Badanie ACTH (kortykotropina) – normy, wskazania, cena

Kortykotropina, czyli ACTH to hormon, którego poziom rośnie, kiedy spada stężenie hormonu stresu, czyli kortyzolu. Przez wzgląd na zależność występującą między tymi dwoma hormonami, często wskazania do badania poziomu ACTH są analogiczne do wskazań stosowanych przy zlecaniu badania poziomu kortyzolu. Poziom kortykotropiny charakteryzuje się dobową zmiennością, dlatego nie bez znaczenia jest pora dnia, o której oddaje się krew do analizy. Jakie są normy ACTH, ile kosztuje badanie i czy należy je wykonać, będąc na czczo?

Kortykotropina (ACTH) to hormon wytwarzany przez przysadkę mózgową, który jest odpowiedzialny za regulację produkcji kortyzolu przez korę nadnerczy. Kortyzol, znany jako „hormon stresu”, wywiera duży wpływ na metabolizm białek, tłuszczów i węglowodanów, w tym na stężenie glukozy we krwi pacjenta oraz reguluje pracę układu odpornościowego. Poziom ACTH skorelowany jest z poziomem kortyzolu na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego.

Co to jest ACTH (kortykotropina)?

ACTH (inaczej adrenokortykotropina lub kortykotropina) jest hormonem wytwarzanym przez przysadkę mózgową w odpowiedzi na spadek stężenia kortyzolu. Wzrost poziomu ACTH obserwuje się w momencie spadku poziomu kortyzolu, natomiast spadek poziomu ACTH występuje w chwili, gdy poziom kortyzolu we krwi pacjenta rośnie. Za regulację całości procesu odpowiada natomiast kortykoliberyna, czyli hormon uwalniający kortykotropinę (CRH lub niekiedy CRF), wytwarzany przez podwzgórze również w odpowiedzi na obniżający się poziom kortyzolu.

Badanie ACTH – wskazania

Wskazania do badania poziomu ACTH są analogiczne do wskazań stosowanych przy zlecaniu badania poziomu kortyzolu, ponieważ poziomy obu tych hormonów są ze sobą nierozerwalnie związane.

Wśród wskazań do wykonania oznaczenia poziomu ACTH u pacjenta można wymienić m.in.:

• podejrzenie choroby lub zespołu Cushinga,
• nowotworów jajników, jąder, płuc lub nadnerczy,
• podejrzenie uszkodzenia nadnerczy w przebiegu choroby Addisona,
• podejrzenie zaburzeń funkcji przysadki mózgowe,
• objawy, takie jak: zaburzenia miesiączkowania, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia funkcji tarczycy, zaburzenia wytwarzania innych hormonów z grupy hormonów glikokortykosteroidowych, bezsenność, złe samopoczucie, zmęczenie, przewlekłe obniżenie nastroju bądź otyłość o typie centralnym, rozstępy lub ścieńczenie skóry albo wypryski i trądzik, osłabienie mięśni, występowanie nadmiernego owłosienia, stan przedcukrzycowy.

U pacjentów, u których stężenie kortyzolu utrzymuje się na zbyt niskim poziomie i wskazane jest oznaczenie stężenia ACTH, charakterystycznymi objawami będą z kolei utrata masy ciała i apetytu, spadek ciśnienia krwi i poziomu glukozy oraz obniżony poziom sodu przy podwyższonym poziomie wapnia i potasu.

Na czym polega badanie ACTH? Przygotowanie i przebieg

Badanie poziomu ACTH wykonywane jest w osoczu krwi żylnej, pobranej ze zgięcia łokciowego pacjenta. Pobranie krwi na badanie ACTH powinno wykonać się w godzinach porannych (najlepiej pomiędzy godziną 7:00 a 9:00), a pacjent powinien być na czczo, czyli ok. 8 do 12 godzin przed badaniem nie powinien jeść, pić napojów słodzonych i gazowanych, żuć gumy i palić papierosów.

W związku z tym, że ACTH charakteryzuje się dużą niestabilnością i jest bardzo nietrwały, próbkę krwi należy jak najszybciej odwirować, odciągnąć osocze i zamrozić je do czasu wykonania badania. Badanie ACTH nie powinno być wykonywane u pacjentów gorączkujących, z objawami infekcji, po operacjach, zabiegach i urazach, ponieważ może wpływać to na zafałszowanie wyników badania poprzez podniesienie poziomu ACTH w osoczu. Niektóre leki przyjmowane przez pacjentów – zwłaszcza z grupy glikokortykosteridów (np. prednizon, hydrokortyzon czy prednizolon) – również mogą wpływać na zaburzenie wyników badania, dlatego o ich przyjmowaniu należy bezwzględnie poinformować osobę pobierającą materiał. W niektórych sytuacjach może okazać się konieczne odstawienie niektórych z przyjmowanych leków, jednak bezwzględnie dopiero po uzgodnieniu z lekarzem kierującym na badanie poziomu ACTH.

Które parametry warto sprawdzić wraz z ACTH?

Podstawowym parametrem, który należy sprawdzić łącznie z oznaczeniem poziomu ACTH, jest oznaczenie poziomu innych hormonów, w tym – przede wszystkim – poziomu kortyzolu.

Niekiedy, w zależności od podłoża diagnozowanych chorób, lekarz może zlecić pacjentowi oznaczenie kortyzolu w testach stymulacji lub hamowania, przeprowadzanych z wykorzystaniem leków tj. syntetyczny ACTH (synakten) bądź deksametazon czy kortykoliberyna. W takiej sytuacji badanie zostanie najpewniej przeprowadzone w szpitalu, a nie w warunkach ambulatoryjnych.

Badanie ACTH – normy

Poziom ACTH charakteryzuje się dobową zmiennością. W godzinach porannych w osoczu zdrowych dorosłych osób poziom ACTH wynosi mniej niż 18 pmol/L, a w godzinach wieczornych – poniżej 11 pmol/L. Poziom ACTH oznaczony pomiędzy godziną 20:00 a 22:00 wynosi mniej więcej 30–60% wartości oznaczonej w godzinach porannych. Pomiar poziomu ACTH stanowi z pewnością jedno z najważniejszych badań, które pomaga rozróżnić nadczynność od niedoczynności nadnerczy.

Wzrost stężenia ACTH obserwowany jest przede wszystkim u pacjentów z gruczolakami przysadki mózgowej, wtórną nadczynnością kory nadnerczy, u osób z chorobą Addisona i u pacjentów z guzami ektopowo wydzielającymi adrenokortykotropinę. U dzieci wzrost ACTH występuje w przypadku wrodzonego zespołu nadnerczowo-płciowego. Na wzrost poziomu ACTH mają wpływ także stres, urazy, gorączka, infekcje i zakażenia, ostre krwawienia i wysiłek fizyczny oraz przyjmowanie niektórych leków.

Spadek stężenia ACTH obserwowany jest u pacjentów z zespołem Cushinga, w przebiegu nowotworów lub przerostu nadnerczy, u pacjentów z pierwotną nadczynnością nadnerczy, u osób z niedoczynnością podwzgórza i przysadki mózgowej i u pacjentów leczonych niektórymi lekami.

Badanie ACTH – cena/refundacja i skierowanie

W przypadku, gdy skierowanie na oznaczenie poziomu ACTH otrzymamy od lekarza specjalisty, np. lekarza endokrynologa, koszt badania będzie zrefundowany przez NFZ. Jeżeli zdecydujemy się na wykonanie badania poziomu ACTH za odpłatnością, cena badania wyniesie ok. 50 złotych. W obu przypadkach na wynik badania będziemy oczekiwać do czterech dni roboczych, w zależności od miejsca, w którym oddawaliśmy próbkę krwi.