pleśń na kawałku pomidora
Marta Pietroń

Mykotoksyny – czym grozi zatrucie nimi?

Zdarza Ci się odkroić spleśniały kawałek produktu spożywczego, a jego pozostałą część skonsumować, jak gdyby nic się nie stało? Jeśli tak, to powinieneś dowiedzieć się, czym są mikotoksyny, które w latach 60. XX wieku były przyczyną masowego zatrucia indyków w Anglii. Co więcej, podczas wielu wojen wykorzystywano je jako broń biologiczną (tzw. żółty deszcz). Dlaczego mikotoksyny są tak niebezpieczne dla ludzi? W jakich produktach możemy je znaleźć? Jakie są objawy zatrucia pleśnią i jak je leczyć?

Mykotoksyny – czym są?

Mykotoksyny to substancje silnie trujące, wytwarzane głównie przez grzyby pleśniowe z rodzajów Aspergillus, Penicillium i Fusarium. Stąd też ich nazwa, pochodząca od greckiego słowa mycos, czyli grzyb, i łacińskiego toxicum, czyli truzicna. 

Grzyby pleśniowe powszechnie występują w naszym środowisku, np. w mikroflorze gleby, jak również mogą pojawiać się w zawilgoconych budynkach, drewnie, na papierze, płycie pilśniowej, ścianie gipsowej czy płótnie. Optymalną temperaturą do ich rozwoju jest zakres 20–25°C, dlatego szczególnie dużo mykotoksyn powstaje w klimacie podzwrotnikowym i zwrotnikowym podczas niewłaściwego zbioru i przechowywania plonów.

Po raz pierwszy informacje na temat mikotoksyn pojawiły się w 1711 roku i dotyczyły toksyczności sklerotu sporyszu. O wiele głośniej zrobiło się o nich w latach 60. ubiegłego wieku, kiedy to doszło do masowego zatrucia indyków (padło około 100 000 sztuk) na farmach drobiowych w Anglii przez, jak się później okazało, toksyczne działanie aflatoksyny. Od tamtej pory prowadzono liczne badania nad metabolitami grzybów i ich wpływem na organizmy żywe. Dzisiaj wiemy, że mikotoksyny są związkami toksycznymi zarówno dla ludzi, zwierząt, roślin, a nawet drobnoustrojów.

Mykotoksyny wykazują działanie:

  • hepatotoksyczne – uszkadzają wątrobę,
  • nefrotoksyczne – uszkadzają nerki,
  • neurotoksyczne – zaburzają pracę układu nerwowego,
  • immunotoksyczne – negatywnie wpływają na układ odpornościowy,
  • teratogenne – mogą przyczyniać się do występowania wad u płodu,
  • mutagenne – mogą być przyczyną mutacji genetycznych.
Co więcej, jedna z mikotoksyn – aflatoksyna, a dokładnie jej forma B1 – ma kancerogenne (rakotwórcze) działanie i wywołuje raka wątroby. 

Rodzaje mikotoksyn

Wyróżnia się ponad 400 mykotoksyn, z czego najistotniejsze z punktu widzenia ekonomicznego i toksykologicznego są:

  • aflatoksyna B1 – najpowszechniej występująca mikotoksyna; wykrywana jest w orzeszkach arachidowych, bawełnie, kukurydzy, mleku, mięsie czy jajach; nawet przy bardzo małych stężeniach ma silne działanie mutagenne i teratogenne; narażenie na jej działanie zwiększa ryzyko wystąpienia marskości lub raka wątroby;
  • ochratoksyna A – zanieczyszcza zboża (jęczmień, pszenicę, owies, kukurydzę), kawę oraz winogrona; z łatwością przenika do mleka matki; można ją spotkać także w produktach mięsnych oraz mleku; uszkadza nerki i wątrobę oraz wykazuje działanie neurotoksyczne (uszkadza hipokamp odpowiedzialny głównie za pamięć) i immunotoksyczne;
  • deoksyniwalenol – którego źródłem są zboża: pszenica, jęczmień, kukurydza, owies oraz produkty przetworzone pochodzenia roślinnego, np. chleb, mąka, makaron, słód oraz piwo; ma toksyczny wpływ na układ pokarmowy: oprócz utraty łaknienia, biegunki i wymiotów może powodować krwotoki wewnętrzne w żołądku, jelitach, nerkach;
  • fumonizyna B – dotyka upraw kukurydzy oraz produktów zawierających kukurydzę; może przyczynić się do występowania nowotworów przewodu pokarmowego (zwłaszcza raka przełyku); u płodów powoduje zaburzenia rozwojowe kręgosłupa i mózgu (najczęściej rozszczep kręgosłupa i bezmózgowie);
  • zearalenon – występujący głównie w kukurydzy, sianie i kiszonkach; nazywany jest „mikoestrogenem”, ponieważ wykazuje powinowactwo do receptorów estrogenowych, u zwierząt hodowlanych może działać jako antykoncepcja, zaś u ciężarnych jest powodem poronień.
Nawet niewielkie dawki wymienionych mikotoksyn mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi oraz zwierząt.

Powiązane produkty

Mikotoksyny w żywności

Mikotoksyny są jednymi z najgroźniejszych zanieczyszczeń żywności, można je znaleźć również w paszy dla zwierząt, zwłaszcza w ziarnach kukurydzy, śrucie zbożowej i sojowej. Ryzyko ich wystąpienia pojawia się już w trakcie wegetacji roślin na polu, podczas zbiorów, magazynowania czy transportowania. Stąd też bardzo ważne jest przestrzeganie zasad dobrej praktyki rolniczej oraz przemysłowej, co pozwala zminimalizować ryzyko wystąpienia mikotoksyn w żywności.

Z racji dość dużego zagrożenia, jakie niesie za sobą spożycie mikotoksyn, żywność w Polsce jest stale monitorowana pod kątem przestrzegania norm dopuszczalnych dla ich obecności w produktach spożywczych.

Mikotoksyny najczęściej wykrywane są w:

  • zbożach,
  • mące,
  • otrębach pszennych,
  • pieczywie,
  • mieszankach kuchennych,
  • ziarnach kukurydzy,
  • orzechach.

Ich źródłem mogą być także produkty mleczne, jaja, mleko czy mięso, co wynika z karmienia zwierząt paszą z mikotoksynami.

Jeśli w lodówce znajdziemy produkty z pleśnią – zazwyczaj są to owoce, warzywa, nabiał – to niestety, ale należy wyrzucić je w całości. W żaden sposób nie pomoże odkrojenie zepsutej części, ponieważ pozbycie się pleśni nie powoduje usunięcia mikotoksyn rozsianych po całym produkcie. Również gotowanie, pieczenie ani jakakolwiek inna obróbka termiczna nie zlikwiduje ich, ponieważ mykotoksyny są odporne na wysokie temperatury.

Zatrucie pleśnią – co robić? Jak rozpoznać?

Schorzenia wywoływane przez mikotoksyny to mikotoksykozy potocznie nazywane zatruciem pleśnią. Do zatrucia najczęściej dochodzi na skutek spożycia zanieczyszczonej żywności, czyli drogą pokarmową. Mogą również przedostać się drogą oddechową w wyniku przebywania w pomieszczeniach, gdzie są one obecne (zagrzybione budynki, słabo wentylowane pomieszczenia czy też miejsca klimatyzowane) lub podczas pracy z zanieczyszczoną żywnością (zbiory plonów, ich magazynowanie, transportowanie czy też sprzedawanie).

Jak rozpoznać zatrucie mikotoksynami? Nie jest to łatwe, ponieważ objawy nie są na tyle specyficzne, żeby od razu powiązać je z mikotoksykozą.

Najczęstsze objawy zatrucia pleśnią to:

  • ostre zatrucie pokarmowe z towarzyszącym bólem brzucha, wymiotami i biegunką,
  • odczuwanie zmęczenia, apatia,
  • zaburzenia koncentracji, pamięci,
  • zawroty głowy,
  • utrata przytomności,
  • ból i sztywność stawów,
  • zaburzenia krzepliwości krwi,
  • objawy alergiczne: nieżyt nosa, zmiany skórne.
Jeśli podejrzewasz, że mogłeś być narażony na kontakt z mikotoksynami i dodatkowo wystąpiły u Ciebie którekolwiek z powyższych objawów zgłoś się niezwłocznie do lekarza. Pozwoli to zminimalizować wpływ tych toksycznych substancji na Twój organizm.

Niestety, nie istnieją leki na zatrucie mikotoksynami, a leczenie ma charakter objawowy. W przypadku biegunki należy podać węgiel aktywny, który ma zdolność wiązania się z różnymi substancjami, dzięki czemu toksyny zostaną usunięte z organizmu. Przy biegunce istotne jest także regularne przyjmowanie płynów, aby zapobiec odwodnieniu. W przypadku wystąpienia poważniejszych objawów, należy natychmiastowo skontaktować się z lekarzem.

  1. S. Jarzynka i in., Mikotoksyny – niebezpieczne metabolity grzybów pleśniowych, „Medycyna Rodzinna”, nr 4 2010.
  2. J. Chełkowski, Mikotoksyny, grzyby toksynotwórcze i mikotoksykozy, cropnet.pl [online] http://www.cropnet.pl/dbases/mycotoxins.pdf.pl/download [dostęp:] 2.12.2022.
  3. G. Kowalska, R. Kowalski, Kontrola obecności mykotoksyn w produktach rolniczych i żywności. Cz.I, „Argonomy Science”, nr 3 2020.
  4. A. Kuzdraliński, Mikotoksyny, e-biotechnologia.pl [online] http://www.e-biotechnologia.pl/artykuly/mikotoksyny/ [dostęp:] 2.12.2022.
  5. Z. Gliński, Mikotoksykoza fumonizynowa zwierząt i człowieka, „Życie Weterynaryjne”, nr 94 (10) 2019.

Twoje sugestie

Dokładamy wszelkich starań, aby podane zdjęcie i opis oferowanych produktów były aktualne, w pełni prawidłowe oraz kompletne. Jeśli widzisz błąd, poinformuj nas o tym.

Zgłoś uwagi Ikona

Polecane artykuły

  • O to musisz zadbać jesienią w trosce o odporność, skórę, sen i udany powrót na siłownię

    Jesień to pora roku, która może wyjątkowo dać się nam we znaki. To okres przejściowy między krótkim rękawem a kurtką, długimi dniami a szybką szarówką, powrót z wakacji do szkoły oraz powrót do rutyny związanej z dietą czy aktywnością fizyczną. Co zrobić, żeby nie przebodźcować swojego organizmu, wzmocnić odporność, ukoić zmęczone mięśnie i zasypiać bez problemu?

  • Jesienne osłabienie organizmu - jak uniknąć choroby?

    Jesienna aura sprzyja nie tylko obniżeniu nastroju, ale również osłabieniu organizmu, co powoduje, że jesteśmy bardziej podatni na infekcje i częściej chorujemy. Poznaj kilka sposobów na wzmocnienie organizmu i ograniczenie ryzyka wystąpienia choroby.

  • Dynia – wartości odżywcze i właściwości lecznicze. Dietetyczne przepisy z dynią

    Dynia jest warzywem bogatym w witaminy i minerały – m.in. w magnez, selen, potas i cynk. Stanowi także źródło białka i błonnika pokarmowego. Kto powinien włączyć ją do swojej diety? Jakie właściwości mają pestki z dyni i olej z dyni? Czy to warzywo będzie odpowiednie dla cukrzyków?

  • Czym jest układ odpornościowy i jak skutecznie go wspierać?

    Po z natury ciepłym lecie przychodzi sezon jesienny, który wystawia na ciężką próbę nie tylko nasz nastrój, ale również układ odpornościowy, który w tym czasie jest wyjątkowo obciążony. Jest to okres infekcji, często nawracających lub przewlekłych. Istnieją jednak sposoby, aby sobie skutecznie pomóc i zniwelować ryzyko uciążliwych i osłabiających przeziębień, na tle których mogą rozwinąć się dużo poważniejsze choroby, jak zapalenie płuc czy oskrzeli. Spośród czynników mających wpływ na prawidłowo funkcjonujący układ immunologiczny, niewątpliwie ogromne znaczenie ma zdrowa dieta.

  • Kapary – smak, właściwości i zastosowanie w kuchni

    Kapary to roślina krzewiasta naturalnie występująca w strefie tropikalnej i w basenie Morza Śródziemnego. Pąki kwiatowe kaparów są znane już od wielu lat ze względu na swój charakterystyczny smak oraz działanie wspomagające trawienie i leczenie infekcji górnych dróg oddechowych. Kapary są ważnym źródłem wielu różnych biologicznie aktywnych substancji chemicznych, których właściwości terapeutyczne były już dobrze znane i cenione przez starożytnych Rzymian.

  • Maślanka – właściwości zdrowotne i przeciwwskazania. Czy maślanka jest zdrowa?

    Mleko oraz przetwory mleczne to ważna grupa produktów w żywieniu zarówno dzieci, jak i osób dorosłych. Produkty te zawierają duże ilości dobrze przyswajalnego wapnia, pełnowartościowe białko, witaminy oraz składniki mineralne. Jednym z najważniejszych wyrobów przemysłu mleczarskiego jest maślanka. Na co jest dobra maślanka? Jakie ma właściwości oraz kto powinien unikać jej spożywania?

  • Czy proteinowa dieta Dukana działa? Fazy diety i skutki uboczne

    Dieta Dukana jest znana inaczej jako dieta proteinowa, białkowa oraz Protal (z jęz. fr. protéines alternatives). Pomysłodawcą tej słynnej diety jest były francuski dietetyk Pierre Dukan, który w 2013 roku otrzymał zakaz wykonywania zawodu lekarza na terenie Francji. Mimo to dieta Dukana zyskała w ostatnich latach miano jednej z najpopularniejszych diet odchudzających na całym świecie i stanowi model żywienia dla wielu osób.

  • Kiwi – właściwości odżywcze, wartości

    Kiwi jest niezwykle popularnym owocem, który nazywany bywa również chińskim agrestem. Owoce kiwi są jagodami, a ich miąższ jest soczysty, galaretowaty i zasobny w brązowe lub czarne nasiona. Kiwi zawiera wiele różnych składników bioaktywnych (m.in. witamin, składników mineralnych, karotenoidów i polifenoli), dzięki czemu wywiera pozytywny wpływ na organizm człowieka.

Porozmawiaj z farmaceutą
Infolinia: 800 110 110

Zadzwoń do nas jeśli potrzebujesz porady farmaceuty.
Jesteśmy dla Ciebie czynni całą dobę, 7 dni w tygodniu, bezpłatnie.

Pobierz aplikację mobilną Pobierz aplikację mobilną Doz.pl

Ikona przypomnienie o zażyciu leku.
Zdarza Ci się ominąć dawkę leku?

Zainstaluj aplikację. Stwórz apteczkę. Przypomnimy Ci kiedy wziąć lek.

Dostępna w Aplikacja google play Aplikacja appstore
Dlaczego DOZ.pl
Niższe koszta leczenia

Darmowa dostawa do Apteki
Bezpłatna Infolinia dla Pacjentów.

ikona niższe koszty leczenia
Bezpieczeństwo

Weryfikacja interakcji leków.
Encyklopedia leków i ziół

Ikona encklopedia leków i ziół
Wsparcie w leczeniu

Porady na czacie z Farmaceutą.
E-wizyta z lekarzem specjalistą.

Ikona porady na czacie z farmaceutą
Newsletter

Bądź na bieżąco z DOZ.pl

Ważne: Użytkowanie Witryny oznacza zgodę na wykorzystywanie plików cookie. Szczegółowe informacje w Regulaminie.

Zamnij