Czym jest afazja?

Pierwszym rodzajem afazji jest afazja ruchowa, czyli inaczej nazywana motoryczną lub ekspresyjną. Powstaje ona w wyniku uszkodzenia przednich odcinków pola afazji w korze mózgowej (zwłaszcza dotyczy ona tzw. ośrodka Broca zlokalizowanego w tylnej części zakrętu czołowego dolnego). Ten rodzaj afazji charakteryzuje się zaburzeniem "nadawania mowy", a więc całkowitą utratą zdolności mówienia lub też znacznym upośledzeniem tej czynności. W tym drugim przypadku chorzy są w stanie wypowiadać pojedyncze, najprostsze wyrazy. Niekiedy zdarza się, że cała czynność mowy sprowadza się do jednego słowa lub nawet tylko jednej sylaby. W przypadkach lżejszych pacjenci posługują się nawet dłuższymi zdaniami, ale robią to z trudem, zniekształcając przy tym słowa (parafazja) i naruszając mowę gramatyczną (agramatyzm). Bardzo znamienne jest powtarzanie i stałe wtrącanie stereotypowych frazesów, np." Tak jest" itp. Pacjenci zwykle zdają sobie sprawę ze swych trudności w mówieniu i za wszelką cenę próbują je przezwyciężyć. Rozumienie mowy przez tych chorych jest zachowane.

Innym rodzajem afazji jest afazja czuciowa, czyli odbiorcza, jeszcze inaczej nazywana sensoryczną lub recepcyjną. Powstaje ona na skutek uszkodzenia tylnych odcinków pola afazji, a zwłaszcza ośrodka słuchowego mowy (ośrodek Wernickiego). W tych przypadkach następuje upośledzenie odbioru, czyli rozumienia mowy. W lżejszych przypadkach zjawisko to dotyczy bardziej złożonych zdań, pytań czy poleceń, zaś w cięższych – także proste pytania wymagają powtórzeń lub dalszych uproszczeń. W daleko posuniętej afazji czuciowej rozumienie mowy jest całkowicie zniesione. U pacjentów z afazją czuciową często dochodzi też do zakłócenia ekspresji mowy. Chorzy ci mówią dużo, niepowstrzymanie, lecz ich mowa jest zniekształcona przez parafazje. W skrajnych przypadkach płynna mowa chorego jest całkowicie niezrozumiała, z czego pacjent w ogóle nie zdaje sobie sprawy.

Kolejną formą afazji jest afazja mieszana globalna, inaczej nazywana całkowitą. Jest to połączenie zaburzeń afatycznych czuciowych i ruchowych. 

Inną formą afazji, zdecydowanie rzadszą, jest afazja amnestyczna, inaczej określana jako nominalna lub anomia. Cechuje się ona trudnością w nazywaniu pokazywanych przedmiotów. Choć pacjent zdaje sobie sprawę, z jakim przedmiotem ma do czynienia i do czego ten przedmiot służy, to jednak "zapomina" jego nazwę. Jeśli choremu powie się niewłaściwą nazwę tego przedmiotu, natychmiast to zauważy, natomiast nazwę właściwą – od razu potwierdzi. W przypadku tej afazji mowa spontaniczna także nie jest do końca sprawna. Chorzy unikają precyzyjnych nazw i często posługują się opisami.

Inne postacie afazji (między innymi afazja skrzyżowana, przewodzenia, transkortykalna czy podkorowa) są jeszcze rzadsze.

Zdecydowanie najczęstszą przyczyną powstawania afazji są udary mózgu. Bardzo często afazja przybiera wtedy ciężką postać, jej ciężkość i częstość w przypadku udarów narasta z wiekiem pacjenta, jak również jest ona nieco częstsza u kobiet. Ponadto, innymi przyczynami afazji może być obecność guzów mózgu lub też stan po urazie mózgu. Zdarza się, że do powstania afazji dochodzi na skutek infekcji lub zatruć. Przewlekła afazja jest charakterystyczna też dla choroby Alzheimera i innych procesów zwyrodnieniowych mózgu. Do przemijającej afazji może natomiast dojść w przebiegu migreny, napadów padaczki częściowej oraz przemijających ataków niedokrwiennych TIA.

Rozpoznanie afazji jest stawiane na podstawie badania mowy, które powinno obejmować śledzenie mowy spontanicznej (brak słów, parafazje, agramatyzmy, niemożność mówienia). Należy też ocenić zdolność nazywania przez pacjenta pokazywanych przedmiotów, jak również powtarzanie słów, zgłosek czy całych zdań. Poza tym trzeba też sprawdzić rozumienie mowy przez pacjenta (pokazywanie nazywanych przedmiotów, spełnianie poleceń, odpowiedzi na pytania), jak również zdolność czytania, pisania czy też liczenia.

Leczenie afazji jest związane z leczeniem choroby podstawowej, która doprowadziła do jej powstania. Ponadto afazja wymaga też bardzo cierpliwego postępowania logopedycznego. Należy zdawać sobie sprawę z tego, że niestety zdarza się, że pomimo długiej pracy z pacjentem i wielogodzinnych ćwiczeń, chory nie odzyska w pełni sprawności mowy, która w większym lub mniejszym stopniu może zostać upośledzona. Należy pamiętać też o tym, że w czasie wykonywania z pacjentem ćwiczeń w domu nie można się na niego denerwować, należy być bardzo spokojnym i cierpliwym, co powoduje, że pacjent, który także może być już zniechęcony i zdenerwowany, będzie znacznie chętniej wykonywał wszystkie polecenia i ćwiczenia.

Rokowanie oczywiście uzależnione jest od rodzaju choroby, która doprowadziła do powstania afazji. Jeśli chodzi o udary mózgowe, to afazja ustępuje w tych przypadkach całkowicie lub w naprawdę znacznym stopniu w około 60%, z tego w połowie nawet już po kilku tygodniach, u pozostałych chorych zaś w ciągu kilku miesiącu, wyjątkową poprawę obserwuje się jeszcze po roku, a nawet dwóch. Jeśli chodzi o inne przyczyny afazji, zwłaszcza procesy zwyrodnieniowe mózgu, to niestety zdarza się, że nie można uzyskać żadnej poprawy, nawet pomimo wytrwałych i wielogodzinnych ćwiczeń.