Imbir – właściwości, działanie i zastosowanie.

Surowcem farmakopealnym imbiru jest kłącze rośliny, znane jako Rhizoma Zingiberis. W celach leczniczych wykorzystuje się także olejek pozyskiwany z kłącza. Imbir jest jednocześnie popularną rośliną przyprawową, której walory smakowe idą w parze z licznymi, potwierdzonymi badaniami właściwościami leczniczymi.

Zingiber officinale był stosowany już w starożytnej medycynie chińskiej oraz w ajurwedzie. Tradycyjna medycyna indyjska opisuje imbir jako roślinę wspomagającą trawienie, ułatwiającą eliminację gazów i działającą przeciwkolkowo. Stosowano go również w leczeniu hemoroidów oraz w nadmiernych krwawieniach poporodowych. W Chinach imbir wykorzystywano w dolegliwościach układu pokarmowego, szczególnie przy wzdęciach i wymiotach, oraz jako roślinę rozgrzewającą w przeziębieniu i katarze. Chińczycy wierzą, że Zingiber officinale nasila pocenie, wspomagając usuwanie toksyn z organizmu, a także podaje się go w przypadku duszności i mokrego kaszlu.

W tradycyjnej medycynie azjatyckiej imbir stosowany jest również w bólach stawowych jako środek przeciwreumatyczny o działaniu przeciwbólowym i przeciwzapalnym, np. w lumbago. Z kłącza sporządza się pastę, którą nakłada się miejscowo przy bólu zęba lub migrenie. Ponadto uważa się, że imbir wspomaga utratę wagi, a dzięki właściwościom przeciwbakteryjnym stosowany jest w ziołolecznictwie chińskim m.in. w terapii cholery. Pierwsze wzmianki o imbirze w fitoterapii europejskiej można znaleźć u greckiego lekarza Dioscoridesa (I w. n.e.), gdzie stosowano go przede wszystkim w zaburzeniach trawienia, stanach zapalnych jamy ustnej, bólach zębów oraz w leczeniu reumatyzmu.

Obecnie imbir znajduje szerokie zastosowanie. Sproszkowane kłącze, olejek imbirowy lub ekstrakty z Rhizoma Zingiberis są stosowane w zaburzeniach czynnościowych żołądka i jelit, problemach ze snem, złym samopoczuciu, przeziębieniach i grypie. Imbir jest również składnikiem produktów doustnych stosowanych w chorobie lokomocyjnej, a w medycynie tradycyjnej imbir wykorzystywany był do łagodzenia mdłości, m.in. w okresie ciąży, często w połączeniu z innymi ziołami.

Imbir jest składnikiem preparatów doustnych wzmacniających stawy (kapsułki, tabletki, saszetki do sporządzania zawiesiny doustnej). Poza zastosowaniem wewnętrznym, ekstrakty z Rhizoma Zingiberis stosowane są w kremach, maściach, żelach oraz plastrach rozgrzewających i przeciwbólowych, przeznaczonych do masażu nadwyrężonych mięśni i bolących stawów. Imbir wspomaga trawienie, przeciwdziała wzdęciom i przyspiesza przemianę materii dzięki działaniu rozgrzewającemu. Imbir działa przeciwzapalnie, poprawia funkcjonowanie dróg oddechowych i wspomaga odporność w okresie przeziębień. Herbaty z imbirem mają właściwości rozgrzewające i poprawiają nastrój, a ekstrakty z kłącza znajdują się w preparatach multiwitaminowych dzięki potencjalnemu działaniu zwiększającemu odporność na zmęczenie. Imbir jest również składnikiem preparatów wspierających pracę serca, funkcjonowanie wątroby.

Zingiber officinale jest szeroko wykorzystywany w kosmetologii. Dodaje się go do balsamów i olejków antycellulitowych, gdzie substancje czynne kłącza rozgrzewają skórę, rozszerzają naczynia krwionośne, poprawiają ukrwienie i krążenie, niwelują zastoje limfy i obrzęki. Wyciągi z imbiru znajdują się w szamponach dla włosów przerzedzonych i wypadających – pobudzają mikrokrążenie, odżywiają mieszki włosowe i przeciwdziałają nadmiernej utracie włosów. W tonikach do skóry wykazuje działanie przeciwzapalne i łagodzi zmiany chorobowe.

Ekstrakty z imbiru stosowane są również w pastach do zębów i płynach do płukania ust, które łagodzą podrażnienia dziąseł, działają przeciwgrzybiczo i antybakteryjnie, hamując rozwój płytki nazębnej. Niektóre produkty apteczne zawierają mniej typowe formy imbiru: dezodoranty o działaniu przeciwbakteryjnym, olejki do masażu erotycznego rozgrzewające i pobudzające mikrokrążenie w okolicach intymnych, balsamy do ust powiększające je, nadające kolor i chroniące przed opryszczką. Ekstrakt z kłącza imbiru pojawia się także w kosmetykach fotoochronnych, gdzie dzięki właściwościom antyoksydacyjnym chroni komórki skóry przed wolnymi rodnikami.

Imbir lekarski (łac. Zingiber officinale) to kłączowa roślina należąca do rodziny imbirowatych (Zingiberaceae), wywodząca się z regionu Azji Południowo-Wschodniej. Obecnie nie występuje w stanie dzikim, lecz jest szeroko uprawiana w rejonach o klimacie tropikalnym, m.in. w Australii, Chinach, Indiach, na Jamajce, w Afryce Zachodniej oraz w niektórych częściach Stanów Zjednoczonych.

Jest rośliną wieloletnią, której bladożółte kłącza wydzielają charakterystyczny, aromatyczny zapach. Kłącza są mięsiste, rozgałęzione i rosną poziomo, z wyraźnymi członami o bulwiastym kształcie. Z kłączy wyrastają również pędy płonne, które w uprawie osiągają do 90 cm wysokości.

Liście imbiru mają kształt lancetowaty i są równowąskie, długie, całobrzegie i naprzemianlegle rozmieszczone w dwóch rzędach wzdłuż łodygi. Z kłączy wyrastają także mniejsze pędy kwiatowe, dorastające do około 25 cm. Na tych pędach znajdują się drobne, asymetryczne kwiaty zebrane w kłosy, o żółtawopomarańczowej barwie z fioletowymi wstawkami na strukturze wargowej.

Kłącze imbiru lekarskiego (Rhizoma Zingiberis) zawiera od 1% do 4% olejku lotnego, składającego się z ponad 100 biologicznie aktywnych substancji. Do głównych seskwiterpenów należą m.in. α-zingiberen, β-seskwifellandren, β-bisabolen, α-farnezen oraz zingiberol. Wśród monoterpenów wyróżnia się kamfen, β-skwifelandren, cynolon, cytral, terpineol oraz borneol.

Imbir zawiera także związki fenolowe zwane gingerolami (np. 8-gingerol, 10-gingerol), z których największą aktywność wykazuje 6-gingerol. Redukcja gingeroli, np. w wyniku suszenia surowca, prowadzi do powstania shogaoli, które następnie mogą przekształcać się w paradole. Kłącze imbiru zawiera ponadto skrobię (nawet do 50%), białka, tłuszcze, kwasy organiczne oraz substancje mineralne.

Kłącze wykazuje właściwości przeciwwymiotne i spazmolityczne na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego. Substancje czynne, w tym gingerole, prawdopodobnie działają poprzez blokowanie receptorów dla serotoniny 5-HT3.

Imbir posiada związki o aktywności przeciwutleniającej, w szczególności 6-gingerol i 6-shogaol.

8-Gingerol i 8-paradol są uważane za związki warunkujące działanie przeciwzakrzepowe kłącza imbiru. W badaniach in vitro wykazano hamowanie powstawania tromboksanu B2 oraz agregacji trombocytów pod wpływem wodnych ekstraktów imbirowych.

Zingiber officinale wykazuje właściwości hipolipemiczne oraz hipoglikemiczne. Wpływ na profil lipidowy jest najprawdopodobniej związany ze zwiększeniem ekspresji receptorów dla cholesterolu LDL w wątrobie oraz zmniejszeniem stężenia enzymu 3-hydroksy-3-metyloglutarylokoenzymu A, biorącego udział w syntezie cholesterolu.

Korzeń imbiru posiada właściwości ochronne na układ sercowo-naczyniowy. Związki takie jak gingerole i shogaole prawdopodobnie działają naczyniorozszerzająco i są naturalnymi termogenikami, wpływając na przemiany metaboliczne.

Związki fenolowe zawarte w kłączu przypuszczalnie wykazują także aktywność przeciwnowotworową. Dzięki działaniu przeciwzapalnemu i antyoksydacyjnemu imbir może chronić przed pojawieniem się zmian rakowych. 6-Gingerol jest związkiem badanym pod kątem indukcji apoptozy komórek nowotworowych.

Wodne i alkoholowe ekstrakty z kłącza wykazują właściwości przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe i przeciwgrzybicze, co uzasadnia stosowanie imbiru w przeziębieniach. W testach in vitro wykazano skuteczność związków czynnych imbiru wobec gatunków Escherichia coli, Staphylococcus, Pseudomonas, Proteus i Porphyromonas. Imbir hamował także kilka szczepów Helicobacter pylori.

Gingerole i shogaole odpowiadają za działanie przeciwzapalne kłącza. Ekstrakty z imbiru hamują m.in. aktywność lipooksygenazy oraz powstawanie prostaglandyny E2 indukowanej lipopolisacharydem. W warunkach in vitro stwierdzono również blokowanie syntezy cyklooksygenazy COX-2 oraz zmniejszenie aktywności czynnika NF-κB. Związki czynne mogą hamować funkcjonowanie makrofagów prezentujących antygen, a 6-shogaol zmniejsza syntezę kwasu arachidonowego oraz tlenku azotu NO.

Ekstrakty imbirowe wykazują działanie przeciwbólowe, związane z aktywnością gingeroli jako agonistów receptora waniloidowego.

Imbir posiada również potencjalne właściwości neuroochronne. Testy in vitro na komórkach nerwowych wykazały ochronę przed toksycznym wpływem β-amyloidu, peptydu obecnego w blaszkach amyloidowych u pacjentów cierpiących na chorobę Alzheimera.

Przykładowe zalecenia dotyczące stosowania wysuszonego kłącza imbiru Rhizoma Zingiberis:

• zapobieganie nudnościom i wymiotom podczas podróży: 0,5-2 g sproszkowanego kłącza imbiru pół godziny przed podróżą; dawkowanie ustalone dla osób dorosłych i dzieci powyżej 6 roku życia (Indyjska Farmakopea Ziołowa 2002 oraz ESCOP, czyli European Scientific Cooperative on Phytotherapy 2009);
• zapobieganie nudnościom ciążowym: 750 mg do 2 g sproszkowanego kłącza dziennie w dawkach podzielonych, przez okres 1-5 dni (ESCOP 2009);
• zapobieganie nudnościom pooperacyjnym i polekowym: 0,5-1 g sproszkowanego kłącza na godzinę przed zabiegiem (ESCOP 2009);
• według WHO (1999): 2-4 g sproszkowanego kłącza imbiru dziennie;
• w dolegliwościach trawiennych: 0,25-1 g sproszkowanego kłącza z imbiru trzy razy dziennie bądź 1,5-3 ml nalewki wykonanej w proporcji 1:10 z wykorzystaniem alkoholu 90%.

Domowa mikstura na odporność z imbirem

Składniki:

• 2 cm świeżego kłącza imbiru

• 1 cytryna

• 1 łyżka miodu (najlepiej naturalnego)

• 250 ml ciepłej wody

Przygotowanie:

1. Imbir obierz i pokrój na cienkie plasterki.

2. Zalej go ciepłą (nie wrzącą) wodą i odstaw na 10 minut, aby napar się zaparzył.

3. Dodaj sok wyciśnięty z cytryny i łyżkę miodu.

4. Wymieszaj i pij ciepłe, najlepiej rano na czczo lub w ciągu dnia jako rozgrzewający napój.

Działanie:
Mikstura działa wzmacniająco na układ odpornościowy, łagodzi objawy przeziębienia, rozgrzewa organizm i wspomaga trawienie.

Domowy kosmetyk: peeling do twarzy z imbirem

Składniki:

• 1 łyżka miodu

• 1 łyżeczka świeżo startego imbiru

• 1 łyżka cukru trzcinowego

• 1 łyżeczka oliwy z oliwek

Przygotowanie:

1. Wszystkie składniki dokładnie wymieszaj, aż powstanie gęsta pasta.

2. Nałóż peeling na oczyszczoną skórę twarzy i delikatnie masuj okrężnymi ruchami przez 1–2 minuty.

3. Spłucz letnią wodą i osusz skórę.

Działanie:
Peeling złuszcza martwy naskórek, poprawia krążenie i ukrwienie skóry, działa rozgrzewająco i łagodnie antybakteryjnie dzięki gingerolom. Skóra po zastosowaniu jest miękka, gładka i lekko rozświetlona.

Imbir, choć bezpieczny w umiarkowanych ilościach dietetycznych, w przypadku osób stosujących przewlekłą farmakoterapię może wchodzić w istotne interakcje. Największe znaczenie kliniczne mają interakcje z lekami przeciwzakrzepowymi, przeciwcukrzycowymi oraz hipotensyjnymi. Dlatego pacjenci powinni zawsze konsultować suplementację lub zwiększone spożycie imbiru z lekarzem lub farmaceutą.

1. Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ)
Imbir wykazuje działanie przeciwzapalne i przeciwbólowe poprzez hamowanie syntezy prostaglandyn (m.in. blokowanie COX-2). Teoretycznie może nasilać efekt działania NLPZ, ale równocześnie – ze względu na drażniący wpływ gingeroli i shogaoli na błonę śluzową przewodu pokarmowego – może zwiększać ryzyko podrażnienia i uszkodzenia żołądka, zwłaszcza przy długotrwałej terapii lekami takimi jak ibuprofen, diklofenak czy ketoprofen.

2. Leki przeciwcukrzycowe i insulina
Imbir może wykazywać działanie hipoglikemizujące – zwiększa wrażliwość tkanek na insulinę i może wpływać na obniżenie poziomu glukozy we krwi. W połączeniu z lekami doustnymi przeciwcukrzycowymi (metformina, pochodne sulfonylomocznika, inhibitory SGLT2) lub z insuliną istnieje ryzyko nadmiernej hipoglikemii. Zaleca się ostrożność i monitorowanie glikemii.

3. Leki zmniejszające kwaśność soku żołądkowego

Inhibitory H2 (famotydyna) oraz leki zobojętniające sok żołądkowy – imbir działa pobudzająco na wydzielanie soku żołądkowego i może zmniejszać skuteczność tych leków. W przypadku refluksu żołądkowo-przełykowego (GERD) lub choroby wrzodowej, spożywanie dużych ilości imbiru może osłabiać efekt terapeutyczny farmakoterapii.

4. Leki hipotensyjne
Imbir wykazuje właściwości naczyniorozszerzające i hipotensyjne. W połączeniu z lekami obniżającymi ciśnienie (inhibitory ACE, sartany, beta-blokery, diuretyki) może nasilać efekt hipotensyjny, prowadząc do objawów takich jak zawroty głowy, osłabienie czy omdlenia ortostatyczne.

5. Leki przeciwzakrzepowe i przeciwpłytkowe
Najistotniejsza interakcja farmakologiczna dotyczy wpływu imbiru na krzepliwość krwi. Gingerole i shogaole mogą hamować agregację płytek krwi i syntezę tromboksanu. W połączeniu z lekami przeciwzakrzepowymi (warfaryna, acenokumarol, dabigatran, apiksaban, rywaroksaban) oraz przeciwpłytkowymi (aspiryna, klopidogrel, tikagrelor) istnieje zwiększone ryzyko krwawień. Dotyczy to szczególnie pacjentów w podeszłym wieku i osób przyjmujących jednocześnie kilka leków wpływających na hemostazę.

Do opisanych u ludzi działań niepożądanych związanych ze stosowaniem kłącza imbiru należą dolegliwości żołądkowo-jelitowe, zwykle o łagodnym charakterze (ból brzucha, zmiana smaku w ustach, refluks, zgaga, biegunka, rozstrój żołądka, odbijanie, niestrawność). Przedawkowanie imbiru może prowadzić do powstania wrzodów żołądka (złuszczanie się komórek nabłonkowych żołądka w jednym z doświadczeń), depresji ośrodkowego układu nerwowego oraz do zaburzeń pracy serca (arytmie).

Imbir stosowany zewnętrznie może wywołać podrażnienie skóry i błon śluzowych.

Ostrożność podczas stosowania imbiru powinny zachować osoby z chorobą wrzodową żołądka i dwunastnicy, schorzeniami wątroby i dróg żółciowych. Przeciwwskazaniem do stosowania jest wysoka gorączka oraz brak woreczka żółciowego.