Borderline – czym charakteryzuje się osobowość borderline? Jak leczy się zaburzenia osobowości typu borderline?

Borderline – co to jest?

Osobowość chwiejna emocjonalnie typu borderline (borderline personality disorder, BPD) to nie choroba psychiczna. Zaburzenia osobowości są problemem bardziej złożonym, są one bowiem zaburzeniami dotyczącymi struktury charakteru danej osoby, tego, jak reaguje na pewne sytuacje i jak radzi sobie w relacjach interpersonalnych. Charakter jest zbiorem względnie stałych cech, które kształtują się pod wpływem pewnych uwarunkowań genetycznych i wydarzeń życiowych. Z zaburzeniami osobowości mamy do czynienia w momencie, gdy pewne cechy charakteru uniemożliwiają normalne funkcjonowanie społeczne i wiążą się z bardzo małą podatnością na wszelkie zmiany. Zaburzenia osobowości rozpoznawane są po ukończeniu 18. roku życia, gdyż uważa się, że do tego czasu kształtuje się osobowość człowieka.

Innymi zachowaniami często spotykanymi u osób mających zaburzenia osobowości z pogranicza są: silne wahania nastroju, częste wybuchy gniewu oraz niestabilny i płynny obraz samego siebie. Uważa się, że osobowość graniczna występuje u około 3% populacji, prawie 3 razy częściej wśród kobiet. Rozpoznanie tego zaburzenia stawia się na podstawie kryteriów diagnostycznych ICD-10 – mówi się wówczas o osobowości chwiejnej emocjonalnie i wyróżnia się jej dwa podtypy (typ impulsywny i graniczny) lub kryteriów DSM-IV – klasyfikacja ta określa osobowość borderline jako pograniczne zaburzenia osobowości.

Borderline – przyczyny zaburzeń osobowości borderline

Przyczyny zaburzeń osobowości, w tym kształtowania się osobowości borderline nie zostały jak dotąd w pełni wyjaśnione. Pewną rolę w wykształcaniu się osobowości borderline przypisuje się genom, zauważono bowiem, że tego typu zaburzenie osobowości występuje częściej u osób, których bliscy krewni zostali zdiagnozowani z BPD. Bardzo duże znaczenie dla kształtowania się charakteru ma okres dzieciństwa. Traumatyczne wydarzenia, takie jak odrzucenie dziecka przez rodziców, wychowywanie się w rodzinie dysfunkcyjnej, wykorzystanie seksualne lub śmierć opiekuna mogą negatywnie wpłynąć na rozwój pewnych cech osobowości. Nawet błędy wychowawcze, wśród których należy wymienić: umniejszanie wartości dziecka, nieprzywiązywanie wagi do jego osiągnięć lub nieokazywanie wystarczającej troski, mogą w przyszłości zaowocować ciągłym odczuciem pustki i odrzucenia. 

Ze względu na złożoność problemu i prawdopodobnie wieloczynnikowy charakter kształtowania się osobowości przyczyn wielu przypadków rozwinięcia zaburzeń osobowości nie udaje się ustalić.

Osobowość borderline – objawy. Zachowania charakterystyczne dla osób z osobowością borderline

Objawy borderline mogą być bardzo różne i prezentować się inaczej u konkretnych osób. Do charakterystycznych dla osób z osobowością borderline zachowań i odczuć zaliczają się:

• lęk i niepokój – zaburzenia borderline cechują się trwałym poczuciem lęku, który jest trudny lub niemożliwy do opanowania, skutkuje to częstymi wybuchami gniewu, paniką lub irracjonalnymi zachowaniami,
• nieustanne poczucie pustki – uczucie pustki i braku celowości jest często zagłuszane przez intensywne choć zwykle krótkotrwałe związki oparte na cielesności czy popadanie w nałogi,
• płynność i niepewność w stosunku do własnej tożsamości – osobowość pograniczna cechuje się zaburzeniami obrazu własnego „ja”, przejawia się to częstymi zmianami ścieżki zawodowej, niepewnością co do własnej tożsamości seksualnej, zawyżoną lub zaniżoną samooceną oraz przejmowaniem cech ludzi z otoczenia,
• silny strach przed samotnością i porzuceniem – osoby z BPD często łatwo tworzą intensywne związki uczuciowe, są one pełne skrajnych emocji, zarówno tych pozytywnych, jak i negatywnych. Lęk przed porzuceniem przez drugą osobę sprawia, że to właśnie osoby z borderline często jako pierwsze kończą związki; często osoby z tego rodzaju zaburzeniami osobowości z lęku przed odtrąceniem trzymają innych na dystans,
• problemy z regulacją emocji i uczuć – pacjenci z borderline łatwo przechodzą od jednego skrajnego stanu emocjonalnego do drugiego, szczególnie niebezpieczne bywają silne napady złości, które prowadzić mogą do zachowań autodestrukcyjnych,
• problemy z kontrolą impulsów – łatwe uleganie i szybkie reagowanie na pewne bodźce to kolejna cecha charakterystyczna dla borderline, osoby takie często nie myślą o konsekwencjach swoich działań, częściej rozwijają się u nich uzależnienia, które występują z częstością zależną od płci: kobieta z bordeline częściej rozwija zaburzenia odżywiania, w tym anoreksję czy bulimię, natomiast mężczyzna z borderline ma większe szanse na popadnięcie w alkoholizm lub sięganie po narkotyki,
• współwystępowanie innych objawów psychiatrycznych – w przebiegu zaburzeń osobowości o typie borderline mogą występować epizody manii, depresji, a także urojenia i inne stany związane z zaburzonym postrzeganiem rzeczywistości.

Borderline – diagnoza zaburzeń osobowości

Diagnoza zaburzeń osobowości, w tym osobowości typu borderline, nie jest prostym zadaniem. Nie istnieje pojedynczy test na borderline, który jednoznacznie stwierdzi obecność lub brak zaburzenia. Zauważenie u siebie cech, takich jak napady agresji, skłonność do burzliwego przebiegu związków uczuciowych czy ciągłe poczucie pustki może wskazywać na zaburzenia osobowości, ale należy pamiętać, że każdy ma czasem prawo do gorszego dnia i nie należy od razu stawiać rozpoznania. 

Borderline – leczenie

Leczenie zaburzeń osobowości nie jest procesem łatwym. Proces zmiany dotychczasowego sposobu funkcjonowania wymaga długotrwałej psychoterapii wspomaganej, w niektórych przypadkach, przez leki wytłumiające najbardziej uciążliwe symptomy. Zdarza się, że leczenie zaburzenia borderline wymaga hospitalizacji.

Osobowość borderline – psychoterapia

Istnieje wiele metod psychoterapeutycznych pomagających na przyswojenie nowych, prawidłowych sposobów funkcjonowania w społeczeństwie, należą do nich:

1. Terapia dialektyczno–behawioralna – która opiera się na nauczeniu pacjenta oddzielania pewnych zdarzeń zachodzących w życiu społecznym od wewnętrznej reakcji na te sytuacje.
2. Terapia schematów – ucząca ludzi z zaburzeniami osobowości prawidłowej odpowiedzi na zachowania społeczne.
3. Terapia skoncentrowana na przeniesieniu – metoda ta polega na pomocy choremu w dostrzeżeniu emocji kierowanych w danym momencie do terapeuty, zrozumieniu mechanizmu ich powstawania i z czasem nauczeniu się kontrolowania rodzących się emocji w codziennych relacjach interpersonalnych.
4. Terapia poznawczo–behawioralna – pozwala ona pacjentowi uporać się z traumatycznymi wydarzeniami, które doprowadziły do nieprawidłowego rozwoju osobowości.
5. Terapia oparta na mentalizacji – podczas przebiegu tej terapii osoba borderline uczy się odczytywać stany emocjonalne innych ludzi i powiązywać z nimi konkretne zachowania.

Osobowość borderline – farmakoterapia

Decyzję o tym, czy i jak leczyć borderline z użyciem środków farmakologicznych podejmuje lekarz psychiatra. Leki stosuje się głównie w przypadku zaburzeń osobowości, w przebiegu których występują epizody maniakalne, depresyjne, psychotyczne lub nerwicowe.

Wśród leków stosowanych w przypadku zaburzeń osobowości borderline wyróżnia się: leki przeciwdepresyjne – mające na celu redukcję objawów związanych z lękiem i wrogością, leki przeciwpsychotyczne – w przypadku wystąpienia zaburzeń spostrzegania lub myślenia oraz leki stabilizujące nastrój.

Czy borderline wraca?

Proces terapeutyczny zaburzenia, jakim jest osobowość typu borderline jest długotrwały i nie należy do prostych. Jednak jeśli pacjent dokłada starań i angażuje się w terapię, możliwe jest niemal zupełne przyswojenie prawidłowych zachowań społecznych i życie wśród innych ludzi bez nawrotów.