Zatrucie jadem kiełbasianym (botulizm) – czym jest? Jak się leczy botulizm? Jak uchronić dziecko przed botulizmem dziecięcym?

Zatrucie jadem kiełbasianym (botulizm) to groźne zatrucie toksyną botulinową, produkowaną przez laseczki jadu kiełbasianego. Wśród symptomów zakażenia jadem kiełbasianym pojawią się te typowe dla zatrucia pokarmowego, ale także objawy neurologiczne, np. porażenie nerwów. Na czym polega botulizm? Jak się przed nim ustrzec? Co robić w przypadku wystąpienia botulizmu dziecięcego?

Zatrucie toksyną jadu kiełbasianego jest rzadką, ale groźną chorobą powodowaną przez toksynę bakterii Clostridum botulinum. Wyróżnia się cztery typy botulizmu: pokarmowy, niemowlęcy, przyranny i inhalacyjny. Najczęstszą drogą zatrucia jadem kiełbasianym jest spożycie produktów zawierających toksynę botulinową (konserwy mięsne, rybne, warzywne). Toksyna botulinowa powoduje porażenie nerwów i w konsekwencji mięśni, co może prowadzić do niewydolności oddechowej. Do charakterystycznych objawów botulizmu należą: niedowłady, zaburzenia widzenia, zaparcia, suchość w ustach oraz brak gorączki.  

Zatrucie jadem kiełbasianym (toksyną botulinową) – co to takiego?   

Zatrucie jadem kiełbasianym (botulismus) jest to rzadkie, ale groźne dla życia zatrucie spowodowane przez spożycie żywności zawierającej toksynę botulinową, która jest produkowana przez laseczki jadu kiełbasianego (Clostridum botulinum). Jad kiełbasiany może znajdować się w nieprawidłowo przechowywanych produktach pakowanych próżniowo (konserwy rybne, mięsne, warzywne), a także w wyrobach garmażerynych, kiełbasie lub wędlinach.

Przetrwalniki bakterii jadu kiełbasianego rozmnażają się w warunkach beztlenowych produkując neurotoksynę, która powoduje zatrucie. Po spożyciu produktów zawierających toksynę botulinową dochodzi do jej wchłonięcia z przewodu pokarmowego i zahamowania przewodzenia w złączach nerwowo-mięśniowych, co powoduje porażenie mięśni i inne objawy wynikające z zatrucia jadem kiełbasianym.  

Toksyna botulinowa w bardzo małych dawkach ma swoje zastosowanie w leczeniu nadmiernego napięcia mięśniowego. Wykorzystuje się ją także w kosmetologii. Toksynę botulinową używa się do usuwania zmarszczek mimicznych.   

Rodzaje botulizmu 

Wyróżniamy następujące postacie zatrucia jadem kiełbasianym: 

• botulizm pokarmowy – najczęstsza postać zatrucia jadem kiełbasianym; dochodzi do niego drogą pokarmową poprzez spożycie produktów zawierających toksynę botulinową.  
• botulizm przyranny  – występuje w przypadku zabrudzenia głębokich ran np. glebą, w której często znajdują się przetrwalniki jadu kiełbasianego. Zazwyczaj po około 14 dniach od zranienia i zabrudzenia dochodzi do rozwoju objawów typowych dla zatrucia toksyną botulinową, z wyjątkiem zaburzeń pokarmowych.  
• botulizm niemowlęcy – występuje najczęściej u niemowląt w wieku od 6. tygodnia do 3. miesiąca życia. Źródłem zakażenia jest żywność, najczęściej miód naturalny lub syrop klonowy. Dlatego też niezalecane jest podawanie miodu dzieciom aż do ukończenia 12. miesiąca życia ze względu na niecałkowicie rozwiniętą florę jelitową. Zatrucie toksyną botulinową u niemowląt początkowo objawia się pogorszeniem apetytu, osłabieniem ssania, obfitym ślinieniem i cichym płaczem. U dzieci pojawiają się zaparcia stolca. Następnie dochodzi do porażenia nerwów czaszkowych, oddechowych i unerwiających mięśnie obwodowe, które powodują wiotkość dziecka i objawy niewydolności oddechowej.  
• botulizm wziewny – zastosowanie toksyny jako broni biologicznej.  

Symptomy botulizmu – jakie są objawy zatrucia jadem kiełbasianym? 

Okres wylęgania, w przypadku spożycia produktów zawierających toksynę jadu kiełbasianego, wynosi od kilku godzin do 2 tygodni i zależy od dawki toksyny. Zazwyczaj objawy występują po 18-36 godzinach od momentu zjedzenia zatrutej żywności. Szybkość wystąpienia objawów rośnie wraz ze wzrostem dawki spożytej toksyny. 

W przypadku spożycia produktów zawierających toksynę jadu kiełbasianego początkowo występują objawy typowe dla zatrucia pokarmowego takie jak wymioty, nudności, biegunka, kurczowe bóle brzucha. Następnie dochodzi do rozwoju następujących objawów neurologicznych: 

• podwójne widzenie, 
• suchość w ustach, 
• opadanie powiek, 
• zaburzenia widzenia, 
• światłowstręt, 
• utrudnione połykanie, 
• senność lub pobudzenie, 
• zaparcia,  
• brak gorączki, 
• zatrzymanie moczu, 
• trudności  w mówieniu, 
• osłabienie mięśni, 
• trudności z oddychaniem. 

Zazwyczaj nie występują zaburzenia świadomości ani czucia.  

Diagnostyka i leczenie botulizmu  

Zatrucie toksyną botulinową należy podejrzewać u osób z objawami obustronnego porażenia mięśni oraz zaburzeniami widzenia, bez gorączki i zaburzeń świadomości. Celem postawienia rozpoznania wykonuje się badania laboratoryjne z krwi oraz bada się obecność toksyny botulinowej w surowicy. Natomiast u niemowląt, w przypadku podejrzenia botulizmu, wykonuje się także badanie kału. Należy również wykluczyć zatrucie grzybami, środkami chemicznymi np. alkoholem metylowym lub atropiną.  

W przypadku podejrzenia zatrucia jadem kiełbasianym ważne jest jak najszybsze podanie antytoksyny botulinowej, która unieszkodliwia toksynę. Zazwyczaj osoba z zatruciem toksyną botulinową wymaga hospitalizacji na oddziale intensywnej opieki medycznej. Jeśli do spożycia zatrutego pokarmu doszło niedawno, wykonuje się płukanie żołądka lub prowokowanie wymiotów, aby ograniczyć wchłanianie się toksyny z przewodu pokarmowego.  

Natomiast w przypadku botulizmu przyrannego zakażoną ranę opracowuje się chirurgicznie, aby usunąć tkanki zawierające bakterie oraz stosuje się antybiotyki.  

Czy zatrucie laseczką jadu kiełbasianego może być groźne?  

Zatrucie jadem kiełbasianym może prowadzić do niewydolności oddechowej na skutek porażenia mięśni oddechowych i przepony, a w konsekwencji do śmieci. Chorzy z zatruciem toksyną botulinową wymagają hospitalizacji, a w przypadkach choroby o ciężkim przebiegu – także wentylacji mechanicznej respiratorem.

Botulizm zazwyczaj nie powoduje trwałych powikłań, ale w przypadku choroby o ciężkim przebiegu może prowadzić do trwałych zaburzeń połykania, uczucia zmęczenia i podwójnego widzenia.  

Jak uniknąć zatrucia jadem kiełbasianym (toksyną botulinową)? 

W większości przypadków do zatrucia toksyną botulinową dochodzi drogą pokarmową. Dlatego podczas spożywania i przygotowywania posiłków należy: 

1. Przechowywać żywność w zalecanych przez producenta warunkach oraz sprawdzać termin przydatności przed spożyciem.
2. Otwarte konserwy należy przechowywać w lodówce, nie przekraczając zalecanego na opakowaniu czasu do spożycia po otwarciu. 
3. Nie podawać miodu dzieciom do ukończenia 12. miesiąca życia.
4. Jeśli puszka z żywnością ma wypukłe dno, występuje charakterystyczny syk przy otwieraniu lub produkt spożywczy ma zapach zjełczałego tłuszczu – należy go wyrzucić. 
5. Gotować domowe konserwy przez 10 minut przed spożyciem.  
6. Dbać o higienę podczas przygotowywania przetworów i pasteryzować żywność. 
7. Mięso należy przechowywać w lodówce.  

Jak zapobiec botulizmowi dziecięcemu?  

Botulizm dziecięcy jest rzadką chorobą, występującą zazwyczaj u niemowląt, i jest wywołany przez przetrwalniki Clostridum botulinum, które w dogodnych warunkach przybierają czynną formę i produkują toksynę botulinową. W przeciwieństwie do osób dorosłych, flora bakteryjna jelit u dzieci nie jest w pełni wykształcona, przez co nie hamuje rozwoju bakterii jadu kiełbasianego.