Stan zapalny – czym jest? Przyczyny, objawy i leczenie stanu zapalnego w organizmie
Piotr Ziętek

Stan zapalny – czym jest? Przyczyny, objawy i leczenie stanu zapalnego w organizmie

Stan zapalny jest odpowiedzią układu immunologicznego na czynnik uszkadzający. Zadaniem reakcji zapalnej jest usunięcie szkodliwej przyczyny. Na czym polega ten mechanizm? Jakie objawy mogą świadczyć o stanie zapalnym w organizmie? Dowiedz się więcej z poniższego artykułu. 

Stan zapalny to reakcja układu odpornościowego organizmu mająca na celu usunięcie czynnika uszkadzającego tkanki organizmu. Bodźcem wywołującym stan zapalny mogą być np. wirusy, bakterie, ciała obce, martwica. Czasami reakcja immunologiczna jest nieadekwatnie nasilona w stosunku do bodźca uszkadzającego lub jest skierowana przeciwko zdrowym tkankom. Takie mechanizmy leżą u podłoża chorób alergicznych i autoimmunologicznych. 

Stan zapalny – co to takiego? 

Stan zapalny (łac. inflammatio) to rodzaj reakcji obronnej organizmu w odpowiedzi na czynniki uszkadzające. W reakcji zapalnej biorą udział komórki układu odpornościowego, komórki tkanki łącznej, niektóre białka krwi oraz naczynia krwionośne. Celem powstawania stanu zapalnego jest odgraniczenie szkodliwego czynnika, unieszkodliwienie go oraz naprawa uszkodzonych tkanek.  

Mechanizm powstawania reakcji zapalnej jest bardzo złożony. W dużym uproszczeniu można uznać, że inicjatorami stanu zapalnego są specjalne komórki układu odpornościowego lub komórki tkanki łącznej znajdujące się we wszystkich tkankach organizmu. Za pośrednictwem specjalnych białek, zwanych cytokinami, dają one sygnał innym komórkom układu odpornościowego do namnażania się i do migracji w miejsce zapalenia. Komórki immunologiczne przedostają się do tkanek drogą naczyń krwionośnych, naczyń chłonnych, naturalnych przewodów ciała lub bezpośrednio. Poszczególne komórki układu immunologicznego spełniają różne funkcje. Przykładowo neutrofile i makrofagi mają zdolność pochłaniania drobnoustrojów i szkodliwych cząsteczek oraz uwalniania substancji neutralizujących drobnoustroje. Poszczególne rodzaje limfocytów zajmują się wytwarzaniem przeciwciał i niszczeniem uszkodzonych komórek.

Wyróżnia się zapalenie ostre oraz przewlekłe. Zapalenie ostre trwa z reguły do kilku dni i składa się z trzech głównych etapów: uszkodzenia tkanek, wzrostu przepływu krwi i napływu komórek odpornościowych (wysięk) oraz gojenia. Zapalenie przewlekłe drwa wiele tygodni. W jego przebiegu wszystkie trzy etapy zapalenia mają miejsce jednocześnie. Przewlekła aktywność komórek odpornościowych prowadzi do stopniowego uszkadzania zajętych tkanek i ich włóknienia. Przykładem jest zanik błony śluzowej w przewlekłym zapaleniu błony śluzowej żołądka lub marskość wątroby w przebiegu przewlekłego wirusowego zapalenia wątroby. 

Co może spowodować stan zapalny w organizmie? 

Przyczynami stanu zapalnego mogą być: 

  • czynniki biologiczne, 
  • czynniki fizyczne, 
  • czynniki chemiczne, 
  • martwica, 
  • reakcje układu odpornościowego. 

Do czynników biologicznych można zaliczyć bakterie, wirusy, grzyby, pasożyty. Czasami źródłem stanu zapalnego są nie tylko same bakterie, a także produkowane przez nie toksyny. Czynniki fizyczne wywołujące reakcję zapalną to przykładowo urazy mechaniczne i promieniowanie jonizujące. Uszkodzenia chemiczne mogą być powodowane przez substancje żrące takie jak kwasy, zasady i niektóre pochodne węglowodorów. W przypadku obecności martwicy komórki odpornościowe starają się odgraniczyć i usunąć tkanki martwicze. Martwica może powstać w przebiegu zmian niedokrwiennych lub niektórych nowotworów. 

Reakcje immunologiczne mogą być skierowane przeciwko czynnikom pochodzącym z zewnątrz lub przeciwko własnym tkankom. Przyczyną reakcji alergicznych lub anafilaktycznych jest nieadekwatnie nasilona reakcja układu immunologiczna w stosunku do nieszkodliwego lub miernie szkodliwego czynnika. W chorobach autoimmunologicznych takich jak łuszczyca czy toczeń układowy dochodzi do zaburzenia regulacji komórek odpornościowych, które następnie atakują zdrowe tkanki organizmu.  

Źródłem reakcji zapalnej mogą być także nowotwory. Komórki nowotworowe mogą być rozpoznane przez układ odpornościowy jako nieprawidłowe, co jest sygnałem do ich usunięcia. Niektóre substancje wydzielane przez komórki nowotworowe mogą być także przyczyną zespołów paraneoplastycznych

Polecane dla Ciebie

Stan zapalny – objawy 

Zgodnie z definicją stan zapalny charakteryzuje się następującymi cechami: wzrost temperatury, zaczerwienienie, obrzęk, ból i upośledzenie funkcji danej tkanki. Wysięk towarzyszący stanowi zapalnemu może mieć różny charakter. Jednym z nich może być wysięk ropny pojawiający się w ropniach czy zanokcicy. Wysięki mogą mieć również charakter krwotoczny, zgorzelinowy, włóknikowy i surowiczy. W zależności od nasilenia stanu zapalnego mogą pojawić się również objawy ogólnoustrojowe takie jak gorączka, dreszcze, osłabienie, bóle lub zawroty głowy, utrata apetytu i bóle mięśniowe. 

Obecność stanu zapalnego można potwierdzić w badaniach krwi. W morfologii można wykazać wzrost (w niektórych przypadkach spadek) liczby białych krwinek, a czasami także wzrost liczby płytek krwi. Często wykorzystywanym wskaźnikiem stanu zapalnego jest stężenie tzw. białka C reaktywnego (CRP).  

Przewlekły stan zapalny często prowadzi do stopniowego uszkodzenia danej tkanki. Przykładowo zmiany zapalne w stawach w przebiegu reumatoidalnego zapalenia stawów są przyczyną dolegliwości bólowych, sztywności i zniekształcenia stawów. Z kolei przewlekłe zapalenie błony śluzowej żołądka powoduje zaburzenia wydzielania soku żołądkowego. 

Stan zapalny – leczenie  

Istnieje wiele substancji pozwalających łagodzić stan zapalny. Szeroko stosowaną grupą leków są niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ). Jednym z najstarszych jest kwas acetylosalicylowy, zwany aspiryną. Do nowszych przedstawicieli tej grupy można zaliczyć substancje takie jak ketoprofen, ibuprofen, naproksen, etofenamat, diklofenak, nimesulid, meloksykam i wiele innych. Leki te, poza działaniem przeciwzapalnym, wykazują także działanie przeciwbólowe i przeciwgorączkowe.

Warto pamiętać, że popularny paracetamol, który również często zaliczany jest do tej grupy, nie ma działania przeciwzapalnego, a jedynie przeciwbólowe i przeciwgorączkowe.

Leki przeciwzapalne do stosowania doustnego takie jak ibuprofen są dostępne w formach kapsułek, tabletek, proszków do sporządzania roztworów, aerozoli, kropli do podawania dzieciom. Inne preparaty takie jak diklofenak, ketoprofen czy etofenamat są dostępne w formie żeli, maści i plastrów do stosowania na skórę

Niesteroidowe leki przeciwzapalne są szeroko dostępne bez recepty. Jest to udogodnienie, które sprawia, że są one bardzo często nadużywane. Warto pamiętać, że każdy lek ma działania niepożądane. W przypadku NLPZ jednym z głównych jest uszkodzenie błony śluzowej przewodu pokarmowego prowadzące do groźnych owrzodzeń żołądka. Pewna podgrupa NLPZ, tzw. koksybów, jest pozbawiona tego działania, ale sprzyja incydentom zakrzepowym. 

Inną szeroko stosowaną grupą leków przeciwzapalnych są glikokortykosteroidy, zwane potocznie sterydami. Ich działanie przeciwzapalne jest wykorzystywane m.in. w chorobach autoimmunologicznych, układowych chorobach zapalnych, chorobach alergicznych, a także w leczeniu miejscowych stanów zapalnych skóry, oczu, uszu, błon śluzowych. Leki sterydowe są dostępne na receptę. Do przykładowych substancji należą hydrokortyzon, prednizon, deksametazon. Sterydy również są dostępne w rozmaitych formach, doustnej, dożylnej, wziewnej, do stosowania miejscowego. 

Istnieje wiele roślin, którym przypisuje się działanie przeciwzapalne. Kora wierzby białej jest naturalnym źródłem kwasu salicylowego, którego pochodną jest aspiryna. Do innych ziół stosowanych na stany zapalne należą m.in. szałwia lekarska, mniszek lekarski, hakorośl rozesłana (czarci pazur) oraz imbir lekarski. Preparaty roślinne są dostępne w aptekach w formie suszu, drażetek, ekstraktów alkoholowych, syropów, żeli, maści i wielu innych.

Do naturalnych metod leczenia stanu zapalnego można zaliczyć niektóre zabiegi fizykalne. Zimne okłady stosowane na zmiany zapalne np. stawów nie tylko zmniejszają dolegliwości bólowe, ale często redukują także odczyn zapalny. Metody fizykalne takie jak termoterapia, masaże czy kinezyterapia są bardzo istotnym elementem leczenia przewlekłych chorób zapalnych układu ruchu. 

  1. W. Domagała, M. Chosia, E. Urasińska, Podstawy patologii., Warszawa, 2010.
  2. V. Kumar, R. S. Cortan, S. L. Robbins, Patologia, Wrocław, 2005.
  3. R. Korbut (red.), Farmakologia, Warszawa 2017.
  4. J. Baraniak, M. Kania, Wybrane surowce zielarskie o działaniu przeciwbólowym, przeciwzapalnym i przeciwreumatycznym, „Postępy Fitoterapii”, nr 94-99 (2) 2011. 
  5. J. Helbin, E. Kolarzyk, Czynniki fizykalne wykorzystywane w metodach lecznictwa uzdrowiskowego, „Problemy Higieny i Epidemiologii”, nr 166-171 (87) 2006. 
  6. R. Maleszka, Praktyczne zastosowanie leków ziołowych w dermatologii, „Postępy Fitoterapii”, nr 53-63 (3–4) 2002. 

Twoje sugestie

Dokładamy wszelkich starań, aby podane zdjęcie i opis oferowanych produktów były aktualne, w pełni prawidłowe oraz kompletne. Jeśli widzisz błąd, poinformuj nas o tym.

Zgłoś uwagi Ikona

Polecane artykuły

  • Witamina B2 (ryboflawina) – funkcja w organizmie, suplementacja, niedobór, nadmiar

    Pękające kąciki ust, chroniczne zmęczenie, pogorszony wzrok – to tylko kilka przykładów objawów, które niesie za sobą niedobór witaminy B2. Ryboflawina bierze udział w wielu procesach metabolicznych organizmu i jest rozpuszczalna w wodzie. Zażywana wraz z innymi witaminami aktywuje ich działanie w organizmie. Jakie produkty zawierają w sobie ryboflawinę? Kiedy i jak zażywać witaminę B2 w formie suplementów diety? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

  • Czym jest i jak działa żeń-szeń? Zastosowanie i przeciwwskazania do stosowania Panax ginseng

    Żeń-szeń, nazywany również ginsengiem lub wszechlekiem, jest jednym z najlepiej opisanych adaptogenów. Według medycyny chińskiej powinno się go stosować jedynie w miesiącach zimowych. Żeń-szeń wpływa na poprawę funkcji kognitywnych (poznawczych), poprawia samopoczucie i pamięć, łagodzi stres oraz działa korzystnie na skórę i potencję seksualną. Na rynku można kupić wiele preparatów z żeń-szeniem, zarówno w formie tabletek czy kapsułek, jak i płynnych ekstraktów. Który preparat z żeń-szeniem wybrać, jaka jest dzienna zalecana dawka tego adaptogenu oraz w jakiej porze dnia należy zażywać ten suplement? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

  • Gotu kola (wąkrotka azjatycka) – czym jest i jak działa? Właściwości, zastosowanie i przeciwwskazania

    Sproszkowane ziele wąkrotki azjatyckiej, czyli adaptogenu nazywanego także gotu kola lub brahmi, zaleca się stosować u osób mających problemy z koncentracją i pamięcią. Wąkrotkę można przyjmować zarówno w formie kapsułek, czyli dojelitowo, jak i bezpośrednio na skórę w przypadku wystąpienia problemów dermatologicznych. Gotu kola działa także przeciwlękowo, łagodzi napięcie i niepokój. Jak dawkować gotu kola, ile kosztuje ten adaptogen i czy kobiety w ciąży mogą przyjmować wąkrotkę azjatycką? Odpowiedzi na te i inne pytania znajdują się w niniejszym artykule.

  • Bacopa monnieri – działanie ekstraktu roślinnego eliksiru życia. Czy suplementowanie pomaga szybciej się uczyć?

    Bacopa monnieri, czyli bakopa drobnolistna, jest suplementem diety polecanym przed istotnymi egzaminami, jak matura czy sesja, ponieważ wspomaga pamięć i koncentrację. Korzystnie wpływa na kondycję skóry i włosów. Suplementowanie Bacopa zalecane jest także w trakcie terapii chorób neurodegradacyjnych, takich jak Alzhaimer lub Parkinson. Przez niektórych roślina nazywana jest „eliksirem życia”, ponieważ poprawia samopoczucie, łagodzi stres i napięcie. Dodatkowo ma także działanie przeciwbakteryjne i przeciwzapalne. Jak suplementować Bacopa monnieri? Czy kobiety w ciąży mogą zażywać ten preparat? Na jaki procent standaryzacji suplementu zwrócić uwagę, kupując brahmi? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

  • Tetracykliny na trądzik pospolity – jak zwiększyć skuteczność antybiotyków?

    Tetracykliny stosowane są zazwyczaj w leczeniu trądziku pospolitego (łac. acne vulgaris) o średnim i dużym nasileniu, ze zmianami zapalnymi w postaci grudek, krost, guzków, cyst, nacieków, a także trądziku różowatego (łac. acne rosacea). Podawane są w formie tabletek doustnych lub maści zewnętrznej. Zazwyczaj terapię przeciwtrądzikową z wykorzystaniem tetracyklin ordynuje dermatolog. Dzieje się tak wówczas, kiedy dotychczas zażywane produkty do stosowania zewnętrznego były nieskuteczne.

  • Zastrzyki antykoncepcyjne – czy są skuteczne? Na jak długo wystarcza i jakie są skutki uboczne?

    Według badań skuteczność zastrzyków antykoncepcyjnych wynosi około 99% w przypadku stosowania ich zgodnie z zaleceniami. Jednakże skuteczność ta może być niższa w przypadku nieregularnego stosowania lub gdy nastąpi opóźnienie w podaniu kolejnej dawki. Ważne jest, aby pamiętać, że zastrzyki antykoncepcyjne nie chronią przed chorobami przenoszonymi drogą płciową, więc w przypadku ryzyka infekcji należy stosować dodatkową ochronę, taką jak na przykład prezerwatywy.

  • Jakie właściwości ma olejek z drzewa herbacianego? Jak go stosować na skórę?

    Olejek z drzewa herbacianego pozyskuje się na drodze destylacji z parą wodną surowca z rośliny łac. Melaleuca alternifolia. Kolonizatorzy australijscy odkryli tę roślinę w 1770 r. i, naśladując zamieszkujących tamte tereny Aborygenów, zaczęli wykorzystywać jej liście do zaparzania esencjonalnego napoju na wzór herbaty. Stąd też wzięła się nazwa rośliny. Kiedy, jak i na co stosować olejek z drzewa herbacianego? Czy olejek z drzewa herbacianego powinna stosować osoba, która ma trądzik?

  • Na co stosować szafran? Właściwości lecznicze, dawkowanie

    Już w starożytności wykorzystywano szafran do poprawiania smaku jedzenia, do barwienia tkanin, a także w lecznictwie. Szafran stanowi najdroższą przyprawę świata. Posiada charakterystyczny smak oraz barwę. Jego walory smakowe doceniane są w kuchni, a ostatnimi czasy zainteresowanie wzbudzają jego właściwości lecznicze. Warto jednak podkreślić, że szafran można przyjmować doustnie jedynie w niewielkich ilościach, ponieważ jego nadmiar może być szkodliwy dla zdrowia.

Porozmawiaj z farmaceutą
Infolinia: 800 110 110

Zadzwoń do nas jeśli potrzebujesz porady farmaceuty.
Jesteśmy dla Ciebie czynni całą dobę, 7 dni w tygodniu, bezpłatnie.

Pobierz aplikację mobilną Pobierz aplikację mobilną Doz.pl

Ikona przypomnienie o zażyciu leku.
Zdarza Ci się ominąć dawkę leku?

Zainstaluj aplikację. Stwórz apteczkę. Przypomnimy Ci kiedy wziąć lek.

Dostępna w Aplikacja google play Aplikacja appstore
Dlaczego DOZ.pl
Niższe koszta leczenia

Darmowa dostawa do Apteki
Bezpłatna Infolinia dla Pacjentów.

ikona niższe koszty leczenia
Bezpieczeństwo

Weryfikacja interakcji leków.
Encyklopedia leków i ziół

Ikona encklopedia leków i ziół
Wsparcie w leczeniu

Porady na czacie z Farmaceutą.
E-wizyta z lekarzem specjalistą.

Ikona porady na czacie z farmaceutą
Newsletter

Bądź na bieżąco z DOZ.pl

Ważne: Użytkowanie Witryny oznacza zgodę na wykorzystywanie plików cookie. Szczegółowe informacje w Regulaminie.

Zamnij