Czym jest kodeina, jak działa i jakie ma skutki uboczne?

Kodeina to jeden z alkaloidów wyizolowanych z opium — soku mlecznego niedojrzałych makówek maku lekarskiego. Próby jego stosowania sięgają już starożytności, kiedy to opisywano działanie przeciwbólowe opium. Sok z naciętych makówek wykorzystywano przed zabiegami chirurgicznymi lub wytwarzano z niego nalewkę do popijania.

Czysta kodeina została wyizolowana dopiero przez francuskiego chemika i farmaceutę — Pierre'a Jeana Robiqueta w 1832 r. Pod względem chemicznym kodeina występuje w postaci bezbarwnych kryształów lub jako biały, krystaliczny proszek.

Sposób działania

Dodatkowo kodeina zmniejsza wydzielanie śluzu w drogach oddechowych i powoduje zagęszczenie wydzieliny. Zalecana jest główne w leczeniu suchego, nawracającego i męczącego kaszlu, który często towarzyszy infekcjom. Nie należy podawać jej pacjentom z mokrym kaszlem, którzy odkrztuszają wydzielinę. Może ona wtedy doprowadzić do zalegania tej wydzieliny w gardle co sprzyja rozwojowi infekcji. Działanie przeciwkaszlowe występuje już przy dawce 15–30mg i utrzymuje się około 4 godzin.

W jakich preparatach można znaleźć kodeinę?

Kodeina może występować samodzielnie jako substancja lecznicza lub w połączeniu z:

• lekami przeciwbólowymi zawierającymi paracetamol czy ibuprofen,
• ziołowymi wyciągami z tymianku, kopru i sosny,
• kofeiną,
• sulfogwajakolem (lekiem wykrztuśnym)
• jednocześnie z kofeiną i paracetamolem, co tworzy razem solpadeinę.

Wiele z nich dostępnych jest bez recepty. Regulacje krajowe stanowią, że jednorazowo pacjent może kupić maksymalnie 150 mg kodeiny. Najczęściej przepisywana jest w formie fosforanu kodeiny. Maksymalna dawka dobowa, której nie można przekroczyć to 240 mg.

Inne działania kodeiny

Kodeina jest w organizmie częściowo metabolizowana do morfiny. W związku z tym, oprócz działania przeciwkaszlowego, wykazuje także działanie przeciwbólowe, hamując przewodzenie bodźców bólowych do ośrodkowego układu nerwowego. Wykorzystywana jest przez to do leczenia przewlekłego bólu o silnym nasileniu, na przykład do objawowego leczenia neuralgii. Ze względu na różnice osobnicze siła działania przeciwbólowego może być za słaba lub zbyt silna. Szczególnie narażone są dzieci. Dodatkowo kodeina wykazuje także działanie zapierające i niekiedy może być stosowana w leczeniu biegunki.

Kiedy unikać preparatów z kodeiną

Istnieją sytuacje, w których podawanie kodeiny jest bezwzględnie przeciwwskazane. Nie powinna być stosowana u dzieci poniżej 12 lat ani u kobiet w ciąży. Niewskazana jest także przy chorobach dróg oddechowych takich jak: mukowiscydoza, astma oskrzelowa czy niewydolność oddechowa, ponieważ może spowodować zagęszczenie i zaleganie wydzieliny, a nawet doprowadzić do groźniej dla życia depresji oddechowej. Nie stosuje się kodeiny u osób uzależnionych od opioidów lub alkoholu. Nie zaleca się łączenia jej ze środkami uspokajającymi oraz z alkoholem, gdyż wzmacnia to działanie leku. Kodeina nie powinna być także stosowana u pacjentów z niewydolnością nerek, gdyż za ich pośrednictwem jest ona wydalana z organizmu.

Działania niepożądane kodeiny

Podczas stosowania preparatów z kodeiną może wystąpić nadmierna senność, dlatego niewskazane jest przy jednoczesnym prowadzeniu pojazdów mechanicznych. Często występującymi działaniami niepożądanymi są zaparcia, rzadziej wymioty, nudności, świąd, suchość w jamie ustnej oraz zatrzymanie moczu. Najbardziej niebezpieczne są reakcje anafilaktyczne, drgawki i depresja oddechowa. Wszystkie niepokojące objawy powinny być niezwłocznie zgłaszane lekarzowi.

Czy kodeina uzależnia?

Kodeina wykazuje słabe właściwości uzależniające — udowodniono, że stosowana przewlekle może uzależniać. Należy o tym pamiętać i nie przekraczać zalecanych dawek ani samodzielnie nie przedłużać okresu leczenia. Objawy przedawkowania kodeiny przypominają przedawkowanie narkotyków. Mogą wystąpić halucynacje, dreszcze, uczucie splątania, pobudzenia i agresji. Po gwałtownym odstawieniu dużych dawek, pojawiają się także objawy odstawienia takie jak: dreszcze, nadmierne pocenie, bezsenność, drażliwość, biegunka.