Lateks – charakterystyka, właściwości, zastosowanie, szkodliwość

U większości osób pierwsze skojarzenie ze słowem lateks to rękawiczki ochronne,  prezerwatywy lub produkty charakteryzujące się dużą elastycznością. Inni powiedzą, że to rodzaj polimeru używany przykładowo do produkcji materacy. Jednak lateks to de facto surowiec pochodzenia roślinnego z którego na drodze przemian chemicznych otrzymujemy polimer wykorzystywany w wielu gałęziach przemysłu. 

Lateks – co to jest? Jak powstaje?

Odnalezienie jednej definicji lateksu nie jest łatwym zadaniem. W ujęciu materiałowym lateks to stabilny roztwór (emulsja) cząstek polimerowych zawieszonych w wodzie. Polimerowe cząstki mogą mieć pochodzenie naturalne lub syntetyczne.  

Często lateks odnosi się do mieszaniny pozyskiwanej z roślin kauczukodajnych. Jest to białawy płyn (mleczko kauczukowe) wyciekający z tych wybranych gatunków przedstawicieli fauny po naruszeniu ich zewnętrznej warstwy ochronnej. Jego funkcja to zabliźnienie powstałej rany. Szacuje się, że lateks produkuje około 10% roślin okrytonasiennych. Najpopularniejszą rośliną kauczukodajną jest kauczukowiec brazylijski (łac. Hevea brasiliensis). To właśnie on uprawiany jest na plantacjach, z których pozyskiwany jest lateks do zastosowań przemysłowych. Jednak nie tylko roślina z Amazonii daje lateks. Możemy go pozyskać np. z aloesu.  

Właściwości lateksu

Lateks zazwyczaj jest płynem barwy białej (czasem żółtej lub ciemniejszej). W jego skład wchodzą: woda (50–70%), poliizopren (25–35%), białka (około 2%), węglowodany (1–2%), tłuszcze (do 2%.), związki nieorganiczne (0,4–0,6%), aminokwasy, amidy i inne (0,4%). Drugi pod względem zawartości składnik lateksu – poliizopren to substancja odpowiedzialna za jego najbardziej pożądane właściwości. Jest to składnik (monomer) polimeru, który znamy pod nazwą kauczuk. Co ciekawe, poliizopren w mleczku kauczukowym występuje w postaci kauczuku o cząstkach niewielkich rozmiarów 3–5 µm.

Odnosząc się do materiału – naturalnej gumy lateksowej – jest ona pozyskiwana z mleczka kauczukowego po jego zatężeniu. Pozyskany z rośliny surowiec jest konserwowany przez dodatek amoniaku i w kolejnych etapach produkcji pozbawiany nadmiaru wody. Uzyskany w ten sposób lateks nie jest tworzywem idealnym. W wysokich temperaturach staje się miękki i lepki, w niskich natomiast twardy i sztywny. Dopiero opracowany przez Goodyera proces wulkanizacji sprawia, że tworzywo posiada właściwości, które naturalnie kojarzą nam się ze słowem lateks – jest elastyczny, odporny na działanie wysokich temperatur, wodoodporny.

Lateks – zastosowanie. W jakich produktach występuje?

Naturalny kauczuk (red. lateks) jest tworzywem, na które zapotrzebowanie stale wzrasta. Najpopularniejsze produkty wytwarzane z użyciem tego tworzywa to wspomniane rękawice ochronne i prezerwatywy. Jednak lateks znajdziemy w całej gamie dostępnych na sklepowych półkach dóbr. Ma zastosowanie w produkcji wszelakich materiałów wodoodpornych, od tkanin wykorzystywanych do produkcji płaszczy przeciwdeszczowych, po gumę używaną do wytwarzania czepków pływackich czy opon. Elastyczność włókien wyprodukowanych z użyciem lateksu sprawia, że stosowany jest do produkcji ciągliwych materiałów, z których powstają między innymi kostiumy, bielizna, stroje, rajstopy czy ubrania.

Wiele akcesoriów medycznych jest produkowanych z użyciem lateksu. Przykładowo są to: dreny, katetery, sondy pokarmowe, kaniule, rurki, maski do inhalacji i bandaże. Inne zastosowanie lateksu to produkcja materacy i nakładek na materac. Dodatek nie mniej niż 20% naturalnego lateksu sprawia, że tego typu produkty nie tylko zyskują na właściwościach sprężystych, ale również wykazują niższą podatność na przyjmowanie np. kurzu czy rozwój roztoczy.

Zgoła innym zastosowaniem lateksu jest jego użycie do charakteryzacji. Płynny lateks dostępny w sprayu pozwala na uformowanie sztucznych ran, łysiny czy nawet alternatywnej wersji nosa lub podbródka. Makijażystki często też używają lateksowych gąbeczek do precyzyjnego i równomiernego rozprowadzania produktów (np. podkładów) na skórze. Podobne preparaty stosowane są do zabezpieczenia skórek podczas malowania paznokci.

Czy lateks jest szkodliwy? Czy uczula?

Lateks jest tworzywem bezpiecznym dla większości społeczeństwa, jednak u osób wrażliwych może wywoływać reakcje alergiczne. Mleczko kauczukowe, jaki i polimer z niego pozyskiwany są pochodzenia naturalnego. W swoim składzie mają charakterystyczne białka, które mogą powodować reakcję obronną naszego systemu immunologicznego, popularnie nawyzywaną reakcją alergiczną. Najpopularniejsze reakcje alergiczne to świąd skóry, wysypka, zaczerwienienie oraz egzema (np. w postaci pękającej skóry). Zazwyczaj po wyeliminowaniu źródła lateksu i zastosowaniu wzmożonej pielęgnacji objawy ustępują.

W przypadku kontaktu wziewnego reakcje alergiczne objawiają się opuchlizną skóry, języka ust, nieżytem nosa, problemami z oddychaniem, bólami brzucha, biegunką, wymiotami, zawrotami głowy.  

Białka zawarte w naturalnym lateksie, które są odpowiedzialne za wywołanie reakcji alergicznych u osób wrażliwych, mają podobną budowę do białek występujących w niektórych owocach. W ten sposób owoce te mogą powodować tzw. alergię krzyżową. Jeżeli zatem jesteś uczulony na lateks, zwróć uwagę, czy po spożyciu awokado, bananów, fig, kiwi, papryki lub kasztanów twoje ciało nie reaguje objawami alergii.