Dyskryminacja w pracy ze względu na zdrowie, w tym zdrowie psychiczne

Dyskryminacja w miejscu pracy jest problemem, który dotyka wiele osób w całej Polsce. Jedną z indywidualnych cech każdego człowieka, na podstawie której można spotkać się z dyskryminacją, jest zdrowie, w tym zdrowie psychiczne.

1. Istniejące przepisy prawne
2. Formy dyskryminacji w miejscu pracy ze względu na zdrowie – przykłady
3. Konsekwencje prawne
4. Podsumowanie

W tym tekście przyjrzymy się istniejącym przepisom prawnym oraz omówimy konsekwencje prawne i społeczne dyskryminacji w pracy ze względu na zdrowie.

Istniejące przepisy prawne

Aby przeciwdziałać zjawisku dyskryminacji w miejscu zatrudnienia ze względu na zdrowie, do polskiego Kodeksu pracy zostały wprowadzone odpowiednie przepisy, które tego zabraniają.

Głównym aktem prawnym, który reguluje sytuację osób zatrudnionych, jest Kodeks pracy. Jedną z podstawowych zasad prawa pracy jest ustanowiona w art. 11³ Kodeksu pracy zasada zakazu dyskryminacji z jakiejkolwiek przyczyny. Art. 11³ Kodeksu pracy zawiera otwarty katalog przesłanek prawnie chronionych. Oznacza to, że cechy w nim wymienione mają jedynie charakter przykładowy. Zdrowie nie jest wymienione w tym przepisie, ale jak najbardziej jest chronioną cechą osobistą każdej osoby.

Jednym z ważniejszych aktów prawnych, który reguluje kwestie związane z równym traktowaniem i niedyskryminacją, jest Ustawa o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania. Rozciąga ona ochronę przewidzianą w Kodeksie pracy i zarezerwowaną dla osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę na tzw. zatrudnienie niepracownicze (umowy zlecenia, o dzieło, B2B oraz praktyki i staże). Niestety ustawa oferuje zamknięty katalog przesłanek, które podlegają ochronie, i zdrowie nie jest jedną z nich (w przeciwieństwie do niepełnosprawności, która jest chronioną przesłanką). Nie oznacza to, że żadne prawo nie chroni nas przed dyskryminacją ze względu na zdrowie, jeśli z pracodawcą łączy nas inny stosunek niż umowa o pracę, po prostu nie będziemy mogli skorzystać z tej ustawy.

Formy dyskryminacji w miejscu pracy ze względu na zdrowie – przykłady

Dyskryminacja ze względu na zdrowie (w tym psychiczne) może przybierać różne formy. Jedną z takich form może być odmowa zatrudnienia w związku ze stanem zdrowia. Warto zacząć od tego, że Kodeks pracy nie nakłada na pracownika obowiązku dzielenia się z pracodawcą informacjami o swoim stanie zdrowia. Informacje o stanie zdrowia są danymi osobowymi, a w dodatku danymi wrażliwymi. Rozporządzenie RODO zabrania pracodawcom przetwarzania danych osobowych pracowników dotyczących m.in. ich stanu zdrowia. Również ustawa o prawach pacjenta zapewnia osobom prawo do zachowania w tajemnicy informacji o swoim stanie zdrowia. Informacji tych pracodawca mógłby zażądać jedynie w wyjątkowych okolicznościach i tylko na podstawie jakiegoś przepisu szczególnego, nakładającego taki obowiązek.

Innym przejawem dyskryminacji ze względu na zdrowie (w tym psychiczne), który może często występować, będzie molestowanie, inaczej szykany. Polegają one na wystąpieniu niepożądanego zachowania, którego celem lub skutkiem jest naruszenie godności osoby zatrudnionej i stworzenie wobec niej zastraszającej, wrogiej, poniżającej, upokarzającej lub uwłaczającej atmosfery. Dyskryminacją w tym przypadku będzie zarówno niepożądane zachowanie ze strony przełożonych lub koleżanek i kolegów z pracy, ale również brak adekwatnej reakcji ze strony pracodawcy, a także działanie polegające na zachęcaniu innej osoby do niepożądanego zachowania. Ważne jest, że aby móc powiedzieć o dyskryminacji, musi wystąpić jakaś forma sprzeciwu osoby molestowanej – może być ona zarówno werbalna, jak i niewerbalna.

Konsekwencje prawne

Osoby doświadczające dyskryminacji ze względu na zdrowie (w tym psychiczne) w miejscu pracy mają prawo do podjęcia działań prawnych. Przede wszystkim mogą domagać się odszkodowania za dyskryminację.

To, co jest bardzo ważne w przypadkach dyskryminacji w miejscu pracy, to kwestia przeniesionego ciężaru dowodu (ma większe znaczenie procesowe, gdy sprawa trafia do sądu). Oznacza to, że to pracodawca ma obowiązek udowodnienia, że do dyskryminacji nie doszło. Pracownik ma jedynie uprawdopodobnić fakt dyskryminacji na przykład poprzez zaprezentowanie spójnej narracji na temat wydarzeń, które noszą znamiona dyskryminacji.

Podsumowanie

Mimo istnienia przepisów prawnych walka z dyskryminacją ze względu na zdrowie psychiczne w miejscu pracy nadal pozostaje wyzwaniem. Wielu pracowników obawia się zgłaszania takich przypadków ze strachu przed represjami lub utratą pracy.

Przepisy prawne mają na celu ochronę pracowników przed taką dyskryminacją, ale ich skuteczność zależy od efektywnego egzekwowania i świadomości praw pracowników. Dlatego bardzo ważne jest, aby edukować społeczeństwo od najmłodszych lat oraz informować osoby zatrudnione o ich prawach i dostępnych środkach ochrony.

Ponadto pracodawcy powinni aktywnie działać na rzecz promowania otwartego i wspierającego środowiska pracy, w którym wszyscy pracownicy są traktowani z godnością i szacunkiem, niezależnie od ich zdrowia. Warto pamiętać, że w równym i akceptującym różnorodność (również neuroróżnorodność) miejscu pracy osoby zatrudnione mogą rozwijać się bezpiecznie, pracować bardziej wydajnie, a przez to lepiej przyczyniać się do sukcesu organizacji.