Stan zapalny – czym jest? Przyczyny, objawy i leczenie stanu zapalnego w organizmie
Piotr Ziętek

Stan zapalny – czym jest? Przyczyny, objawy i leczenie stanu zapalnego w organizmie

Stan zapalny jest odpowiedzią układu immunologicznego na czynnik uszkadzający. Zadaniem reakcji zapalnej jest usunięcie szkodliwej przyczyny. Na czym polega ten mechanizm? Jakie objawy mogą świadczyć o stanie zapalnym w organizmie? Dowiedz się więcej z poniższego artykułu. 

Stan zapalny to reakcja układu odpornościowego organizmu mająca na celu usunięcie czynnika uszkadzającego tkanki organizmu. Bodźcem wywołującym stan zapalny mogą być np. wirusy, bakterie, ciała obce, martwica. Czasami reakcja immunologiczna jest nieadekwatnie nasilona w stosunku do bodźca uszkadzającego lub jest skierowana przeciwko zdrowym tkankom. Takie mechanizmy leżą u podłoża chorób alergicznych i autoimmunologicznych. 

Stan zapalny – co to takiego? 

Stan zapalny (łac. inflammatio) to rodzaj reakcji obronnej organizmu w odpowiedzi na czynniki uszkadzające. W reakcji zapalnej biorą udział komórki układu odpornościowego, komórki tkanki łącznej, niektóre białka krwi oraz naczynia krwionośne. Celem powstawania stanu zapalnego jest odgraniczenie szkodliwego czynnika, unieszkodliwienie go oraz naprawa uszkodzonych tkanek.  

Mechanizm powstawania reakcji zapalnej jest bardzo złożony. W dużym uproszczeniu można uznać, że inicjatorami stanu zapalnego są specjalne komórki układu odpornościowego lub komórki tkanki łącznej znajdujące się we wszystkich tkankach organizmu. Za pośrednictwem specjalnych białek, zwanych cytokinami, dają one sygnał innym komórkom układu odpornościowego do namnażania się i do migracji w miejsce zapalenia. Komórki immunologiczne przedostają się do tkanek drogą naczyń krwionośnych, naczyń chłonnych, naturalnych przewodów ciała lub bezpośrednio. Poszczególne komórki układu immunologicznego spełniają różne funkcje. Przykładowo neutrofile i makrofagi mają zdolność pochłaniania drobnoustrojów i szkodliwych cząsteczek oraz uwalniania substancji neutralizujących drobnoustroje. Poszczególne rodzaje limfocytów zajmują się wytwarzaniem przeciwciał i niszczeniem uszkodzonych komórek.

Wyróżnia się zapalenie ostre oraz przewlekłe. Zapalenie ostre trwa z reguły do kilku dni i składa się z trzech głównych etapów: uszkodzenia tkanek, wzrostu przepływu krwi i napływu komórek odpornościowych (wysięk) oraz gojenia. Zapalenie przewlekłe drwa wiele tygodni. W jego przebiegu wszystkie trzy etapy zapalenia mają miejsce jednocześnie. Przewlekła aktywność komórek odpornościowych prowadzi do stopniowego uszkadzania zajętych tkanek i ich włóknienia. Przykładem jest zanik błony śluzowej w przewlekłym zapaleniu błony śluzowej żołądka lub marskość wątroby w przebiegu przewlekłego wirusowego zapalenia wątroby. 

Co może spowodować stan zapalny w organizmie? 

Przyczynami stanu zapalnego mogą być: 

  • czynniki biologiczne, 
  • czynniki fizyczne, 
  • czynniki chemiczne, 
  • martwica, 
  • reakcje układu odpornościowego. 

Do czynników biologicznych można zaliczyć bakterie, wirusy, grzyby, pasożyty. Czasami źródłem stanu zapalnego są nie tylko same bakterie, a także produkowane przez nie toksyny. Czynniki fizyczne wywołujące reakcję zapalną to przykładowo urazy mechaniczne i promieniowanie jonizujące. Uszkodzenia chemiczne mogą być powodowane przez substancje żrące takie jak kwasy, zasady i niektóre pochodne węglowodorów. W przypadku obecności martwicy komórki odpornościowe starają się odgraniczyć i usunąć tkanki martwicze. Martwica może powstać w przebiegu zmian niedokrwiennych lub niektórych nowotworów. 

Reakcje immunologiczne mogą być skierowane przeciwko czynnikom pochodzącym z zewnątrz lub przeciwko własnym tkankom. Przyczyną reakcji alergicznych lub anafilaktycznych jest nieadekwatnie nasilona reakcja układu immunologiczna w stosunku do nieszkodliwego lub miernie szkodliwego czynnika. W chorobach autoimmunologicznych takich jak łuszczyca czy toczeń układowy dochodzi do zaburzenia regulacji komórek odpornościowych, które następnie atakują zdrowe tkanki organizmu.  

Źródłem reakcji zapalnej mogą być także nowotwory. Komórki nowotworowe mogą być rozpoznane przez układ odpornościowy jako nieprawidłowe, co jest sygnałem do ich usunięcia. Niektóre substancje wydzielane przez komórki nowotworowe mogą być także przyczyną zespołów paraneoplastycznych

Powiązane produkty

Stan zapalny – objawy 

Zgodnie z definicją stan zapalny charakteryzuje się następującymi cechami: wzrost temperatury, zaczerwienienie, obrzęk, ból i upośledzenie funkcji danej tkanki. Wysięk towarzyszący stanowi zapalnemu może mieć różny charakter. Jednym z nich może być wysięk ropny pojawiający się w ropniach czy zanokcicy. Wysięki mogą mieć również charakter krwotoczny, zgorzelinowy, włóknikowy i surowiczy. W zależności od nasilenia stanu zapalnego mogą pojawić się również objawy ogólnoustrojowe takie jak gorączka, dreszcze, osłabienie, bóle lub zawroty głowy, utrata apetytu i bóle mięśniowe. 

Obecność stanu zapalnego można potwierdzić w badaniach krwi. W morfologii można wykazać wzrost (w niektórych przypadkach spadek) liczby białych krwinek, a czasami także wzrost liczby płytek krwi. Często wykorzystywanym wskaźnikiem stanu zapalnego jest stężenie tzw. białka C reaktywnego (CRP).  

Przewlekły stan zapalny często prowadzi do stopniowego uszkodzenia danej tkanki. Przykładowo zmiany zapalne w stawach w przebiegu reumatoidalnego zapalenia stawów są przyczyną dolegliwości bólowych, sztywności i zniekształcenia stawów. Z kolei przewlekłe zapalenie błony śluzowej żołądka powoduje zaburzenia wydzielania soku żołądkowego. 

Stan zapalny – leczenie  

Istnieje wiele substancji pozwalających łagodzić stan zapalny. Szeroko stosowaną grupą leków są niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ). Jednym z najstarszych jest kwas acetylosalicylowy, zwany aspiryną. Do nowszych przedstawicieli tej grupy można zaliczyć substancje takie jak ketoprofen, ibuprofen, naproksen, etofenamat, diklofenak, nimesulid, meloksykam i wiele innych. Leki te, poza działaniem przeciwzapalnym, wykazują także działanie przeciwbólowe i przeciwgorączkowe.

Warto pamiętać, że popularny paracetamol, który również często zaliczany jest do tej grupy, nie ma działania przeciwzapalnego, a jedynie przeciwbólowe i przeciwgorączkowe.

Leki przeciwzapalne do stosowania doustnego takie jak ibuprofen są dostępne w formach kapsułek, tabletek, proszków do sporządzania roztworów, aerozoli, kropli do podawania dzieciom. Inne preparaty takie jak diklofenak, ketoprofen czy etofenamat są dostępne w formie żeli, maści i plastrów do stosowania na skórę

Niesteroidowe leki przeciwzapalne są szeroko dostępne bez recepty. Jest to udogodnienie, które sprawia, że są one bardzo często nadużywane. Warto pamiętać, że każdy lek ma działania niepożądane. W przypadku NLPZ jednym z głównych jest uszkodzenie błony śluzowej przewodu pokarmowego prowadzące do groźnych owrzodzeń żołądka. Pewna podgrupa NLPZ, tzw. koksybów, jest pozbawiona tego działania, ale sprzyja incydentom zakrzepowym. 

Inną szeroko stosowaną grupą leków przeciwzapalnych są glikokortykosteroidy, zwane potocznie sterydami. Ich działanie przeciwzapalne jest wykorzystywane m.in. w chorobach autoimmunologicznych, układowych chorobach zapalnych, chorobach alergicznych, a także w leczeniu miejscowych stanów zapalnych skóry, oczu, uszu, błon śluzowych. Leki sterydowe są dostępne na receptę. Do przykładowych substancji należą hydrokortyzon, prednizon, deksametazon. Sterydy również są dostępne w rozmaitych formach, doustnej, dożylnej, wziewnej, do stosowania miejscowego. 

Istnieje wiele roślin, którym przypisuje się działanie przeciwzapalne. Kora wierzby białej jest naturalnym źródłem kwasu salicylowego, którego pochodną jest aspiryna. Do innych ziół stosowanych na stany zapalne należą m.in. szałwia lekarska, mniszek lekarski, hakorośl rozesłana (czarci pazur) oraz imbir lekarski. Preparaty roślinne są dostępne w aptekach w formie suszu, drażetek, ekstraktów alkoholowych, syropów, żeli, maści i wielu innych.

Do naturalnych metod leczenia stanu zapalnego można zaliczyć niektóre zabiegi fizykalne. Zimne okłady stosowane na zmiany zapalne np. stawów nie tylko zmniejszają dolegliwości bólowe, ale często redukują także odczyn zapalny. Metody fizykalne takie jak termoterapia, masaże czy kinezyterapia są bardzo istotnym elementem leczenia przewlekłych chorób zapalnych układu ruchu. 

  1. W. Domagała, M. Chosia, E. Urasińska, Podstawy patologii., Warszawa, 2010.
  2. V. Kumar, R. S. Cortan, S. L. Robbins, Patologia, Wrocław, 2005.
  3. R. Korbut (red.), Farmakologia, Warszawa 2017.
  4. J. Baraniak, M. Kania, Wybrane surowce zielarskie o działaniu przeciwbólowym, przeciwzapalnym i przeciwreumatycznym, „Postępy Fitoterapii”, nr 94-99 (2) 2011. 
  5. J. Helbin, E. Kolarzyk, Czynniki fizykalne wykorzystywane w metodach lecznictwa uzdrowiskowego, „Problemy Higieny i Epidemiologii”, nr 166-171 (87) 2006. 
  6. R. Maleszka, Praktyczne zastosowanie leków ziołowych w dermatologii, „Postępy Fitoterapii”, nr 53-63 (3–4) 2002. 

Twoje sugestie

Dokładamy wszelkich starań, aby podane zdjęcie i opis oferowanych produktów były aktualne, w pełni prawidłowe oraz kompletne. Jeśli widzisz błąd, poinformuj nas o tym.

Zgłoś uwagi Ikona

Polecane artykuły

  • Jak dawkować melatoninę na sen? Czy pomaga zasnąć?

    Melatonina to kluczowy hormon procesu zasypiania. Jej niedobory mogą niekorzystnie wpływać na zachowanie prawidłowego cyklu okołodobowego, a tym samym przyczyniać się do występowania zaburzeń wielu mechanizmów zachodzących w organizmie. Ilość wydzielanej melatoniny zmniejsza się wraz z wiekiem, przez co najbardziej narażone na jej niedobory są osoby starsze. Jakie inne funkcje spełnia hormon snu, jak należy go suplementować i czym objawiają się niedobory melatoniny? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

  • Lukrecja – co to za roślina? Właściwości, działanie, przeciwwskazania

    Któż z nas chociaż jeden raz w życiu nie zetknął się z niezwykłymi, czarnymi cukierkami o ślimakowatym kształcie? Ponoć albo się je kocha, albo nienawidzi. Charakterystyczny kolor i smak słodycze te zawdzięczają zawartości ekstraktu z lukrecji – rośliny, nad której bogactwem zastosowań warto się pochylić. Czym zatem jest lukrecja, jakie ma właściwości i jaki może mieć wpływ na nasze zdrowie?

  • Czym jest i jak działa żeń-szeń? Zastosowanie i przeciwwskazania do stosowania Panax ginseng

    Żeń-szeń, nazywany również ginsengiem lub wszechlekiem, jest jednym z najlepiej opisanych adaptogenów. Według medycyny chińskiej powinno się go stosować jedynie w miesiącach zimowych. Żeń-szeń może wpływać na poprawę funkcji kognitywnych (poznawczych), poprawia samopoczucie i pamięć, łagodzi stres oraz działa korzystnie na skórę i potencję seksualną. Na rynku można kupić wiele preparatów z żeń-szeniem, zarówno w formie tabletek czy kapsułek, jak i płynnych ekstraktów. Który preparat z żeń-szeniem wybrać, jaka jest dzienna zalecana dawka tego adaptogenu oraz w jakiej porze dnia należy zażywać ten suplement? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

  • Cytrynian magnezu, zwykły magnez, a może magnez z witaminą B6 – który wybrać?

    W aptekach i sklepach z suplementami dostępnych jest kilka form magnezu. Jedne preparaty występują w postaci magnezu z witaminą B6, inne określane są mianem cytrynianu magnezu (także w wersji z pirydoksyną), a jeszcze inne oferowane są w formie samego magnezu. Magnez można kupić zarówno w formie tabletek, kapsułek, saszetek z proszkiem do rozpuszczania w wodzie, jak i w postaci płynu czy żelek. Czym różnią się poszczególne suplementy, które połączenie jest najskuteczniejsze i najlepiej przyswajalne oraz dlaczego magnezu nie wolno łączyć z preparatami zawierającymi żelazo i wapń? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

  • Co to jest cholekalcyferol – czyli jak powstaje witamina D w kapsułkach?

    Cholekalcyferol jest formą witaminy D3, która jest niezbędna do utrzymania zdrowego układu kostnego i zdrowia skóry. Może być syntetyzowana przez skórę pod wpływem promieni UVB lub przyjmowana w formie suplementów diety. Ułatwia wchłanianie wapnia i fosforu, umożliwiając m.in. prawidłowy rozwój kości i zębów.

  • Jad pszczeli – jakie ma właściwości lecznicze?

    Jad wytwarzany przez pszczoły miodne (Apis mellifera) to bezwonna, bezbarwna, gorzka ciecz, zawierająca mieszaninę różnych aktywnych substancji, takich jak peptydy, białka o właściwościach enzymatycznych czy biogenne aminy. Mimo że jest toksyną, która może prowadzić do wystąpienia reakcji alergicznej, to posiada także liczne właściwości prozdrowotne. Jakie są wyniki badań dotyczących jadu pszczelego?

  • Suplementacja przy insulinooporności

    Insulinooporność jest zaburzeniem metabolizmu, które może zamienić się w poważną chorobę, która obecnie może dotyczyć nawet 2 milionów Polaków. Przyczynia się do tego przede wszystkim siedzący tryb życia, przetworzona, wysokoenergetyczna żywność, a także przewlekły stres wpływający na nasze zachowania żywieniowe – „zajadanie” problemów. Insulinooporność nie musi być leczona, niemniej jeśli na czas nie zareagujemy zmianą dotychczasowego stylu życia, może przerodzić się w pełnoobjawowe schorzenie – cukrzycę. Cennym elementem uzupełniającym dietoterapię może być racjonalna, przemyślana suplementacja. Jakie składniki szczególnie wspierają zdrowie metaboliczne?

  • Suplementacja w Hashimoto – jak wpływają na to nutraceutyki?

    Hashimoto, a raczej autoimmunologiczne zapalenie tarczycy, jest coraz powszechniej diagnozowanym schorzeniem. Mówimy o nim wtedy, gdy nasz układ odpornościowy atakuje tarczycę. W chorobie tej może dojść zarówno do podwyższonej czynności gruczołu, jak i normalnej lub obniżonej czynności. Hashimoto dotyka znacznie częściej kobiety niż mężczyzn. Wsparciem działania tarczycy, jak i całej terapii, może być racjonalna suplementacja w oparciu o składniki, których skuteczność potwierdzają wyniki badań naukowych.

Porozmawiaj z farmaceutą
Infolinia: 800 110 110

Zadzwoń do nas jeśli potrzebujesz porady farmaceuty.
Jesteśmy dla Ciebie czynni całą dobę, 7 dni w tygodniu, bezpłatnie.

Pobierz aplikację mobilną Pobierz aplikację mobilną Doz.pl

Ikona przypomnienie o zażyciu leku.
Zdarza Ci się ominąć dawkę leku?

Zainstaluj aplikację. Stwórz apteczkę. Przypomnimy Ci kiedy wziąć lek.

Dostępna w Aplikacja google play Aplikacja appstore
Dlaczego DOZ.pl
Niższe koszta leczenia

Darmowa dostawa do Apteki
Bezpłatna Infolinia dla Pacjentów.

ikona niższe koszty leczenia
Bezpieczeństwo

Weryfikacja interakcji leków.
Encyklopedia leków i ziół

Ikona encklopedia leków i ziół
Wsparcie w leczeniu

Porady na czacie z Farmaceutą.
E-wizyta z lekarzem specjalistą.

Ikona porady na czacie z farmaceutą
Newsletter

Bądź na bieżąco z DOZ.pl

Ważne: Użytkowanie Witryny oznacza zgodę na wykorzystywanie plików cookie. Szczegółowe informacje w Regulaminie.

Zamnij