Świerzb – charakterystyka, objawy, zaraźliwość, leczenie, profilaktyka

Świerzb jest zakaźną chorobą skóry wywołaną przez pasożyty – świerzbowce, które bytują w ludzkim naskórku. Typowym objawem zakażenia świerzbowcem jest świąd skóry, który nasila się w godzinach nocnych. Występują także zmiany skórne o typie grudek, pęcherzyków, strupów lub przeczosów. Zmiany te zazwyczaj lokalizują się na dłoniach, stopach, skórze twarzy i głowy, grzbiecie oraz pośladkach. W leczeniu stosuje się miejscowo na skórę leki hamujące rozwój świerzbowca.  

Świerzb – czym jest?

Świerzb jest zakaźną chorobą dermatologiczną skóry wywołaną przez świerzbowca ludzkiego (Sarcoptes scabiei varietas hominis). Świerzbowiec ludzki jest przedstawicielem rodziny roztoczy, żyje w naskórku ludzkim, drążąc w nim tunele, w których samica składa jaja. Do zakażenia dochodzi poprzez bezpośredni kontakt z osobą zakażoną, ubrania lub pościel. Zakażenie świerzbowcem dotyczy zarówno dzieci, jak i dorosłych. Charakterystyczną cechą zakażenia świerzbowcem jest świąd skóry, nasilający się w porze nocnej.  

Świerzb norweski  

Świerzb norweski, nazywany także hiperkeratotycznym, jest wysoce zakaźną chorobą pasożytniczą. Charakterystyczną cechą tej odmiany świerzbu jest pogrubienie warstwy rogowej naskórka z tworzeniem się łuski, strupów oraz brodawkowatych nawarstwień naskórka. Opisywane zmiany najczęściej lokalizują się w okolicy grzbietu, twarzy i skóry owłosionej głowy, skóry dłoni, stóp, kolan oraz pośladków. Typowym objawem jest pogrubienie i pobruzdowanie płytek paznokciowych oraz zmiany w obrębie wałów paznokciowych. Do rozwoju świerzbu norweskiego predysponują niedobory odporności, choroby nowotworowe, stosowanie glikokortykosteroidów oraz niedożywienie. W leczeniu początkowo stosuje się preparaty keratolityczne, aby złuszczyć łuskę i zgrubiały naskórek, a następnie leki doustne oraz miejscowo leki przeciwświerzbowe.   

Świerzb u dzieci  

Świerzb u dzieci jest stosunkowo częstą chorobą pasożytniczą skóry. Większe ryzyko rozwoju choroby u dzieci wynika z nieprzestrzegania warunków sanitarnych, użytkowania wspólnych zabawek w żłobkach, przedszkolach, szkołach. Do zakażenia dochodzi poprzez bezpośredni kontakt z osobą zakażoną lub użytkując zakażone przedmioty. U dzieci częściej niż u dorosłych obserwuje się zmiany skórne na dłoniach, podeszwach stóp, twarzy, skórze głowy oraz grzbietu. Ponadto na całym ciele mogą występować rozsiane, małe guzki, które wykazują tendencję do skupiania się na skórze rąk, stóp i fałdów skóry. W każdym przypadku rozpoznania zakażenia świerzbem u dziecka należy włączyć leczenie pozostałych domowników, nawet jeśli nie wykazują oni objawów choroby. 

Świerzb – jak dochodzi do zarażenia? Kiedy chory zaraża?

Do zakażenia świerzbem dochodzi poprzez bezpośredni kontakt z osobą chorą lub zakażonymi przedmiotami (pościel, ręczniki, przybory toaletowe, obuwie, odzież). Pasożyt jest zdolny do przeżycia na przedmiotach nawet 2-3 dni i w tym czasie może dojść do zakażenia kolejnej osoby.

Cykl rozwojowy świerzbowca odbywa się w naskórku człowieka, gdzie samice drążą korytarze w warstwie rogowej naskórka, w których składają jaja. Po około 3 dniach z jaj wykluwają się larwy, które przemieszczają się na powierzchnię skóry. Okres dojrzewania do postaci dorosłej, zdolnej do rozmnażania, wynosi około 2 tygodnie.

Świerzb u dzieci i dorosłych – jak się objawia?  

Cechą charakterystyczną dla zakażenia świerzbem jest silny świąd skóry, który nasila się zazwyczaj w porze nocnej, gdyż wówczas zwiększa się aktywność pasożytów na skutek rozgrzania powierzchni ciała. U osoby zakażonej świerzbowcem mogą pojawić się różnorodne zmiany skórne (grudki, pęcherzyki, strupy oraz przeczosy). Zmiany skórne najczęściej lokalizują się na bocznych powierzchniach palców rąk, zgięciach i fałdach skórnych, okolicy pępka, brodawek sutkowych u kobiet, okolicy płciowej u mężczyzn, skórze pośladków.

Typową lokalizacją zmian u dzieci są dłonie oraz podeszwy stóp. W wyniku nasilonego świądu oraz mechanicznego uszkodzenia skóry drapaniem może dojść do nadkażenia bakteryjnego skóry. U osób w podeszłym wieku świerzb może przebiegać w nietypowy sposób, co jest związane z procesem starzenia się skóry oraz ze słabszą odpowiedzią immunologiczną. Świąd zazwyczaj jest bardziej nasilony u osób starszych niż u dzieci.  

Świerzb – diagnostyka i leczenie. Jakie leki na świerzb? Ile trwa leczenie?

Rozpoznanie świerzbu stawia się na podstawie typowych objawów klinicznych, czyli świądu skóry oraz zmian skórnych w typowych lokalizacjach. Typową cechą świądu w przypadku zakażenia świerzbem jest jego nasilenie w godzinach nocnych. Dodatkowo pomocny bywa wywiad rodziny i występowanie podobnych objawów u pozostałych domowników.  

W leczeniu świerzbu stosuje się miejscowo leki hamujące rozwój pasożyta w skórze. Lekiem pierwszego wyboru jest permetryna, którą aplikuje się jednorazowo na okres 8-10 godzin na skórę. Skuteczne bywa także zastosowanie leków zawierających benzoesan benzylu, preparaty siarki oraz krotamiton, które należy stosować przez trzy kolejne dni.

Konieczna jest zmiana pościeli, ręczników oraz przyborów toaletowych. Świąd skóry u osób zakażonych świerzbowcem może utrzymać się jeszcze po zakończeniu leczenia i nie świadczy on o nieskuteczności terapii.  

Domowe sposoby na świerzb  

W przypadku rozpoznania zakażenia świerzbem należy wyprać ubrania, pościel oraz ręczniki w temperaturze co najmniej 60°C oraz wyprasować je gorącym żelazkiem. Przez około 14 dni należy unikać noszenia ubrań, które były użytkowane przed wdrożeniem leczenia. Przedmioty, które nie mogą być wyprane i wyprasowane należy szczelnie zamknąć w foliowym worku na co najmniej 72 godziny lub zamrozić na 12 godzin.  Należy także dokładnie odkurzyć dywany i tapicerki, gdyż świerzbowce mogą bytować na nich wraz ze złuszczonym naskórkiem. Warto także pamiętać o używaniu klapek na basenach.  

Profilaktyka świerzbu  

W profilaktyce świerzbu ważne jest przestrzeganie zasad higieny osobistej, unikanie użytkowania cudzych ręczników, pościeli, przyborów toaletowych, obuwia oraz odzieży.