Wszawica – problem, z którym borykają się kolejne pokolenia rodziców

Wszawica to problem, który wraca jak bumerang. Najczęściej z problemem tym spotykamy się u dzieci w przedszkolach czy szkołach, zwłaszcza po powrocie z wakacji. Aktualnie dostępne leczenie jest proste, szybkie, skuteczne i bezpieczne.

Wszy – krótka charakterystyka

Wszawica wywoływana jest przez wszy głowowe (łac. pediculus humanus), pasożytnicze owady żyjące na owłosionej skórze głowy człowieka. Jest to jedna z najbardziej rozpowszechnionych chorób pasożytniczych na świecie. Najbardziej narażone na nią są dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym, gdzie łatwo może rozprzestrzeniać się na kolejne osoby.

Wszy to małe, płaskie i bezskrzydłe owady, które nie potrafią skakać ani latać, wielkości od 2 do 5 mmm, które mogą przybierać zarówno białą jak i brązową barwę, w zależności od koloru włosów żywiciela. Żywią się ludzką krwią. W obrębie ugryzienia tworzą się małe ranki oraz zaczerwienienia, które powodują świąd. Najłatwiej je można znaleźć w części potylicznej (tylnej) i skroniowej (po bokach) głowy. Pasożyt żyje około 30 dni (bez człowieka wesz może przeżyć jeden lub dwa dni.) w tym czasie przybiera trzy formy: gnidy (jaja), larwy i dorosłego osobnika. Gnidy to białe jajeczka przytwierdzone do włosów substancją cementową, która utrudnia ich zdjęcie. Po około 7-8 dniach z gnidy wylęga się larwa, która w ciągu kolejnych 8 dni trzykrotnie linieje i po 16 dniach jest gotowa do rozrodu. Wesz składa do 10 jaj dziennie.

Głównymi objawami choroby jest świąd i nieustanne drapanie skóry głowy, którego efektem są drobne rany i zaczerwienienia. Na skórze głowy zauważalne są wszy wielkości ziarnka sezamu oraz gnidy.

Wszy przenoszą się poprzez kontakt włosów z włosami osoby zakażonej. Nie musi to być kontakt bezpośredni, ale np. przez czapkę czy grzebyk.

Zarazić się nimi możemy wszędzie: w przedszkolu, na boisku, a nawet w tramwaju. Stojąc w zatłoczonym autobusie, umożliwiamy tym pasożytom wędrówkę między głowami.

Wszawica – epidemiologia

Trudno jest określić częstość występowania wszawicy w Polsce. Do PZH zgłaszane są pojedyncze przypadki wszawicy. Realnie trudno jest to oszacować. W 2012 roku Państwowa Inspekcja Sanitarna skontrolowała w stolicy 111 szkół i przedszkoli. Wszawicę stwierdziła w 64 placówkach. Dyrektor Warszawskiego Sanepidu stwierdził, że „zjawisko systematycznie przybiera na sile”. (2)

W badaniu przeprowadzonym w 2002 roku w woj. Lubelskim stwierdzono, że częstość występowania wszawicy wynosi ok. 1,59% na obszarach wiejskich i 0,48% wśród dzieci zamieszkałych w miastach. (3)

W latach 2007-2009 przeprowadzono badanie kontrolujące częstość występowania wszawicy w 61 wybranych domach dziecka. Poziom zakażenia wszawicą wynosił od 4,63% do 17,63 %. Najczęściej wszawicę stwierdzano u dziewczynek w wieku 6-12 lat. W zwalczaniu wszawicy początkowo najczęściej stosowano preparaty biobójcze, z czasem ilość ich spadała na korzyść wprowadzonych wtedy na rynek preparatów na bazie silikonów, które były postrzegane, jako skuteczna i bezpieczna alternatywa dla preparatów biobójczych z permetyną. (4) 

Wszawica – leczenie

W leczeniu wszawicy głowowej istnieje kilka możliwości leczenia. Stosuje się preparaty o różnych mechanizmach działania.

• Związki chemiczne (biobójcze)

– 0,2% – 1% permetynę
– 0,5% – fenotrynę

• Związki Chemiczne o działaniu fizykalnym (dimetylom)

– 100% dimetykon (polimer silikonu – olej)
– 4% dimetykon (polimer silikonu – roztwór)
– Cyklometykon (polimer silikonu, związek lotny)
– Oleje roślinne (olej kokosowy, wyciągi olejowe)

• Związki roślinne

– ziela ostróżki polnej z dodatkiem 8,3% kwasu octowego 80% + etanol 60-65%
– nalewka piołunowo-wrotyczowa (Absinthi et Tanacetiherbaetinctura), w stos. (1:5) z kwasem octowym 80% + etanol 60 -65% i od 2 do 3,2% kwasu octowego.

Związki chemiczne biobójcze mogą być stosowane w różnej formie. Działają one biobójczo poprzez wpływ na układ neurologiczny pasożyta, paraliżując go. Niestety nie mają wpływu na jajeczka wszy w związku z tym procedurę odwszenia trzeba ponawiać. Produktów tych także nie możemy stosować u małych dzieci, kobiet w ciąży. W ostatnich latach wiele substancji biobójczych zostało wycofanych ze stosowania, ze względu na narastającą oporność pasożytów na te substancje. Z tego też powodu w 2007 roku w Unii Europejskiej wycofano produkty na bazie lindanu. (5)

Stosowanie

Preparaty zawierające permetynę pozostawia się na skórze głowy od 10 minut do 3 godzin, w zależności od formy, a następnie dokładnie spłukuje. Zgodnie z zaleceniem producenta kurację należy powtórzyć po 10-14 dniach. Jaja wszy należy wyczesać gęstym grzebieniem lub usunąć pęsetą oraz dodatkowo wypłukać włosy ciepłą wodą z octem (2 łyżki stołowe na 1 litr wody).

W leczeniu wszawicy w ostatnim dziesięcioleciu nastąpił ogromny przełom – pojawiły się nowe produkty, które w sposób fizyczny zabijają zarówno wszy, larwy jak i gnidy. Większość z nich bazuje na zastosowaniu polidimetysiloksanu, inaczej dimetykonu. Badanie z zastosowaniem produktów o wysokiej zawartości dimetykonu powyżej 90% wykazują znacząco lepszą skuteczność niż produkty na bazie permetyny. (6)

W przypadku produktu zawierającego 100% dimetykonu, producent podaje, że po 10 minutach od zastosowania wyrobu wszy ulegają uduszeniu, a dalsze dojrzewanie gnid zostaje zatrzymane. Takie działanie zapobiega rozprzestrzenianiu i rozmnażaniu tych pasożytów. Produkt ten w sposób fizyczny blokuje otwory oddechowe wszy i gnid. Produkt ten może być stosowany niezależnie od wieku, już od pierwszych dni życia dziecka, w ciąży i przez matki karmiące. Z reguły wystarcza jedna aplikacja. (7)

Na rynku obecny jest również produkt zawierający połączenie 4% dimetykonu z cyklometykonem5. Preparat ten także w sposób nietoksyczny eliminuje wszy i ich jaja (gnidy). Aktywne składniki poprzez szczelne pokrycie wszy oraz jaj blokują ich funkcje życiowe. Zarówno 4% dimetykon, jak i cyklometykon 5 nie są toksyczne. Brak toksyczności omawianego preparatu sprawia, że mogą go stosować nie tylko dorośli, ale również kobiety w ciąży, matki karmiące oraz dzieci powyżej 6 miesiąca życia. W badaniu klinicznym produkt ten wykazywał po jednokrotnym nałożeniu większą skuteczność eradykacji wszy (69,8%) w porównaniu do kremu z permetyną (14.9%). (8)

Oczyszczanie otoczenia i profilaktyka nawrotu wszawicy

Gdy wszawica zagości w naszym domu, po usunięciu jej z głów wszystkich mieszkańców, warto zastosować działania profilaktyczne mające na celu minimalizację jej nawrotu.

• Kontrola głów domowników

Przez kolejne 10 dni należy sprawdzać obecność wszy i gnid u wszystkich pozostałych członków rodziny. Jeżeli znajdziemy u nich wszy i/lub gnidy, powinniśmy poddać domowników zabiegowi usuwania wszy.

• Czysta pościel i ręczniki

Jeżeli w domu pojawiła się wszawica, powinniśmy wyprać ubrania, pościel i ręczniki zarażonych osób w temperaturze przynajmniej 60°C.

• Odkażanie

W celu odkażenia przedmiotów nienadających się do prania możemy umieścić je w plastikowym worku i pozostawić przez przynajmniej 3 dni w temperaturze pokojowej, albo przez przynajmniej 24 godziny w temperaturze od -15 do -18°C, w zamrażarce.

Produkty służące do pielęgnacji włosów (grzebień, szczotka) możemy zanurzyć na 10 minut w gorącej wodzie o temperaturze 60°C.

• Odkurzanie

Warto również dokładnie odkurzyć dywany, podłogi i obicia mebli, a następnie wyrzucić do śmieci worek z odkurzacza. (7)

Referencje

1.Braun-Falco O. i wsp.: Choroby wywołane przez stawonogi(w:) Deramtologia. Czelej, Lublin 2002:339-360.

2. Rzeczpospolita. Tygodnik Zamojski 30.01.2013. Wszawicę stwierdzono w co drugiej z kontrolowanych palcówek oświatowych w Warszawie.

3. Buczek A. i wsp.: Pediculosiscapitisamongschoolchildernin urban and ruralareas of eastern Poland.Eur. J. Epidemiol. 2004,19: 491-495

4. Sawicka B., Mikulak E., Gliniewicz A. Występowanie wszawicy głowowoej i jej zwqalczanie w domach dziecka  w wybranych województwach Polski w latach 2007-2009. PrzeglEpidemiol  2011;65:669-674

5. R. Durand, S. Bouvresse, Z. Berdjane, A. Izri, O. Chosidow, J. M. Clark. Insecticide resistance in head lice: clinical, parasitological and geneticaspects. ClinMicrobiol Infect 2012; 18: 338–344

6. Heukelbach J., Pilger D., Oliveira F., Khakban A. ,Ariza L.,Feldmeier H.  A highly efficacious pediculicide based on dimeticone: Randomizedobserver blinded comparative trial. BMC Infectious Diseases 2008, 8:115

7. Pedicul Hermal Instrukcja używania. Listopad 2010.

8. Burgessm I F, Brunton E, Burgess N . Single application of 4% dimeticone liquid gelversus two applications of 1% permethrin crème rinse for treatment of head louse infestation:a randomised controlled trial. BMC Dermatology 2013, 13:5.