Izotretynoina – działanie, dawkowanie, skutki oboczne, zasady terapii

Przyjęło się myśleć, że trądzik jest głównie dolegliwością nastolatków. To prawda, niemniej średnia wieku pacjentów, którzy zgłaszają się do dermatologa z tym problemem, jest wyższa niż jeszcze kilka lat temu. Obecnie coraz częściej również dorośli mają z nim problem. W uporczywych postaciach trądziku, gdy inne metody są nieskuteczne, lekarz może zalecić terapię izotretynoiną. Izotretynoina jest składnikiem czynnym doustnych leków stosowanych w opornych na leczenie postaciach trądziku. Podjęcie terapii z izotretyoniną wiąże się z ryzykiem wystąpienia poważnych działań niepożądanych, dlatego o jej wdrożeniu decyduje tylko lekarz. Leki zawierające izotretynoinę wydawane są wyłącznie na receptę.

Co to jest izotretynoina?

Izotretynoina jest składnikiem leków doustnych stosowanych głównie w leczeniu ciężkich postaci trądziku, który jest oporny na standardowe leczenie. Ze względu na strukturę chemiczną izotretynoina jest syntetyczną pochodną witaminy A. Preparaty z izotretynoiną wydawane są wyłącznie na receptę. W aptekach dostępne są leki zawierające izotretynoinę w tabletkach lub w formie maści.

Leczenia izotretynoiną nie należy rozpoczynać samodzielnie, ponieważ może stanowić to zagrożenie dla zdrowia. Przed rozpoczęcie kuracji należy skonsultować się z lekarzem, który dobierze odpowiednią dawkę oraz poinformuje o konsekwencjach związanych ze stosowaniem leku. Izotretynoiny bezwzględnie nie wolno stosować w ciąży, w okresie karmienia piersią oraz starania się o powiększenie rodziny, ponieważ ma działanie teratogenne (toksyczne na zarodek, płód).

Jak działa izotretynoina?

Dokładny mechanizm działania izotretynoiny nie został dotychczas w pełni poznany. Wiadomo, że w wyniku przyjmowania izotretynoiny następuje zmniejszenie aktywności wydzielniczej gruczołów łojowych, zahamowanie ich nadmiernego rozrostu oraz normalizacja ich różnicowania. Izotretynoina działa łagodnie przeciwzapalnie, ograniczając stan zapalny związany z trądzikiem, zmniejsza tendencję do powstawania zaskórników, ogranicza kolonizację oraz namnażanie się bakterii Propionibacterium acnes, które odgrywają kluczową role w powstawaniu trądziku.

Izotretynoina w leczeniu trądziku – zasady stosowania.  Jak obliczyć dawkę skumulowaną?

Warto podkreślić, że izotretynoina powinna być stosowana wyłącznie w ciężkich postaciach trądziku (trądzik guzkowy, skupiony lub trądzik z ryzykiem powstania trwałych blizn), wówczas gdy inne łagodniejsze metody leczenia były nieskuteczne. Często jej stosowanie jest nadużywane i przepisywana jest również w umiarkowanych postaciach trądziku. Zastosowanie izotretynoiny wskazane jest jedynie wówczas, gdy trądzik jest oporny na właściwie przeprowadzoną doustną antybiotykoterapię o działaniu ogólnym oraz podawane miejscowo leki zewnętrzne.

Leki zawierające izotretynoinę wydawane są wyłącznie z przepisu lekarza, który jako specjalista ustala odpowiednie dawkowanie dobrane indywidualnie do stanu pacjenta i jego masy ciała. Preparaty z izotretynoiną stosuje się łącznie z jedzeniem, 1–12 razy na dobę. Kurację rozpoczyna się od dawki początkowej 0,5 mg/kg masy ciała na dobę. Zazwyczaj w przypadku większości pacjentów właściwa, skuteczna dawka wynosi od 0,5 mg/kg masy ciała do 1 mg/kg masy ciała na dobę. Odpowiedź na zastosowaną dawkę leku różni się u poszczególnych pacjentów, dlatego tak ważne jest dobranie dawki do konkretnej osoby. Na początku stosowania terapii izotretynoiną może wystąpić pogorszenie stanu cery i nasilenie trądziku, które może utrzymywać się nawet do 2 miesięcy. Długość terapii z wykorzystaniem izo jest kwestią indywidualną, a nie uniwersalną. W przypadku braku efektów lub nawrotów choroby cykl leczenia można wykonać ponownie po upływie co najmniej 8 tygodni od zakończenia ostatniego schematu podawania izotretynoiny. W trakcie kuracji izotretynoiną należy zaprzestać spożywania alkoholu i tłustych potraw, ponieważ te produkty mogą dodatkowo obciążać wątrobę. Badaniem, które należy wykonywać regularnie podczas terapii izotretynoiną, są próby wątrobowe (ALAT, aspAT). W przypadku osób otyłych i cukrzyków należy również monitorować poziom glukozy. Podczas terapii izotetynoiną pomocne jest stosowanie preparatów regenerujących wątrobę, z ekstraktem z ostropestu plamistego lub fosfolipidami sojowymi oraz uzupełnienie diety w kwasy omega-3, co może ograniczyć niepożądane efekty kuracji.

Wówczas, nawet jeśli pacjentka nie jest aktywna seksualnie, musi wyrazić zgodę na stosowanie antykoncepcji, rozpoczynając ją miesiąc przed początkiem terapii, a jak następnie stosując skuteczną metodę zapobiegania ciąży w trakcie leczenia izotretynoiną oraz 1 miesiąc po jej zakończeniu. Dodatkowo pacjentka potwierdza przestrzeganie wymagań dotyczących zapobiegania ciąży oraz świadomość konsekwencji zajścia w ciąże podczas terapii i ryzyko działania teratogennego. Miesiąc przed rozpoczęciem terapii izotretynoiną należy wykonać test ciążowy, następnie powtarza się go w trakcie leczenia oraz miesiąc po jego zakończeniu.  W sytuacji zajścia w ciążę podczas stosowania izotretynoiny należy niezwłocznie zaprzestać jej podawania oraz skierować ciężarną do lekarza zajmującego się badaniem teratogenności.

Izotretynoina – przeciwskazania do stosowania

Bezwzględnie nie należy stosować izotretynoiny u kobiet będących lub planujących zajście w ciążę i karmiących piersią. Izotretynoina jest przeciwwskazana u osób z nadwrażliwością na tę substancję lub którąkolwiek substancję pomocniczą, dzieci poniżej 12. roku życia oraz młodzieży przed okresem dojrzewania. Leku nie należy podawać pacjentom leczonym tetracyklinami, z niewydolnością wątroby, z podwyższonym poziomem lipidów we krwi i nadmiarem witaminy A. Należy zachować ostrożność u osób z zaburzeniami psychicznymi (np. depresją). W trakcie leczenia izotretynoiną oraz 1 miesiąc po zakończeniu kuracji przeciwwskazane jest oddawanie krwi.

Izotretynoina – skutki ubczone i działania niepożądane podczas i po stosowaniu leku

Podczas stosowania izotretynoiny mogą wystąpić działania niepożądane typowe dla hiperwitaminozy witaminy A, takie, jak:

• nadmierna suchość skóry i błon śluzowych (błony śluzowej nosa, warg),
• krwawienia z nosa,
• zapalenie spojówek wywołane przesuszeniem,
• odwracalne zmętnienie rogówek,
• nietolerancja soczewek kontaktowych.

Ponadto mogą pojawić się inne objawy niepożądane w postaci:

• zaburzeń morfologii krwi (obniżony poziom płytek krwi, przyśpieszone opadanie krwinek czerwonych – OB, niedokrwistość, trombocytopenia, neutropenia),
• zaburzeń metabolicznych (wzrost aktywności aminotrasferaz, czyli enzymów metabolizujących aminokwasy, wzrost poziomu trójglicerydów, obniżenie ilości frakcji HDL cholesterolu (tzw. dobrego cholesterolu), cukrzyca),
• stanów zapalnych  i nadwrażliwości skóry, swędzenia, wysypki, miejscowego złuszczania naskórka,
• bólu mięśni i stawów,
• zaburzeń psychicznych (depresja, wahania nastroju, lęki),
• zaburzeń neurologicznych (bóle i zawroty głowy, senność, upośledzenie słuchu),
• zapalenia powiek, zapalenia spojówek, zespołu suchego oka, podrażnienia oka, kurza ślepota,
• infekcji bakteryjnych skóry i błon śluzowych,
• ból kości i stawów
• wypadanie włosów.

Skutki uboczne przeważnie ustępują w trakcie lub po zakończonej kuracji izotretynoiną, jednak niekiedy mogą pozostać nawet po zaprzestaniu stosowania leku. Wówczas należy zgłosić się do lekarza prowadzącego leczenie, który powinien znaleźć metodę na wyprowadzenie pacjenta z tych dolegliwości.