Fobia społeczna – przyczyny, objawy oraz leczenie zespołu lęku społecznego

Osoby doświadczające fobii zazwyczaj są zainteresowane inicjatywami i kontaktami międzyludzkimi, jednak z powodu niskiej samooceny i braku wiary we własne umiejętności w połączeniu z narzuconymi sobie wysokimi standardami (nienaganna dykcja, wygląd, zachowanie czy nieograniczona wiedza w tematach rozmów) unikają takich sytuacji.  

Wiele osób martwi się w różnych sytuacjach społecznych, jednak jeśli lęk jest bardzo silny i uniemożliwia prawidłowe funkcjonowanie, należy rozważyć, czy powodem nie jest socjofobia, a następnie skonsultować to ze specjalistą – psychoterapeutą bądź lekarzem psychiatrą.

Fobia społeczna – przyczyny 

Jakie są przyczyny lęku przed ludźmi? Jak wszystkie choroby psychiczne, etiologia pozostaje wieloczynnikowa i – na razie – nie w pełni opracowana. Wymienia się: 

• czynniki neurobiologiczne – w wielu badaniach naukowych zauważono związek fobii społecznej ze zmianami funkcjonowania układu dopaminergicznego mózgu (to tzw. układ nagrody, związany także m.in. z emocjami, pozytywnym wzmocnieniem, adaptacją do sytuacji stresowych), układu serotoninergicznego (serotonina to związek niezbędny w procesach snu i relaksacji, ponadto zaburzenia jej metabolizmu stanowią jeden z mechanizmów rozwoju depresji, schizofrenii czy zaburzeń lękowych), a także na innych szlakach, 
• czynniki środowiskowe – czynniki mogące sprzyjać rozwojowi fobii to stawianie nadmiernych wymagań bądź nadopiekuńczość rodziców, utrwalenie modelu zachowania unikania sytuacji społecznych, ale także doświadczenie bycia ofiarą przemocy lub publicznie wyśmianym w przeszłości bądź krytykowanym,
• czynniki genetyczne – zauważono częstsze niż w całej populacji występowanie fobii u krewnych I stopnia osoby chorującej. 

Fobia społeczna – objawy 

Najczęstsze objawy fobii społecznej to:  

• przerażenie codziennymi sytuacjami, jak spotkanie nieznajomego, rozmowa przez telefon, zakupy, inicjacja konwersacji, 
• przytłaczające martwienie się o coś, co może się wydarzyć i być, zdaniem chorego, zawstydzające bądź kompromitujące (problematyczna sytuacja lub samo myślenie o niej wywołuje lęk i objawy somatyczne), 
• opory przed podjęciem najprostszych działań z obawy przed byciem obserwowanym i ocenianym przez innych, silna obawa przed krytyką, 
• unikanie kontaktu wzrokowego, 
• lęk antycypacyjny (silna obawa przed powtórzeniem się napadu), 
• unikanie aktywności społecznych, jak spotkania grupowe, imprezy, wycofanie społeczne, problemy z pracą, 
• niska samoocena, 
• objawy somatyczne, np. kołatania serca, pocenie się, drżenie rąk, nudności, hiperwentylacja, duszność i uczucie ucisku w klatce piersiowej. 

Fobia społeczna – leczenie 

Jak walczyć z fobią społeczną? Leczenie powinno przebiegać dwutorowo, łącząc psychoterapię z leczeniem farmakologicznym, jeśli jest ono konieczne. Według dotychczas prowadzonych analiz optymalny efekt uzyskiwano, gdy pacjent równocześnie otrzymywał pomoc terapeutyczną i leki, a oddziaływania psychoterapeutyczne znacząco poprawiały rezultaty terapii i zmniejszały odsetek nawrotów. 

Psychoterapia lęku społecznego 

W zakresie psychoterapii fobii społecznej najskuteczniejsza i najczęściej stosowana jest terapia poznawczo-behawioralna (ang. cognitive-behavioral therapy – CBT), skupiająca się na aktualnie występujących problemach. Podczas niej pacjent uczy się, jak sobie radzić z sytuacjami rosnącego niepokoju, w jaki sposób zmienić interpretację niepokojących myśli przypisywanych określonym sytuacjom społecznym. Terapia poznawczo-behawioralna może wywrzeć korzystny efekt w zmianie postrzegania sytuacji społecznych, poprawie samooceny i uporaniu się z negatywnymi przekonaniami na własny temat. Często zawiera w sobie ćwiczenia relaksacyjne, trening redukcji stresu i techniki umiejętności interpersonalnych – asertywności, odpowiedzi na krytykę, argumentacji i wielu innych. Terapia lęku społecznego trwa zazwyczaj około 12-20 sesji, jednak czas jej trwania jest uzależniony w praktyce od indywidualnej sytuacji. 

Leczenie farmakologiczne lęku społecznego 

W leczeniu farmakologicznym stosuje się głównie selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI), m.in. paroksetynę, sertralinę i fluwoksaminę, a w przypadku braku spodziewanego efektu – leki z grupy inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI) oraz benzodiazepiny. Wymienione farmaceutyki mają działanie przeciwlękowe (anksjolityczne), obniżające napięcie, przeciwdepresyjne i aktywizujące. 

Zdarza się, że pomimo zastosowania konkretnego leczenia farmakologicznego pacjent nie obserwuje poprawy dotychczasowego stanu. Należy pamiętać, że leki stosowane w psychiatrii potrzebują czasu, często 4-8 tygodni, na zadziałanie i zmniejszenie objawów. Ponadto ewentualne niepowodzenie w stosowaniu danej metody nie świadczy o braku rozwiązań – swoje obawy i wątpliwości należy zgłaszać lekarzowi psychiatrze, aby móc wspólnie wypracować najlepszy plan terapii. 

Zawarte w powyższym artykule treści mają charakter informacyjno-edukacyjny i nie mogą zastąpić wizyty u lekarza i bezpośredniego zbadania pacjenta.