Jak powstaje mleko kobiece?
Monika Jodłowska

Jak powstaje mleko kobiece?

Pokarm w piersi kobiety posiada unikalną recepturę stworzoną dla dziecka. Jest substancją biologicznie czynną, zawierającą żywe komórki, idealnie dostosowaną do potrzeb młodego człowieka. Jak powstaje ten unikatowy napój, co pomaga, a co przeszkadza w jego produkcji?

Aby w piersi kobiecej powstało mleko, potrzebna jest tkanka gruczołowa i odpowiednie hormony zwane kompleksem laktogennym. Ale to nie wszystko. Na laktację ma wpływ wiele czynników. Niektóre mogą jej sprzyjać, inne ją hamować, a znać je powinna każda kobieta spodziewająca się dziecka, bo ta wiedza może tylko pomóc w udanym karmieniu piersią.

Kiedy powstaje mleko kobiece?

Piersi rozwijają się w okresie embrionalnym, aby w okresie dojrzewania nastąpił wzrost i rozwój tkanki gruczołowej. W okresie ciąży i połogu dochodzi do inicjacji procesu produkcji mleka, a proces ten, czyli szereg zdarzeń, dzięki którym dochodzi do wydzielania mleka, nazywamy laktacją. W czasie ciąży pod wpływem hormonów w piersiach silnie rozrastają się pęcherzyki mleczne i rozwija się cała sieć przewodów mlecznych. Już między 16 a 22 tygodniem ciąży pęcherzyki mleczne zaczynają się przebudowywać i wydzielać pierwsze mleko, tzw. mleko przedporodowe. U niektórych kobiet pierwsze krople mogą pojawiać się na brodawkach już w II trymestrze ciąży. Piersi w ciąży się powiększają, stają się bardziej tkliwe, co jest oznaką tego, że proces wytwarzania mleka się rozpoczął. Z chwilą porodu proces laktacji zostaje zainicjowany przez urodzenie łożyska, co powoduje zmiany w wydzielaniu wielu hormonów, zwanych ogólnie kompleksem laktogennym. Najważniejsze z nich to progesteron (jego stężenie po porodzie spada, co pobudza pęcherzyki mleczne w piersiach do produkcji pokarmu) i prolaktyna (wydzielana przez przysadkę mózgową pod wpływem ssania piersi, również pobudza wydzielanie mleka). Ogromne znaczenie dla laktacji ma także oksytocyna – hormon, który wydzielany jest m.in. pod wpływem ssania piersi, ale też samej bliskości maluszka czy nawet myślenia o nim. Oksytocyna w kontekście laktacji odpowiada przede wszystkim za wypływanie pokarmu z piersi.

Co należy podkreślić, mleko w piersiach ma każda świeżo upieczona mama niezależnie od sposobu porodu (choć oczywiście wyjątki potwierdzają regułę – zdarzają się kobiety, które mają zmniejszoną ilość tkanki gruczołowej, bądź wcale jej nie mają). Mówiąc inaczej, pokarm produkuje każda kobieta, która „urodziła” łożysko. Zarówno po porodzie fizjologicznym (także zabiegowym, czyli z użyciem tak zwanego próżnociągu), jak i po cięciu cesarskim, łożysko musi być usunięte z macicy i to uruchamia laktację.

Laktacja a aspekty psychiczne

Hormony wykonały swoją pierwszą pracę, ale to dopiero początek – teraz kolejną kluczową sprawą jest utrzymanie laktacji. W czasie połogu następują dalsze przemiany w piersiach: stopniowo zwiększa się ilość wydzielanego mleka. Aby proces wytwarzania i utrzymania mleka na odpowiednim poziomie zaistniał, potrzebnych jest więcej czynników, między innymi spokój matki karmiącej, chętna buzia dziecka i aprobata całej rodziny dla karmienia piersią.

Co ważne, proces laktacji mogą zaburzyć hormony stresu. Niepożądana jest adrenalina, ponieważ jest antagonistą hormonów laktacyjnych. Skąd adrenalina u kobiet po porodzie? Kiedy euforia poporodowa opada, pojawia się niepokój, a młode mamy zastanawiają się, czy mają pokarm, czy kształt piersi jest dobry, czy pokarm jest wartościowy, czy podołają obowiązkom. Tysiące myśli kołaczą się po głowie matki. Dorzućmy jeszcze dyskomfort pierwszych dni, ból piersi, kiedy brodawki się hartują, nieprzespane noce, ból krocza bądź blizny po cięciu cesarskim i mieszanka odblokowująca adrenalinę gotowa. Mama powinna być wyposażona w najlepszy oręż przeciwko stresowi, a mianowicie wiedzę. Kobieta, która rozumie czym jest laktacja, jak ważne jest mleko mamy dla dziecka oraz jak karmić, czuje się znacznie bezpieczniej i pewniej nawet w sytuacjach niekomfortowych. Otoczenie (rodzina, ale też personel) powinno dążyć do ograniczenia stresu mamy karmiącej. W hamowaniu wydzielania adrenaliny pomagają proste zabiegi (oprócz wspomnianej edukacji) – przyjemne, komfortowe karmienie piersią, pewność siebie i utwierdzenie się w przekonaniu, że jest się supermamą dla swojego dziecka, wartościowy i smaczny posiłek (np. kostka czekolady), miłość bliskich, rzetelne wsparcie personelu medycznego.

Polecane dla Ciebie

Pierwsze karmienie piersią – siara

Pierwsze przystawienie do piersi powinno się odbyć w czasie kangurowania, jeszcze na sali porodowej lub jak najszybciej na sali pooperacyjnej. Początkowe krople pokarmu są koloru żółtego lub żółtopomarańczowego – to pierwsze mleko nazywamy siarą. Siara powinna być podawana zawsze w pierwszej kolejności. Jeśli dziecko jest w stanie ciężkim po porodzie, to powinno się uzyskać kropelki siary i podać dziecku na wewnętrzną stronę policzka. Tych kilka „złotych kropel” należy odciągnąć ręcznie. Oczywiście jeśli maluch jest z mamą, siarę otrzymuje bezpośrednio do buzi z piersi mamy.

Zaletą podawania pokarmu mamy jest kolonizacja układu pokarmowego „dobrymi” bakteriami. Fenomen mleka kobiecego polega również na tym, iż może ono być całkowicie metabolizowane przez dziecko, a w niektórych przypadkach możemy traktować mleko jako lek. Badania wskazują, że podawanie wcześniakom mleka kobiecego zapobiega martwiczemu zapaleniu jelit, co jest jedną z głównych przyczyn zgonów u noworodków. Siara matki jest również niejako szczepionką dla nowo narodzonego dziecka, ponieważ zawiera duże stężenia immunoglobulin klasy SIgA, co stanowi ochronę immunologiczną dla małego człowieka.

Samonapędzająca się fabryka

W miarę upływu czasu dziecko, ssąc pierś prawidłowo, przyczynia się do zwiększenia produkcji mleka. Im bardziej regularnie pierś jest opróżniana przez maluszka, tym lepiej produkuje pokarm – działa na zasadzie popytu i podaży. Można zakładać, że dzięki prawidłowemu pobieraniu pokarmu z piersi to dziecko produkuje sobie samo kolejny posiłek. Pierś prawidłowo opróżniana (co nie znaczy pusta) ponownie się wypełnia, ale nie jest bańką z mlekiem. Mleko jest produkowane również w trakcie ssania. Warto wspomnieć, że pierś „pracuje”, jeśli dziecko je efektywnie, ale też wtedy, gdy mama z różnych względów tylko odciąga mleko laktatorem.

Mamy powinny dbać o to, aby przerwy między karmieniami nie były zbyt długie. Początkującym mamom zalecam karmienie częste, nie rzadziej niż co 3 godziny w dzień, a w nocy nie rzadziej niż co 4 godziny. Kobiety o małych piersiach nie wytrzymują często takich pauz i przed upływem 3 godzin same inicjują karmienie. Pamiętajmy, karmienie na żądanie to karmienie dziecka, ale też matki. W związku z tym, że małe piersi będą częściej potrzebowały opróżnienia, dzieci takich mam będą szybciej przybierały na wadze.

Jak poznać, czy prawidłowo karmimy?

Najlepszą oceną tego, czy pierś produkuje odpowiednią ilość mleka, tzn. czy dziecko odpowiednio i często pobudza pierś do produkcji, jest kontrola masy ciała dziecka. Prawidłowe przyrastanie jest dowodem na odpowiednią produkcję mleka.

Dzieci prawidłowo, czyli efektywnie karmione piersią, w pierwszych trzech miesiącach życia powinny przybierać 26-31 g na dobę. Należy zauważyć, że nie ma górnej granicy przyrostów dla dzieci karmionych wyłącznie piersią. WHO podaje jeszcze większą rozpiętość skali – dzieci przybierające między 15 a 40 g na dobę mieszczą się w granicach norm.

Pomocne w określaniu przybierania masy ciała są siatki centylowe umieszczone na końcu książeczki zdrowia dziecka. Są to wykresy, które najczęściej służą do oceny wzrostu i przyboru masy ciała oraz obwodu główki dziecka. Na wykresach widzimy kilka krzywych, tak zwanych centyli (3, 10, 25, 50, 75, 90, 97). Po odszukaniu danych dziecka, czyli wieku i np. wzrostu, odnajdujemy centyl dla naszego malucha. Jeśli mieści się między 3 a 97 centylem, to mówimy o normie (przy czym 97 centyl oznacza, że 97% dzieci z danej grupy wiekowej ma niższą wartość badanego parametru (czyli np. wzrostu), zaś 3 centyl oznacza, że 97% dzieci charakteryzuje parametr wyższy). Najważniejsze jest jednak to, by dziecko rozwijało się równomiernie, czyli aby krzywa rozwoju pozostawała w przybliżeniu na wysokości tego samego centyla. Warto zwrócić uwagę, że dzieci z niższych centyli przybierają mniej niż dzieci, u których zanotowano masę ciała w wyższym centylu (np. wcześniak przybiera na wadze wolniej niż dziecko urodzone o czasie ze standardową masą ciała). W celu określenia prawidłowych przyrostów masy ciała, czyli oceny skuteczności karmienia piersią, pomocne są też kalkulatory masy ciała zamieszczone w Internecie. Mówiąc inaczej, niemowlę prawidłowo ssące pierś mamy podwaja swoją masę urodzeniową w 5-6 miesiącu życia, a w ciągu pierwszego roku o 50% zwiększa swoją długość w stosunku do długości urodzeniowej.

Co istotne, pokarm produkuje się, jeśli pierś jest ssana przez dziecko, a jeśli dziecko nie je, to pokarm zanika. Z czasem, gdy dzieci rosną i pojawiają się ząbki, wzrasta u nich zainteresowanie pokarmami stałymi. W miarę upływu czasu jedzą z piersi coraz mniej i tak, w sposób naturalny, dziecko rozkręca „kran” z mlekiem, a potem powoli go zamyka. Pokarm w piersiach po zakończeniu laktacji może utrzymywać się w skąpych ilościach nawet do 2 lat.

  1. Karmienie piersią. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastrologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci,  pod red. H. Szajewskiej i in., Standardy Medyczne, Pediatria, 2016.
  2. Karmienie piersią w teorii i praktyce, pod red. M. Nehring-Gugulskiej i in., Medycyna Praktyczna, Kraków, 2017.
  3. Karmienie piersią po porodzie fizjologicznym i cięciu cesarskim, pod red. G. Gebuzy, Pediatria Polska, 2015.
  4. M. Czosnykowska-Łukacka, B. Królak-Olejnik, M. Orczyk-Pawłowicz, Breast Milk Macronutrient Components in Prolonged Lactation, Nutrients, 2018.

Twoje sugestie

Dokładamy wszelkich starań, aby podane zdjęcie i opis oferowanych produktów były aktualne, w pełni prawidłowe oraz kompletne. Jeśli widzisz błąd, poinformuj nas o tym.

Zgłoś uwagi Ikona

Polecane artykuły

  • Żółtaczka u noworodka – przyczyny, objawy, leczenie i hospitalizacja. Czy jest to groźna choroba?

    Żółtaczka u noworodka to stosunkowo często występujące zjawisko, gdyż dotyczy około 60% maluchów. Najbardziej charakterystycznym objawem żółtaczki noworodkowej jest zmiana koloru skóry i białek oczu na żółty lub pomarańczowy. Czy żółtaczka noworodkowa jest groźna dla zdrowia dziecka? Jak wygląda leczenie tego schorzenia w warunkach szpitalnych?

  • Pierwsze Święta z dzieckiem

    Boże Narodzenie to cudowny okres w roku. W przypadku świeżo upieczonych rodziców chwile te będą jeszcze bardziej magiczne - pierwsze święta z dzieckiem to niezapomniane przeżycie. Należy jednak pamiętać o tym, że w okresie świątecznym na naszego malca może czekać w domu wiele niebezpieczeństw. Dlatego musimy zadbać o jego bezpieczeństwo i sprawić, aby całe Święta upłynęły w spokoju i aby nie zakłócił ich żaden wypadek.

  • Pierwsza miesiączka – jak się przygotować?

    Pierwsza miesiączka to bardzo ważne wydarzenie dla dojrzewającej dziewczynki. Aby lepiej przygotować dziecko na czekające je zmiany, warto już od wczesnego dzieciństwa rozmawiać na tematy związane z cielesnością.

  • Jak rozpoznać krótkowzroczność u dziecka?

    Krótkowzroczności nie można cofnąć, natomiast jeśli już wystąpiła, można spowolnić jej rozwój, a nawet czasami jej zapobiec. Ta wada wzroku może mieć różne podłoże, np. genetyczne. Najczęściej postępuje wraz z wiekiem aż do momentu ustabilizowania się, co ma miejsce po zakończeniu wzrostu gałki ocznej. Jak rozpoznać wadę wzroku u dziecka? Na jakie objawy zwrócić uwagę?

  • USG ciąży – jak wygląda badanie? Ile razy należy je robić? Cena, wskazania

    Ultrasonografia (badanie ultrasonograficzne, USG) to badanie obrazowe, które jest całkowicie bezpieczne dla każdego pacjenta, a w przypadku kobiet ciężarnych również dla płodu. Pozwala monitorować prawidłowy przebieg ciąży i rozwój płodu na każdym etapie. Istnieje kilka rodzajów USG. Każde z nich wykonuje się na innym etapie ciąży. Czym różni się USG wczesnej ciąży od tego w późniejszych miesiącach, a także którą chorobę można diagnozować dzięki ultrasonografii?

  • Biały szum – czym jest i dlaczego uspokaja dzieci?

    Biały szum może być stosowany do maskowania innych dźwięków, takich jak hałas uliczny, co może pomóc chociażby w polepszeniu jakości snu. Może również pomóc w uspokojeniu niemowląt i dzieci, które mają trudności z zasypianiem, a także poprawić ich koncentrację. Jednak długotrwałe narażenie na głośny biały szum może prowadzić do uszkodzenia słuchu i pogorszenia zdolności postrzegania dźwięków. Ponadto nadmierna ekspozycja na biały szum może powodować zmęczenie, drażliwość i inne problemy zdrowotne związane z przemęczeniem, takie jak bóle głowy i bezsenność. Jak stosować biały szum, żeby przyniósł zmęczonym rodzicom chwilę wytchnienia i uspokoił dziecko, a jednocześnie nie pogorszył jakości słuchu domowników?

  • Dziecko ma gorączkę – jak podawać leki i obniżyć temperaturę?

    Gorączka u dziecka to powszechny objaw chorobowy, który zazwyczaj jest wynikiem infekcji wirusowej lub bakteryjnej. Może towarzyszyć wielu schorzeniom, takim jak grypa, zapalenie gardła, zapalenie ucha, zapalenie płuc, angina czy infekcje dróg moczowych. Gorączka u dziecka może wystąpić również w wyniku szczepienia lub innych czynników, także tych wynikających z autoimmunologii. Czy gorączkę trzeba zbijać od razu po tym, kiedy się pojawi? Jak obniżyć ją domowymi sposobami i czy nacieranie skóry dziecka alkoholem może okazać się pomocne?

  • Skala Brazeltona (NBAS) – co to jest? Do czego służy?

    Zrozumienie języka, w jakim komunikują się niemowlęta, jest dużą zagadką nie tylko dla rodziców, ale także dla pediatrów i badaczy. Skala Brazeltona (NBAS) powstała w 1973 roku i do dzisiaj stanowi przydatne narzędzie w ocenie indywidualnego charakteru niemowląt i dzieci aż do ukończenia 2 miesiąca życia.

Porozmawiaj z farmaceutą
Infolinia: 800 110 110

Zadzwoń do nas jeśli potrzebujesz porady farmaceuty.
Jesteśmy dla Ciebie czynni całą dobę, 7 dni w tygodniu, bezpłatnie.

Pobierz aplikację mobilną Pobierz aplikację mobilną Doz.pl

Ikona przypomnienie o zażyciu leku.
Zdarza Ci się ominąć dawkę leku?

Zainstaluj aplikację. Stwórz apteczkę. Przypomnimy Ci kiedy wziąć lek.

Dostępna w Aplikacja google play Aplikacja appstore
Dlaczego DOZ.pl
Niższe koszta leczenia

Darmowa dostawa do Apteki
Bezpłatna Infolinia dla Pacjentów.

ikona niższe koszty leczenia
Bezpieczeństwo

Weryfikacja interakcji leków.
Encyklopedia leków i ziół

Ikona encklopedia leków i ziół
Wsparcie w leczeniu

Porady na czacie z Farmaceutą.
E-wizyta z lekarzem specjalistą.

Ikona porady na czacie z farmaceutą
Newsletter

Bądź na bieżąco z DOZ.pl

Ważne: Użytkowanie Witryny oznacza zgodę na wykorzystywanie plików cookie. Szczegółowe informacje w Regulaminie.

Zamnij