Izotretynoina – działanie, dawkowanie, skutki oboczne, zasady terapii

W ostatnich latach bardzo popularne stało się leczenie trądziku izotretynoiną. Pomimo wielu skutków ubocznych, z jakimi wiąże się ta terapia, decydują się na nią nawet te osoby, u których trądzik nie jest wyjątkowo nasilony. Czym jest izotretynoina, dlaczego kobiety w ciąży nie mogą jej stosować oraz jak wylicza się dawkę skumulowaną?

Przyjęło się myśleć, że trądzik jest głównie dolegliwością nastolatków. To prawda, niemniej średnia wieku pacjentów, którzy zgłaszają się do dermatologa z tym problemem, jest wyższa niż jeszcze kilka lat temu. Obecnie coraz częściej również dorośli mają z nim problem. W uporczywych postaciach trądziku, gdy inne metody są nieskuteczne, lekarz może zalecić terapię izotretynoiną. Izotretynoina jest składnikiem czynnym doustnych leków stosowanych w opornych na leczenie postaciach trądziku. Podjęcie terapii z izotretyoniną wiąże się z ryzykiem wystąpienia poważnych działań niepożądanych, dlatego o jej wdrożeniu decyduje tylko lekarz. Leki zawierające izotretynoinę wydawane są wyłącznie na receptę.

Co to jest izotretynoina?

Izotretynoina jest składnikiem leków doustnych stosowanych głównie w leczeniu ciężkich postaci trądziku, który jest oporny na standardowe leczenie. Ze względu na strukturę chemiczną izotretynoina jest syntetyczną pochodną witaminy A. Preparaty z izotretynoiną wydawane są wyłącznie na receptę. W aptekach dostępne są leki zawierające izotretynoinę w tabletkach lub w formie maści.

Leczenia izotretynoiną nie należy rozpoczynać samodzielnie, ponieważ może stanowić to zagrożenie dla zdrowia. Przed rozpoczęcie kuracji należy skonsultować się z lekarzem, który dobierze odpowiednią dawkę oraz poinformuje o konsekwencjach związanych ze stosowaniem leku. Izotretynoiny bezwzględnie nie wolno stosować w ciąży, w okresie karmienia piersią oraz starania się o powiększenie rodziny, ponieważ ma działanie teratogenne (toksyczne na zarodek, płód).

Jak działa izotretynoina?

Dokładny mechanizm działania izotretynoiny nie został dotychczas w pełni poznany. Wiadomo, że w wyniku przyjmowania izotretynoiny następuje zmniejszenie aktywności wydzielniczej gruczołów łojowych, zahamowanie ich nadmiernego rozrostu oraz normalizacja ich różnicowania. Izotretynoina działa łagodnie przeciwzapalnie, ograniczając stan zapalny związany z trądzikiem, zmniejsza tendencję do powstawania zaskórników, ogranicza kolonizację oraz namnażanie się bakterii Propionibacterium acnes, które odgrywają kluczową role w powstawaniu trądziku.

Izotretynoina w leczeniu trądziku – zasady stosowania.  Jak obliczyć dawkę skumulowaną?

Warto podkreślić, że izotretynoina powinna być stosowana wyłącznie w ciężkich postaciach trądziku (trądzik guzkowy, skupiony lub trądzik z ryzykiem powstania trwałych blizn), wówczas gdy inne łagodniejsze metody leczenia były nieskuteczne. Często jej stosowanie jest nadużywane i przepisywana jest również w umiarkowanych postaciach trądziku. Zastosowanie izotretynoiny wskazane jest jedynie wówczas, gdy trądzik jest oporny na właściwie przeprowadzoną doustną antybiotykoterapię o działaniu ogólnym oraz podawane miejscowo leki zewnętrzne.

Leki zawierające izotretynoinę wydawane są wyłącznie z przepisu lekarza, który jako specjalista ustala odpowiednie dawkowanie dobrane indywidualnie do stanu pacjenta i jego masy ciała. Preparaty z izotretynoiną stosuje się łącznie z jedzeniem, 1–12 razy na dobę. Kurację rozpoczyna się od dawki początkowej 0,5 mg/kg masy ciała na dobę. Zazwyczaj w przypadku większości pacjentów właściwa, skuteczna dawka wynosi od 0,5 mg/kg masy ciała do 1 mg/kg masy ciała na dobę. Odpowiedź na zastosowaną dawkę leku różni się u poszczególnych pacjentów, dlatego tak ważne jest dobranie dawki do konkretnej osoby. Na początku stosowania terapii izotretynoiną może wystąpić pogorszenie stanu cery i nasilenie trądziku, które może utrzymywać się nawet do 2 miesięcy. Długość terapii z wykorzystaniem izo jest kwestią indywidualną, a nie uniwersalną. W przypadku braku efektów lub nawrotów choroby cykl leczenia można wykonać ponownie po upływie co najmniej 8 tygodni od zakończenia ostatniego schematu podawania izotretynoiny. W trakcie kuracji izotretynoiną należy zaprzestać spożywania alkoholu i tłustych potraw, ponieważ te produkty mogą dodatkowo obciążać wątrobę. Badaniem, które należy wykonywać regularnie podczas terapii izotretynoiną, są próby wątrobowe (ALAT, aspAT). W przypadku osób otyłych i cukrzyków należy również monitorować poziom glukozy. Podczas terapii izotetynoiną pomocne jest stosowanie preparatów regenerujących wątrobę, z ekstraktem z ostropestu plamistego lub fosfolipidami sojowymi oraz uzupełnienie diety w kwasy omega-3, co może ograniczyć niepożądane efekty kuracji.

Wówczas, nawet jeśli pacjentka nie jest aktywna seksualnie, musi wyrazić zgodę na stosowanie antykoncepcji, rozpoczynając ją miesiąc przed początkiem terapii, a jak następnie stosując skuteczną metodę zapobiegania ciąży w trakcie leczenia izotretynoiną oraz 1 miesiąc po jej zakończeniu. Dodatkowo pacjentka potwierdza przestrzeganie wymagań dotyczących zapobiegania ciąży oraz świadomość konsekwencji zajścia w ciąże podczas terapii i ryzyko działania teratogennego. Miesiąc przed rozpoczęciem terapii izotretynoiną należy wykonać test ciążowy, następnie powtarza się go w trakcie leczenia oraz miesiąc po jego zakończeniu.  W sytuacji zajścia w ciążę podczas stosowania izotretynoiny należy niezwłocznie zaprzestać jej podawania oraz skierować ciężarną do lekarza zajmującego się badaniem teratogenności.

Izotretynoina – przeciwskazania do stosowania

Bezwzględnie nie należy stosować izotretynoiny u kobiet będących lub planujących zajście w ciążę i karmiących piersią. Izotretynoina jest przeciwwskazana u osób z nadwrażliwością na tę substancję lub którąkolwiek substancję pomocniczą, dzieci poniżej 12. roku życia oraz młodzieży przed okresem dojrzewania. Leku nie należy podawać pacjentom leczonym tetracyklinami, z niewydolnością wątroby, z podwyższonym poziomem lipidów we krwi i nadmiarem witaminy A. Należy zachować ostrożność u osób z zaburzeniami psychicznymi (np. depresją). W trakcie leczenia izotretynoiną oraz 1 miesiąc po zakończeniu kuracji przeciwwskazane jest oddawanie krwi.

Izotretynoina – skutki ubczone i działania niepożądane podczas i po stosowaniu leku

Podczas stosowania izotretynoiny mogą wystąpić działania niepożądane typowe dla hiperwitaminozy witaminy A, takie, jak:

• nadmierna suchość skóry i błon śluzowych (błony śluzowej nosa, warg),
• krwawienia z nosa,
• zapalenie spojówek wywołane przesuszeniem,
• odwracalne zmętnienie rogówek,
• nietolerancja soczewek kontaktowych.

Ponadto mogą pojawić się inne objawy niepożądane w postaci:

• zaburzeń morfologii krwi (obniżony poziom płytek krwi, przyśpieszone opadanie krwinek czerwonych – OB, niedokrwistość, trombocytopenia, neutropenia),
• zaburzeń metabolicznych (wzrost aktywności aminotrasferaz, czyli enzymów metabolizujących aminokwasy, wzrost poziomu trójglicerydów, obniżenie ilości frakcji HDL cholesterolu (tzw. dobrego cholesterolu), cukrzyca),
• stanów zapalnych  i nadwrażliwości skóry, swędzenia, wysypki, miejscowego złuszczania naskórka,
• bólu mięśni i stawów,
• zaburzeń psychicznych (depresja, wahania nastroju, lęki),
• zaburzeń neurologicznych (bóle i zawroty głowy, senność, upośledzenie słuchu),
• zapalenia powiek, zapalenia spojówek, zespołu suchego oka, podrażnienia oka, kurza ślepota,
• infekcji bakteryjnych skóry i błon śluzowych,
• ból kości i stawów
• wypadanie włosów.

Skutki uboczne przeważnie ustępują w trakcie lub po zakończonej kuracji izotretynoiną, jednak niekiedy mogą pozostać nawet po zaprzestaniu stosowania leku. Wówczas należy zgłosić się do lekarza prowadzącego leczenie, który powinien znaleźć metodę na wyprowadzenie pacjenta z tych dolegliwości.