Zatrzymanie zęba – przyczyny, objawy, leczenie

Zęby zatrzymane to problem, który spotyka wielu pacjentów i dotyczy między innymi – chociaż nie wyłącznie – procesu wyrzynania „ósemek". Kiedy mówimy, że ząb jest zatrzymany? Jak postępować w takim przypadku? Czy należy usuwać zatrzymane zęby?

Co to jest ząb zatrzymany?

Ząb zatrzymany to ząb z całkowicie uformowanym korzeniem (w pełni wykształcony), który nie uległ wyrznięciu i nadal pozostaje w kości. O zatrzymaniu mówimy wtedy, gdy minęły co najmniej 2 lata od prawidłowego terminu wyrzynania danej grupy zębów. Zatrzymanie w kości może być całkowite lub częściowe. W pierwszym wypadku ząb w całości otoczony jest kością. W drugim natomiast w jakimś stopniu przebił blaszkę kostną, ale nadal pozostaje przykryty błoną śluzową.

Ząb zatrzymany - przyczyny

Przyczyny zatrzymania mogą być związane z samym zębem. Ząb stały może być nieprawidłowo ułożony w kości np. wskutek urazu doznanego w okresie uzębienia mlecznego. Może mieć nietypową budowę korony bądź inną nieprawidłowość budowy, np. koronę zagiętą pod kątem w stosunku do korzenia. Często przyczyny zatrzymania tkwią w kości otaczającej ząb – brakuje miejsca w łuku zębowym, jest ono zajęte przez przetrwały ząb mleczny, w kości znajdują się zmiany patologiczne (np. torbiel) lub też ząb dodatkowy blokujący drogę wyrzynania danego zęba. Tych przyczyn może być o wiele więcej. Niektóre zaburzenia ogólnoustrojowe i zespoły genetyczne sprzyjają retencji zębów.

Zatrzymana ósemka

Według piśmiennictwa, trzecie zęby trzonowe posiada 50-80 proc. ludności. Ze względu na ich dużą zmienność budowy i lokalizację w łuku zębowym, często ulegają one zatrzymaniu. Zawiązki ósemek powstają ok. 5 roku życia. Na zdjęciu rentgenowskim widoczne są 3-4 lata później. Sam proces wyrzynania zębów rozpoczyna się ok. 18 roku życia i u ok. 50 procent pacjentów generuje problemy. Niezwykle trudno jest też przewidzieć czy w ogóle i kiedy ząb zajmie swoje miejsce docelowe. Niektóre cechy, np. nachylenie mezjalne zęba (w stronę zęba poprzedzającego) stanowią niekorzystny czynnik prognostyczny.

Objawy zatrzymanego zęba

Zatrzymane ósemki mogą generować różne problemy. W przypadku zatrzymana częściowego, pomiędzy koroną zęba a błoną śluzową powstaje przestrzeń, w której łatwo gromadzą się resztki pokarmowe. Jest ona niezwykle trudna do oczyszczania, co sprzyja namnażaniu się bakterii i powstawania stanu zapalnego (zapalenie okołokoronowe). W takich warunkach łatwo dochodzi też do rozwoju próchnicy. Jeśli dodatkowo położenie zęba mądrości w łuku jest nieprawidłowe, mogą pojawić się dodatkowe problemy, jak próchnica zęba sąsiedniego czy niszczenie jego korzenia (resorpcja zewnętrzna). Trzecie trzonowce mogą też powodować powstawanie stłoczeń w obrębie zębów przednich oraz torbieli i nowotworów zębopochodnych.

Podstawowym i oczywistym objawem zatrzymania siekaczy i kłów jest przede wszystkim brak zęba we właściwym dla niego czasie. Niepokój powinny wzbudzić m.in. obecność przetrwałego zęba mlecznego, obecność zęba po drugiej stronie powyżej 6 miesięcy czy stłoczenia zębów.

Badania i diagnostyka zębów zatrzymanych

Brak zęba w łuku powinien skłonić do rozpoczęcia postępowania diagnostycznego. Konieczne jest przeprowadzenie wnikliwego wywiadu lekarskiego, badania pacjenta i wykonanie diagnostyki radiologicznej. O rodzaju diagnostyki decyduje lekarz, w zależności od potrzeb. Zazwyczaj konieczne będzie wykonanie zdjęcia pantomograficznego i tomografii wiązki stożkowej. Dopiero wówczas możliwe jest podjęcie decyzji o tym, jaki rodzaj terapii będzie najlepszy i omówienie jej z pacjentem.

Leczenie zatrzymanej ósemki

Czy zatrzymane ósemki trzeba usuwać? Jak dotąd nie ma jednego słusznego algorytmu postępowania z zębami mądrości. Sama obecność trzecich trzonowców nie jest wskazaniem do ekstrakcji. Jednak mogą one być usuwane ze względów profilaktycznych i leczniczych. Wśród wskazań bezwzględnych do usuwania zatrzymanych zębów mądrości są m.in. jeden lub kilka epizodów zapaleń okołokoronowych, próchnica i jej następstwa, resorpcja zewnętrzna.

Ósemki mogą być usuwane profilaktycznie na etapie zawiązka zęba. Korona zęba ukształtowana jest w pełni ok. 14 roku życia, zaś rozwój korzeni kończy się około 20-21 roku życia. Zabieg przeprowadza się pomiędzy 9-14 rokiem życia w żuchwie i ok. 16 roku życia w szczęce. Takie postępowanie ma na celu zapobiec powikłaniom związanym z wyrzynaniem zębów, a sam zabieg jest łatwiejszy i stwarza mniejsze ryzyko powikłań niż ekstrakcje w późniejszym wieku.

Leczenie zatrzymanych kłów i siekaczy

W przypadku zatrzymanych kłów i siekaczy istnieje kilka metod postępowania. Ich wybór zależy od wielu czynników m.in. od przyczyny zatrzymania zęba, jego budowy, lokalizacji, miejsca w łuku zębowym, wieku pacjenta, oczekiwań pacjenta. Należą do nich:

• usunięcie przeszkód uniemożliwiających wyrzynanie zęba leczeniem chirurgiczno-ortodontycznym. Ma ono na celu wprowadzenie zęba do łuku. Podczas zabiegu chirurgicznego w znieczuleniu miejscowym, następuje odsłonięcie zatrzymanego zęba, a następnie zakłada się na niego element ortodontyczny. W kolejnym etapie leczenia następuje ściąganie zęba do łuku za pomocą aparatu stałego bądź ruchomego. Postępowanie takie może być poprzedzone leczeniem ortodontycznym, mającym na celu przygotowanie miejsca dla zatrzymanego zęba.
• w przypadku braku możliwości przeprowadzenia leczenia chirurgiczno-ortodontycznego możliwe jest wykonanie autotransplantacji. Polega ona na usunięciu zęba zatrzymanego, a następnie wprowadzenie go w przygotowane przez chirurga miejsce w kości (wytworzony operacyjnie zębodół).            
• czasami pozostawienie zęba w kości będzie metodą postępowania z wyboru. W takiej sytuacji konieczne są okresowe kontrole radiologiczne.
• w niektórych sytuacjach konieczne jest usunięcie zęba zatrzymanego, np. wtedy, gdy jest on przyczyną dolegliwości bólowych czy torbieli.