieku oraz indywidualnych predyspozycji i systematyczności. Indywidualny program terapii ręki ma jednak kilka wspólnych celów, a są to: 

• poprawa i usprawnienie precyzyjnych ruchów rąk, 
• poprawa sprawności manualnej,  
• ingerencja w sprawność grafomotoryczną, 
• wzmocnienie koncentracji, 
• poprawa umiejętności chwytu, 
• rozwijanie umiejętności planowania ruchu, 
• poprawa koordynacji oko–ręka, 
• nauka przekraczania linii środka ciała, 
• pobudzenie czucia powierzchownego i głębokiego, 
• w przypadku problemów neurologicznych i ortopedycznych celem jest poprawa zakresu ruchomości w stawach oraz siły mięśniowej. 

Terapia ręki – przebieg 

Na czym polega terapia ręki? Jej przebieg jest uzależniony od wieku i umiejętności, a także od możliwości pacjenta. Zawsze powinien rozpocząć się od diagnozy, znalezienia przyczyny i opracowania celów oraz metod współpracy.  

Jeśli pacjentem jest dziecko, terapia ręki, jak i pomoce używane do niej, muszą być dla dziecka interesujące, najlepiej wplecione w zabawę i dające dużą motywacje i satysfakcję. Wówczas efekty będą najszybsze, a dziecko chętnie będzie brało udział w zajęciach i zadaniach domowych. To ważny aspekt, ponieważ taka terapia to często długotrwały proces, a dziecko musi być w nią mocno zaangażowane.  

Podobnie wygląda terapia ręki dla dorosłych, np. w chorobach reumatycznych, po urazach, złamaniach czy przy innych chorobach współistniejących. Różnicą jest to, że w takich przypadkach najczęściej mamy do czynienia z nauką umiejętności, które zostały już wykształcone wcześniej, a w konsekwencji jakiegoś zdarzenia pacjent je utracił. Terapia ręki odbywa się z terapeutą oraz w domu przy wykonywaniu odpowiednich ćwiczeń i ruchów. Ważne jest, aby terapia była funkcjonalna – by każdy ruch i umiejętność ruchowa ręki mogła się przydać pacjentowi w codziennym dniu.