Wszy u dzieci – przyczyny, objawy, leczenie wszawicy

Wszawica to zakażenie pasożytnicze wywołane obecnością niewielkich stawonogów – wszy. Najczęściej występującą postacią choroby jest wszawica głowowa (Pediculus humanus capitis), która dotyczy przede wszystkim dzieci. Przyczyną zakażenia nie jest, jak się często przyjmuje, brak higieny, a bezpośredni kontakt (np. podczas zabawy) z osobą zakażoną – wszawica jest chorobą skupisk ludzkich. Jakie są objawy wszawicy u dzieci? Jak pozbyć się wszy u dziecka?

1. Czym są i jak wyglądają wszy?
2. Wszy u dzieci – czym jest wszawica głowowa? Skąd się biorą wszy?
3. Wszy – inne postacie wszawicy
4. Wszy u dzieci – objawy wszawicy
5. Leczenie i domowe sposoby na wszy i gnidy u dzieci
6. Wszy u dzieci – profilaktyka, czyli jak zapobiegać wszawicy

Czym są i jak wyglądają wszy?

Wszy należą do stawonogów, które pasożytują na skórze człowieka i żywią się krwią. Owad ten mierzy około 2-4 mm, ma 6 odnóży z pazurkami, dzięki którym przyczepia się mocno do włosa żywiciela. Dorosły osobnik żyje około 4-5 tygodni, samice przez 20-30 dni składają jaja w liczbie 200-300 w całym cyklu rozwojowym. Jaja wszy (gnidy) są przytwierdzone u nasady włosa (<6 mm) specjalną substancją cementową, a wraz z czasem i wzrostem włosa oddalają się od powierzchni skóry głowy. Po mniej więcej 7 dniach wykluwa się nimfa (larwa), która linieje około 3 razy i po 16-17 dniach jest gotowa do rozmnażania.

Nimfy i dorosłe wszy mogą przetrwać bez swojego żywiciela około 1-2 dni, a jaja do 3 dni. Wesz nie ma skrzydeł, nie potrafi też skakać, za to szybko pełza – ok. 23 cm/min. Przenosi się poprzez bezpośredni kontakt – głowa-głowa, włosy-włosy. Należy uważać też na przedmioty, takie jak czapki, grzebienie, ręczniki, poduszki, opaski do włosów, spinki.

Wszy u dzieci – czym jest wszawica głowowa? Skąd się biorą wszy?

Wszawica to infestacja pasożytnicza wywołana wszami. Występuje głównie u dzieci – ze względu na to, że łatwo przenosi się w zbiorowiskach, jakimi są przedszkola i szkoły. W tej grupie wiekowej najczęściej jest to postać głowowa.

Wszy odzieżowe mogą przenosić takie choroby zakaźne, jak tyfus, gorączka okopowa czy dur plamisty, ale w naszej szerokości geograficznej choroby te obecnie nie występują i nie ma obowiązku zgłaszania wszawicy do Państwowej Inspekcji Sanitarnej.

Wszy – inne postacie wszawicy

Wyróżniamy wesz głowową (najczęstsza), łonową i odzieżową. Wesz łonowa przenosi się poprzez bliski kontakt seksualny, zatem dotyczy przede wszystkim osób dorosłych. Bytuje na włosach łonowych w okolicy anogenitalnej. U dzieci może zajmować także rzęsy, brwi i głowę. Jest mniejsza od gnid wszy głowowej, składa około 60 jaj. Charakterystyczne błękitne plamy na skórze, które pojawiają się u osób z wszawicą łonową, są spowodowane podskórnymi wylewami krwi w miejscach ukłucia. Wesz łonowa może przeżyć nawet do 2 tygodni bez gospodarza.

Wesz odzieżowa jest koloru szaro-brudnoczerwonego, można ją znaleźć w szwach odzieży, obiciach mebli. Żyje około 10 dni i jest większa od wszy głowowej. Zmiany skórne lokalizują się w miejscach przylegania ubrań do ciała (kark, pachy i pachwiny, pośladki). Zazwyczaj jej występowanie wiąże się ze złymi warunkami sanitarnymi. Może przenosić choroby zakaźne.

Wszy u dzieci – objawy wszawicy

Wszawica może przebiegać bezobjawowo przez długi czas. Objawy obecności wszy wynikają z reakcji alergicznej organizmu człowieka na ślinę i odchody wszy.

W miejscu ugryzienia (głównie okolica skroniowa i potyliczna, a u osób z długimi włosami również okolica karku i barków) może pojawić się świąd, zaczerwienienie z grudkami i przeczosami. Zmiany mogą nadkażać się bakteryjnie. Obecność wszy daje się również zauważyć po częstym drapaniu dziecka. Na skutek nasilonego stanu zapalnego mogą również powiększyć się miejscowe węzły chłonne.

O aktywnej infestacji świadczy obecność żywej wszy. To, czy gnida jest martwa, można sprawdzić jedynie pod mikroskopem. Umiejscowienie jaja bliżej nasady włosa nie daje 100% pewności, że jest ono żywe.

Leczenie i domowe sposoby na wszy i gnidy u dzieci

Leczenie wszawicy u dzieci i u osób dorosłych polega na stosowaniu miejscowo preparatów na wszy, które zawierają 1% permetryny (stosowanie od 2 miesiąca życia) mającej działanie neurotoksyczne. Ma ona dobry profil bezpieczeństwa i słabo wchłania się przez skórę, należy jednak zachować środki bezpieczeństwa i ograniczać kontakt leku ze skórą dziecka. Na wysuszone i umyte szamponem bez odżywki włosy nakłada się permetrynę na 10 minut, po czym porządnie spłukuje. Ze względu na oporność młodych gnid na ten lek terapię należy powtórzyć po 7-10 dniach.

Podobnie sprawa ma się z mirystynianem izopropylu/ST-cyklometykonem (od 4 roku życia), który rozpuszcza woskowy szkielet owada, prowadząc do jego śmierci. W trakcie kuracji może wystąpić świąd głowy – nie świadczy jednak o ponownym zakażeniu czy braku skuteczności leku.

U dzieci powyżej 2 roku życia można zastosować także dimetykon – substancja ta należy do grupy silikonów i powoduje zablokowanie układu oddechowego wszy i uduszenie, dodatkowo ułatwia usuwanie gnid, rozpuszczając substancję cementową. Działa na wszystkie postacie w cyklu rozwojowym (dorosłe osobniki, jaja, nimfy). Terapię powtarza się po 8-10 dniach.

Poza leczeniem farmakologicznym zalecane jest wyczesanie gnid z włosów i regularne powtarzanie tej czynności. W aptekach można nabyć specjalne grzebienie o gęstych ząbkach. Dostępne są także grzebienie elektryczne. Nie jest konieczne obcięcie włosów, ale może to ułatwić wyczesywanie jaj pasożytów. Pomocny może być też roztwór octu i wody (1 łyżka stołowa octu + 0,5 l wody), który rozpuszcza substancję przytwierdzającą gnidy do włosa.

W przypadku wszawicy łonowej zaleca się usunięcie owłosienia z okolicy łonowej oraz zastosowanie preparatów z 5% permetryną na około 10 minut. Leczenie należy powtórzyć po 7-10 dniach. Wesz odzieżową eliminuje się poprzez wypranie ubrań w gorącej wodzie (w 60°C) oraz ich wyprasowanie. Pacjent powinien się umyć i zmienić ubrania na czyste.

Wszy u dzieci – profilaktyka, czyli jak zapobiegać wszawicy

Stwierdzenie wszawicy u dziecka często wywołuje u rodziców poczucie wstydu i chęć ukrycia tego faktu przed innymi – jest to jednak duży błąd. Wszy to żaden wstyd, zwłaszcza wśród dzieci w wieku przedszkolnym czy szkolnym, bo wszawica głowowa wcale nie wiąże się z brakiem higieny lub zaniedbaniem dziecka. Bardzo łatwo się przenosi, szczególnie w większych zbiorowiskach ludzi nietrudno można się zarazić.

Bardzo ważne jest poinformowanie placówki, do której uczęszcza dziecko, o zaistniałym problemie. Przez 10 dni powinno się sprawdzać głowy wszystkich domowników, a także inne osoby z bliskiego kontaktu. Przy stosowaniu właściwych preparatów leczniczych nie należy wykluczać dziecka z zajęć szkolnych (z wyjątkiem zajęć wymagających bezpośredniego kontaktu – np. lekcji WF).

Należy przeprowadzić dezynsekcję przedmiotów, które miały kontakt ze skórą – grzebienie, szczotki. Nakrycia głowy czy poszewki poduszek należy wyprać w temperaturze 60°C. U osób z wszawicą łonową należy wyprać bieliznę, ręczniki. Ubrania, których nie można prać w tej temperaturze, należy odłożyć na 14 dni do plastikowej torby. W przypadku wszy odzieżowej taka izolacja trwa dłużej – 4 tygodnie. Nie trzeba czyścić całego otoczenia chorego.

Artykuł zaktualizowano 14.09.2023.