Imbir — kłącze o wielu zastosowaniach

Przez Chińczyków imbir był i nadal jest stosowany w dolegliwościach układu pokarmowego, zwłaszcza we wzdęciach i wymiotach różnego pochodzenia, oraz jako roślina rozgrzewająca, pomocna w przeziębieniu i katarze.

Spis treści

Imbir lekarski – zastosowanie i wskazania

Surowcem farmakopealnym imbiru jest kłącze rośliny Rhizoma Zingiberis. W celach leczniczych wykorzystuje się także olejek uzyskany z kłącza. Imbir to znana na całym świecie roślina przyprawowa, która oprócz walorów smakowych posiada szereg udowodnionych badaniami właściwości leczniczych.

Zingiber officinale był stosowany już w starożytnej medycynie chińskiej oraz w ajurwedzie. Tradycyjna medycyna indyjska opisuje imbir jako roślinę pomocną w zaburzeniach trawienia, ułatwiającą eliminację gazów i przeciwkolkową. Imbirem leczono hemoroidy, stosowano go także w nadmiernych krwawieniach poporodowych. Przez Chińczyków imbir był i nadal jest stosowany w dolegliwościach układu pokarmowego, zwłaszcza we wzdęciach i wymiotach różnego pochodzenia, oraz jako roślina rozgrzewająca, pomocna w przeziębieniu i katarze. Chińczycy wierzą, że Zingiber officinale nasila procesy pocenia się i tym samym sprzyja utracie toksyn z organizmu. Podaje się go w przypadku duszności oraz mokrego kaszlu zalegającego w drogach oddechowych. Tradycyjna medycyna azjatycka wykorzystuje imbir w bólach stawowych jako środek przeciwreumatyczny o działaniu przeciwbólowym i hamującym stany zapalne. Leczy się nim lumbago. Z imbiru sporządzana jest pasta, którą nanosi się miejscowo w razie bólu zęba czy migreny. Ponadto uważa się, że imbir sprzyja utracie wagi. Jako roślina przeciwbakteryjna imbir jest używany w ziołolecznictwie chińskim w terapii cholery. Pierwsze wzmianki o imbirze w fitoterapii europejskiej można znaleźć w dziełach greckiego lekarza Dioscoridesa (I w. n.e.). Zingiber officinale przede wszystkim był stosowany w zaburzeniach trawienia, stanach zapalnych jamy ustnej i bólach zębów oraz w leczeniu reumatyzmu.

Obecnie w aptekach można znaleźć leki, wyroby medyczne, suplementy diety oraz kosmetyki zawierające sproszkowane kłącze imbiru, olejek imbirowy bądź ekstrakty z Rhizoma Zingiberis. Na rynku istnieje preparat o statusie wyrobu leczniczego zawierający olejki lotne z wielu roślin, między innymi z kłącza imbiru. Wskazaniami do jego stosowania są zaburzenia czynnościowe żołądka i jelit, stany złego samopoczucia psychicznego, problemy z zasypianiem, przeziębienie oraz grypa. Imbir lekarski występuje w suplementach diety łagodzących chorobę lokomocyjną. W postaci syropu jest zarejestrowany do użycia już od 3 roku życia, natomiast w formie pastylek do ssania oraz tabletek – od 6 roku życia. Zingiber officinale występuje w suplementach stosowanych w celu zmniejszenia mdłości ciążowych. Są to kropelki zawierające ekstrakt imbirowy, rumiankowy oraz witaminy z grupy B. Istnieją również gumy do żucia i tabletki dedykowane kobietom ciężarnym. Imbir stanowi częsty składnik preparatów doustnych wzmacniających stawy (kapsułek, tabletek i saszetek do sporządzania zawiesiny doustnej). Poza użyciem wewnętrznym wyciąg z Rhizoma Zingiberis znajdziemy w kremach, maściach, żelach oraz plastrach przeciwbólowych i rozgrzewających przeznaczonych do masażu nadwyrężonych mięśni i bolących stawów. Suplementy diety dla osób odchudzających się często zawierają imbir lekarski. Wspiera on trawienie, przeciwdziała wzdęciom i przyspiesza przemianę materii poprzez swoje działanie rozgrzewające. Na rynku aptecznym znajdziemy herbatki imbirowe oraz płyny doustne usprawniające pracę przewodu pokarmowego. Imbir pomaga łagodzić zgagę, stąd jego dodatek w mleczkach neutralizujących kwasy żołądkowe oraz w tabletkach do ssania. Istnieje także gotowa mieszanka ziół przeciwko zgadze, zawierająca rumianek, koper, babkę lancetowatą, kolendrę, malwę oraz kłącze imbiru. Jako roślina wspierająca układ odpornościowy, poprawiająca funkcjonowanie dróg oddechowych i działająca przeciwzapalnie imbir jest dodawany do suplementów wzmacniających organizm w razie wystąpienia przeziębień. Herbaty z dodatkiem imbiru przyjemnie rozgrzewają i poprawiają nastrój. Ekstrakt z Rhizoma Zingiberis jest składnikiem preparatów multiwitaminowych ze względu na swoją potencjalną właściwość – zwiększanie odporności na zmęczenie. Imbir znajduje się również w preparatach wzmacniających pracę serca oraz poprawiających funkcjonowanie wątroby. Walory smakowe imbiru są wykorzystywane w produkcji miodów na odporność, lizaków przeciwko chorobie lokomocyjnej oraz cukierków imbirowych.

Zingiber officinale jest rośliną szeroko wykorzystywaną w kosmetologii. Dodaje się ją do balsamów oraz olejków antycellulitowych. Substancje czynne kłącza imbiru rozgrzewają skórę, rozszerzają naczynia krwionośne, poprawiają ukrwienie i krążenie krwi w masowanych obszarach, niwelują zastoje limfy i obrzęki. Domieszkę imbiru znajdziemy w szamponach przeznaczonych dla osób z włosami przerzedzonymi i wypadającymi. Poprzez pobudzenie mikrokrążenia odżywiają one mieszki włosowe, zapobiegając nadmiernej utracie włosów. Imbir w tonikach na skórę warunkuje ich działanie przeciwzapalne i pomaga w łagodzeniu zmian chorobowych. Obecność wyciągu z Zingiber officinale w pastach do zębów oraz płynach do płukania ust również jest uzasadniony. Roślina łagodzi podrażnienia dziąseł, wykazuje aktywność przeciwgrzybiczą oraz działa antybakteryjnie, hamując rozwój płytki nazębnej. W aptece można zakupić również mniej oczywiste rodzaje produktów zawierających imbir. Dezodorant imbirowy dzięki właściwościom przeciwbakteryjnym zapobiega występowaniu przykrego zapachu potu. Olejki do masażu erotycznego z imbirem rozgrzewają, pobudzają mikrokrążenie miejsc intymnych i działają jak afrodyzjak. Balsamy do ust z imbirem powiększają je i nadają wyraźniejszy kolor. Dodatkowo chronią przed rozwojem opryszczki. Wiele kosmetyków fotoochronnych również zawiera ekstrakt z kłącza imbiru. Ze względu na działanie antyoksydacyjne substancje czynne Zingiber officinale chronią komórki skóry przed uszkadzającym działaniem wolnych rodników.

Imbir lekarski – wygląd, pochodzenie, morfologia

Imbir lekarski (łac. Zingiber officinale) to kłączowa roślina należąca do rodziny imbirowatych Zingiberaceae, pochodząca z terenów Azji Południowo-Wschodniej. Obecnie nie występuje w stanie dzikim, jest natomiast uprawiana na szeroką skalę na obszarach o klimacie tropikalnym, głównie w Australii, Chinach, Indiach, na Jamajce, w Afryce Zachodniej i w części Stanów Zjednoczonych. Imbir jest rośliną wieloletnią. Posiada bladożółte kłącza wydzielające aromatyczny zapach. Kłącza są mięsiste i mają wiele rozgałęzień. Rosną poziomo i można na nich zauważyć obecność członów o bulwiastym kształcie. Z kłączy wyrastają pędy płonne, które w uprawie osiągają do 90 cm wysokości. Liście Zingiber officinale mają kształt lancetowaty i równowąski. Są długie, całobrzegie i umieszczone naprzemianlegle w dwóch rzędach wzdłuż łodygi. Z kłączy wyrastają również mniejsze pędy kwiatowe, osiągające wysokość do 25 cm. Na pędach umieszczone są drobne, asymetryczne kwiaty zebrane w kłosy. Mają barwę żółtawopomarańczową, z fioletowymi wstawkami na strukturze wargowej.

Imbir lekarski – działanie, właściwości, skład

Kłącze imbiru lekarskiego Rhizoma Zingiberis zawiera od 1% do 4% olejku lotnego, który składa się z ponad 100 substancji aktywnych biologicznie. Są to głównie seskwiterpeny, do których zaliczamy m.in. α-zingiberen, β-seskwifellandren, β-bisabolen, α-farnezen oraz zingiberol. Wśród monoterpenów zawartych w surowcu należy wymienić kamfen, β-skwifelandren, cynolon, cytral, terpineol oraz borneol. Imbir zawiera również związki fenolowe zwane gingerolami (np. 8-gingerol, 10-gingerol), z których największą aktywność wykazuje 6-gingerol. Redukcja gingeroli, będąca wynikiem np. suszenia surowca, powoduje powstanie shogaoli, te zaś ulegają przemianie do paradoli. Inne składniki zawarte w kłączu imbiru to skrobia (nawet 50%), białka, tłuszcze, kwasy organiczne i substancje mineralne.

Kłącze imbiru wykazuje właściwości przeciwwymiotne i spazmolityczne na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego. W tym kierunku przeprowadzono dużą liczbę badań na zwierzętach laboratoryjnych. Przykładowo doustne podawanie szczurom acetonowego ekstraktu z Zingiber officinale hamowało opróżnianie żołądka zwierząt stymulowane wcześniejszą aplikacją pirogalolu. W doświadczeniu in vitro z wykorzystaniem wyizolowanego jelita krętego świnki morskiej udowodniono, że acetonowy ekstrakt z korzenia imbiru hamował skurcze jelita stymulowanego serotoniną. Najprawdopodobniej substancje czynne ekstraktu (w tym gingerole) działają poprzez blokowanie receptora dla serotoniny 5-HT3. W innym doświadczeniu wyciąg z imbiru hamował skurcze jelita krętego szczurów wywołane stymulacją elektryczną.

Kłącze imbiru zawiera związki o aktywności przeciwutleniającej. Przede wszystkim są to 6-gingerol i 6-shogaol. Zingiber officinale w jednym z doświadczeń na zwierzętach hamował uszkodzenie nerek wywołane podaniem doksorubicyny (ksenobiotyk powodujący uszkodzenie nefronów na skutek stymulacji powstawania wolnych rodników). Etanolowe ekstrakty z imbiru hamowały uszkodzenia narządowe zwierząt wywołane cis-platyną, paracetamolem oraz bromobenzenem.

Najprawdopodobniej 8-gingerol i 8-paradol są związkami warunkującymi działanie przeciwzakrzepowe Rhizoma Zingiberis. W badaniach in vitro wykazano hamowanie powstawania tromboksanu B2 oraz agregację trombocytów pod wpływem wodnych ekstraktów imbirowych.

Zingiber officinale ma właściwości hipolipemiczne oraz hipoglikemiczne. Podawanie wodnego ekstraktu z kłącza rośliny zdrowym królikom skutkowało zmniejszonym stężeniem cholesterolu VLDL, LDL oraz trójglicerydów w surowicy krwi. Stężenie cholesterolu HDL uległo natomiast podwyższeniu. W innym doświadczeniu alkoholowy ekstrakt z imbiru zmniejszył zmiany miażdżycowe u królików z hiperlipidemią oraz obniżył stężenie lipidów we krwi. Wpływ na profil lipidowy najprawdopodobniej wynika ze zwiększenia ekspresji receptorów dla cholesterolu LDL w wątrobie oraz zmniejszenia stężenia związku 3-hydroksy-3-metyloglutarylokoenzymu A w narządzie (substancja bierze udział w syntezie cholesterolu). Sok imbirowy podawany szczurom z cukrzycą indukowaną streptozocyną powodował wzrost stężenia insuliny i spadek poziomu glukozy we krwi zwierząt.

Korzeń imbiru posiada pewne właściwości ochronne na układ sercowo-naczyniowy. W badaniu na szczurach wykazano, że metanolowe ekstrakty ze świeżego Zingiber officinale po wstrzyknięciu dożylnym powodowały zależny od dawki spadek ciśnienia tętniczego krwi. U świnek morskich ekstrakt z imbiru zmniejszył siłę i częstotliwość skurczu komór serca. Efekt był podobny jak po podaniu werapamilu. Najprawdopodobniej gingerole i shogaole zawarte w kłączu imbirowym posiadają właściwości naczyniorozszerzające. Ponadto związki te są naturalnymi termogenikami. Wstrzykiwanie ekstraktu ze świeżego oraz suszonego imbiru do tylnej łapy szczurów powodowało zwiększone zużycie tlenu w kończynie, co wskazuje na nasilenie przemian metabolicznych. Przeprowadzono jednak badanie właściwości termogenicznych imbiru na zdrowych ochotnikach, które nie potwierdziło wzrostu tempa przemiany materii.

Przypuszcza się, że związki fenolowe zawarte w kłączu imbiru posiadają aktywność przeciwnowotworową. Mechanizm tego działania nie został jednak do tej pory określony. Dzięki właściwościom przeciwzapalnym i antyoksydacyjnym imbir uważany jest za roślinę chroniącą przed pojawieniem się zmian rakowych. W doświadczeniu na myszach leczonych testosteronem związek czynny wyizolowany z kłącza imbiru (6-gingerol) indukował apoptozę komórek rakowych gruczołu krokowego.

Wodne i alkoholowe ekstrakty z kłącza imbiru posiadają właściwości przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe oraz przeciwgrzybicze, stąd jego zastosowanie w przypadku przeziębień zdaje się być uzasadnione. Mechanizm aktywności przeciwdrobnoustrojowej Zingiber officinale nie został do końca zbadany. Brak jest również wystarczającej ilości badań w warunkach in vivo. W testach in vitro udowodniono skuteczność związków czynnych imbiru wobec gatunków Escherichia coli, Staphylococcus, Pseudomonas, Proteus i Porphyromonas. Imbir hamował również kilka szczepów bakterii Helicobacter pylori (znany czynnik wrzodotwórczy).

Gingerole i shogaole kłącza imbiru są odpowiedzialne za działanie przeciwzapalne surowca. U podstaw tej właściwości leży hamowanie powstawania prostaglandyny E (PGE2) indukowanej lipopolisacharydem. Ponadto ekstrakty z imbiru hamują aktywność lipooksygenazy, która generuje tworzenie reaktywnych form tlenu. W jednym z doświadczeń ogolone myszy były poddawane działaniu promieni UV. Miejscowa aplikacja 6-gingerolu blokowała powstawanie cyklooksygenazy typu 2 poprzez hamowanie indukcji mRNA COX-2, a także zmniejszała wytwarzanie czynnika NF-κB, który bierze udział w syntezie mediatorów stanu zapalnego. W kolejnym doświadczeniu i warunkach in vitro wykazano, że ekstrakt ze świeżego kłącza imbiru hamował namnażanie limfocytów T (w sposób zależny od dawki). Przypuszcza się, że związki czynne Rhizoma zingiberis hamują funkcjonowanie makrofagów prezentujących antygen na skutek zmniejszenia aktywności cząsteczek MHC klasy II. Najprawdopodobniej 6-shogaol zmniejsza syntezę kwasu arachidonowego (prekursora prostaglandyn i prostacyklin) oraz tlenku azotu NO. Ekstrakty imbirowe wykazują działanie przeciwbólowe, które zostało udowodnione poprzez posłużenie się testami wicia oraz gorącej płyty. W tych testach myszom podawano dootrzewnowo wysuszony etanolowy ekstrakt z kłącza imbiru. Odnotowano opóźniony czas reakcji zwierząt na ból. Gingerole zawarte w surowcu są agonistami receptora waniloidowego, który odgrywa znaczącą rolę w odczuwaniu bólu.

Ekstrakty z Zingiber officinale posiadają potencjalne właściwości neuroochronne. Testy in vitro na komórkach guza chromochłonnego PC12 oraz na komórkach nerwowych hipokampu płodów szczurzych wykazały, że imbir spośród wszystkich badanych roślin najsilniej chronił przed toksycznym wpływem β-amyloidu (test MTT oraz test LDH). β-amyloid jest peptydem obecnym w blaszkach amyloidowych pacjentów cierpiących na chorobę Alzheimera.

Imbir lekarski – stosowanie i dawkowanie

Przykładowe zalecenia dotyczące stosowania wysuszonego kłącza imbiru Rhizoma Zingiberis:

  • zapobieganie nudnościom i wymiotom podczas podróży: 0,5-2 g sproszkowanego kłącza imbiru pół godziny przed podróżą; dawkowanie ustalone dla osób dorosłych i dzieci powyżej 6 roku życia (Indyjska Farmakopea Ziołowa 2002 oraz ESCOP, czyli European Scientific Cooperative on Phytotherapy 2009);
  • zapobieganie nudnościom ciążowym: 750 mg do 2 g sproszkowanego kłącza dziennie w dawkach podzielonych, przez okres 1-5 dni (ESCOP 2009);
  • zapobieganie nudnościom pooperacyjnym i polekowym: 0,5-1 g sproszkowanego kłącza na godzinę przed zabiegiem (ESCOP 2009);
  • według WHO (1999): 2-4 g sproszkowanego kłącza imbiru dziennie;
  • w dolegliwościach trawiennych: 0,25-1 g sproszkowanego kłącza z imbiru trzy razy dziennie bądź 1,5-3 ml nalewki wykonanej w proporcji 1:10 z wykorzystaniem alkoholu 90%.

Imbir lekarski – interakcje z lekami i ziołami

W literaturze opisano przypadki wzmocnienia siły działania doustnych leków przeciwzakrzepowych pod wpływem Zingiber officinale. W momencie wprowadzenia suplementacji dużymi ilościami imbiru u pacjentek pojawiły się krwawienia z nosa, a wskaźnik INR uległ podwyższeniu. Badania interakcji pomiędzy warfaryną i ekstraktem z kłącza imbiru nie potwierdziły tych doniesień.

W badaniach in vitro wykazano, że substancja czynna kłącza imbiru (6-gingerol) miała wpływ hamujący na glikoproteinę P w linii komórkowej ludzkiego raka naskórka KB-C2. Potencjalnie 6-gingerol może więc zakłócać działanie leków będących substratami dla glikoproteiny P (leki przeciwnowotworowe, immunosupresyjne, przeciwwirusowe, przeciwwymiotne, leki nasercowe, inhibitory pompy protonowej).

Ze względu na właściwości hipoglikemiczne należy zachować ostrożność przy stosowaniu imbiru i leków przeciwcukrzycowych.

Imbir lekarski – skutki uboczne, przedawkowanie

W badaniach na myszach laboratoryjnych określono toksyczność ostrą etanolowego wyciągu z kłączy imbiru. Wartość dawki letalnej LD50 wyniosła 1551 ±75 mg/kg masy ciała zwierząt.

W innym badaniu z wykorzystaniem myszy określono wartości dawek letalnych dla substancji czynnej zawartej w kłączu imbiru – 6-gingerolu. LD50 określono na poziomie:

  • LD50 – 25,5 mg/kg masy ciała przy podaniu dożylnym,
  • LD50 – 58,1 mg/kg masy ciała przy podaniu dootrzewnowym,
  • LD50 – 250 mg/kg masy ciała przy podaniu doustnym.

Badania na samicach szczurów, określające bezpieczeństwo stosowania wodnego ekstraktu z imbiru przez dłuższy okres czasu (28 dni), wykazały, że podawanie niskich dawek (50 mg/kg masy ciała) nie powodowało istotnych zmian parametrów biochemicznych i zmian w obrazie narządów wewnętrznych. Wysokie dawki (500 mg/kg masy ciała zwierząt) skutkowały obniżeniem poziomu hemoglobiny, wzrostem stężenia dehydrogenazy mleczanowej (izoenzymy sercowe) i zmniejszeniem ilości białek wątrobowych. Doszło również do zmian histopatologicznych w obrębie wątroby, które polegały na pojawieniu się ziarnistej cytoplazmy hepatocytów i zwiększeniu przestrzeni międzykomórkowej. W pęcherzykach płucnych szczurów doszło do pogrubienia ich ścian.

Podawanie wodnego ekstraktu z kłącza imbiru samcom szczurów w wysokiej dawce (600 mg/kg masy ciała) przez ponad miesiąc spowodowało efekty androgenowe u zwierząt: zwiększenie masy jąder, podwyższenie poziomu testosteronu, zwiększenie ilości alfa glukozydazy w najądrzach.

Badania mutagenności korzenia imbiru przyniosły sprzeczne efekty – wykazały zarówno mutagenność, jak i antymutagenność w testowanych układach mikrobiologicznych. Dla surowca roślinnego nie przeprowadzono analizy genotoksyczności.

Do opisanych u ludzi działań niepożądanych związanych ze stosowaniem kłącza imbiru należą dolegliwości żołądkowo-jelitowe, zwykle o łagodnym charakterze (zmiana smaku w ustach, refluks, zgaga, biegunka, rozstrój żołądka, odbijanie, niestrawność). Przedawkowanie imbiru może prowadzić do powstania wrzodów żołądka (złuszczanie się komórek nabłonkowych żołądka w jednym z doświadczeń), depresji ośrodkowego układu nerwowego oraz do zaburzeń pracy serca (arytmie).

Suplementy i wyroby medyczne zawierające imbir lekarski

Kosmetyki zawierające imbir lekarski

Działanie

  • przeciwbakteryjne
  • przeciwbólowe (bez opioidów)
  • przeciwcukrzycowe (hipoglikemizujące; zmniejsza stężenie glukozy we krwi)
  • przeciwgrzybicze
  • przeciwobrzękowe i przeciwwysiękowe
  • przeciwpasożytnicze i przeciwrobacze
  • przeciwreumatyczne
  • przeciwutleniające (antyoksydacyjne)
  • przeciwwirusowe
  • przeciwwymiotne
  • przeciwzakrzepowe (antykoagulacyjne)
  • przeciwzapalne
  • rozgrzewające
  • spazmolityczne (rozkurcza i zmniejsza napięcie mięśni gładkich)
  • wspomaga trawienie tłuszczów, białek i cukrów
  • przeciwnowotworowe
  • skraca czas trwania infekcji
  • ułatwia trawienie
  • nasercowe
  • neuroochronne

Postacie i formy

  • susz
  • odwar
  • macerat
  • nalewka
  • intrakt
  • wyciąg
  • sok
  • syrop
  • olejek eteryczny
  • tabletka
  • kapsułka
  • miód ziołowy
  • maść
  • krem
  • plaster
  • płyn doustny
  • szampony i odżywki do włosów
  • żel na skórę
  • tabletki do ssania
  • proszek
  • pastylki do ssania

Substancje aktywne

  • monoterpeny
  • seskwiterpeny
  • borneol
  • kwasy organiczne
  • skrobia
  • kamfen
  • olejki lotne
  • zingiberen
  • gingerol
  • zingiberol
  • fenyloalkany
  • shoagol
  • paradole
  • gingediole
  • gingerdiony

Surowiec

  • kłącze
  • olejek
Porozmawiaj z farmaceutą
Infolinia: 800 110 110

Zadzwoń do nas jeśli potrzebujesz porady farmaceuty.
Jesteśmy dla Ciebie czynni całą dobę, 7 dni w tygodniu, bezpłatnie.

Pobierz aplikację mobilną Pobierz aplikację mobilną Doz.pl

Ikona przypomnienie o zażyciu leku.
Zdarza Ci się ominąć dawkę leku?

Zainstaluj aplikację. Stwórz apteczkę. Przypomnimy Ci kiedy wziąć lek.

Dostępna w Aplikacja google play Aplikacja appstore
Dlaczego DOZ.pl
Niższe koszta leczenia

Darmowa dostawa do Apteki
Bezpłatna Infolinia dla Pacjentów.

ikona niższe koszty leczenia
Bezpieczeństwo

Weryfikacja interakcji leków.
Encyklopedia leków i ziół

Ikona encklopedia leków i ziół
Wsparcie w leczeniu

Porady na czacie z Farmaceutą.
E-wizyta z lekarzem specjalistą.

Ikona porady na czacie z farmaceutą
Newsletter

Bądź na bieżąco z DOZ.pl

Ważne: Użytkowanie Witryny oznacza zgodę na wykorzystywanie plików cookie. Szczegółowe informacje w Regulaminie.

Zamnij