Na czym polega badanie densytometryczne (gęstości kości)?

Badanie densytometryczne, czyli gęstości kości (BMD — bone mineral density) to podstawa diagnostyki osteoporozy — choroby charakteryzującej się powolnym ubytkiem masy kostnej. Prowadzi ona do osłabienia struktury kości i powoduje większe ryzyko złamań. Obserwacja jest szybka, bezbolesna, bez żadnych powikłań.

Celem badania densytometrycznego jest diagnostyka osteoporozy oraz osąd skuteczności leczenia już zaawansowanej postaci tej choroby. Densytometria to rodzaj prześwietlenia, które polega na ocenie gęstości mineralnej kości. Im mniejsza ich gęstość, tym większe ryzyko złamania. Osteoporoza jest podstępną chorobą rozwijającą się po cichu, bezobjawowo, a jej skutki są nieodwracalne. Definicja ekspertów z National Osteoporosis Foundation i National Institutes of Health (NOF/NIH) z 2001 roku mówi, że stanowi chorobę szkieletu charakteryzującą się upośledzoną wytrzymałością kości, co powoduje zwiększoną możliwość złamań. 

To najbardziej rozpowszechnione schorzenie układu kostnego, które doprowadza do zwiększonej łamliwości kości. Polega na zmniejszeniu masy kostnej oraz zaburzeniu architektoniki tkanki kostnej. Często pierwszym objawem osteoporozy, niekiedy już zaawansowanej, jest złamanie osteoporotyczne (niskoenergetyczne). Przejawia się ono dysproporcją między siłą urazu a wyrządzonymi szkodami, czyli powagą złamania. Może powstać przy podnoszeniu czegoś cięższego lub przy zwykłym schylaniu się. 

Badanie densytometryczne — kto i kiedy powinien je wykonać?

Badanie gęstości kości powinny wykonać osoby zagrożone osteoporozą. Zarówno tą pierwotną dotyczącą kobiet po menopauzie oraz mężczyzn w starszym wieku (po 65. roku życia), jak i wtórną, która może dotknąć osoby narażone na takie czynniki:

• przyjmowanie niektórych leków (np. kortykosteroidów, leków przeciwpadaczkowych),
• stany chorobowe (np. nadczynność tarczycy, cukrzyca typu 1, reumatoidalne zapalenie stawów, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa),
• choroby genetyczne związane z utratą masy kostnej,
• złamania niskoenergetyczne.

Jak przebiega badanie gęstości kości?

Badanie densytometryczne wykonywane jest z użyciem aparatu densytometrycznego. To stół, pod którym umieszczona jest mikrolampka rentgenowska, a powyżej niego ramię aparatu ze specjalnym czujnikiem promieniowania. Po uprzednim zmierzeniu i zważeniu, pacjent przyjmuje na stole pozycję leżącą lub siedzącą (przy badaniu kości przedramienia). Promieniowanie wysyłane jest przez miniaturową lampę RTG do czujnika, który mierzy jego natężenie po przejściu przez ciało, a tym samym oblicza masę kości. Według najnowszych standardów WHO zalecane jest wykorzystywanie promieniowania dwuwiązkowego, czyli techniki DXA (Dual Energy X-ray Absorptiometry), w której używana jest jednocześnie wiązka niskoenergetyczna i wysokoenergetyczna. Pozwala to na uzyskanie dokładnych pomiarów gęstości kości. 

Densytometria trwa około kilku minut. Nie wymaga specjalnego przygotowania. Nie jest konieczne, aby pacjent był na czczo, lecz na dobę przed nią zalecane jest odstawienie suplementów diety z wapniem. Osoba badana powinna leżeć nieruchomo, nie może mieć na sobie biżuterii oraz ubrań z metalowymi dodatkami, np. z guzikami czy suwakami. Należy zawiadomić lekarza o wcześniejszych badaniach z użyciem środków kontrastujących. Utrudnieniem w przeprowadzeniu oględzin mogą być duże protezy. Nie można być też w ciąży.

Najbardziej miarodajna jest densytometria szyjki kości udowej (biodra) oraz (w drugiej kolejności) odcinka lędźwiowego kręgosłupa (zmiany zwyrodnieniowe czasem mogą zaburzać wynik, ponieważ pojawiają się tutaj najszybciej). Zaleca się realizowanie badania gęstości kości na tym samym aparacie lub chociaż na aparacie tej samej firmy. Wykonywanie ich na różnych urządzeniach nie daje podstawy do porównania wyników. Rynek daje możliwość skorzystania z densytometrii pięty oraz kości ramienia — nie jest ona miarodajna w diagnostyce osteoporozy ani w monitorowaniu jej leczenia. Także badania ultradźwiękowe, które określają parametry akustyczne kości, a nie ich gęstość, nie mogą diagnozować tej choroby.

Wynik badania gęstości kości

Kryteria diagnostyczne odnoszą się do wskaźnika T i mówią, ile pacjent utracił masy kości w stosunku do masy szczytowej kości, jaką ma człowiek, mając 20-30 lat.

Według WHO normy kształtują się w następujący sposób (w oparciu o wartość wskaźnika T):

• norma: +1.0. do –1.0.,
• osteopenia (wczesne stadium osteoporozy): –1.0 do –2.4,
• osteoporoza: –2.5 i mniej,
• ciężka osteoporoza: –2.5 i jedno lub więcej złamań.

Zwyrodnienie kolana — czy konieczne jest wykonanie badania densytometrycznego?

Zwyrodnienie kolana, podobnie jak innych stawów to jedna z częstych przypadłości, która dotyka osoby starsze, ale cierpią na nią także ludzie w średnim wieku i młodzi. Czy może ono sugerować początki osteoporozy i konieczność wykonania badania gęstości kości? W przypadku ludzi młodszych i w średnim wieku zazwyczaj nie — zwyrodnienie kolana może być bardziej spowodowane otyłością, urazem, osłabieniem mięśni wokół stawu, uprawianiem sportu lub czynnikami zawodowymi. Niekiedy świadczy także o początkach osteoporozy okołostawowej, która często stanowi wczesne objawy reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS), czyli przewlekłej, autoimmunologicznej choroby tkanki łącznej. RZS z kolei jest czynnikiem ryzyka powstania osteoporozy uogólnionej. Zatem w przypadku zwyrodnienia kolana należy zachować czujność i skonsultować się z lekarzem, aby w razie konieczności rozpocząć leczenie.