Ftalany – w jaki sposób mogą nam szkodzić te wszechobecne chemikalia?

Ftalany – gdzie je znajdziesz?

Ftalany mają szerokie zastosowanie w przemyśle. Służą głównie jako tzw. plastyfikatory, które poprawiają trwałość tworzyw sztucznych. Mogą zanieczyszczać żywność praktycznie na każdym etapie łańcucha dostaw, od urządzeń przetwórczych podczas produkcji po materiały służące do przygotowywania posiłków i pakowania produktów spożywczych. Nie oznacza to, że nie znajdują się w nieprzetworzonej żywności, trafiają bowiem do niej wraz z powszechnymi zanieczyszczeniami środowiska. Obecne są także w wodzie z kranu skażonej odpadami przemysłowymi.

Ftalany mogą znajdować się:

• w żywności (ftalany znaleziono m.in. w produktach mlecznych, mięsie, rybach, olejach i tłuszczach) i w opakowaniach produktów żywnościowych,
• w kosmetykach (np. lakiery do włosów, lakiery do paznokci) i produktach do higieny osobistej,
• w materiałach leczniczych i sprzęcie medycznym (np. dreny, wenflony, pojemniki do przechowywania próbek materiału biologicznego),
• w detergentach i środkach czyszczących,
• w ubraniach,
• w lakierach, farbach i klejach,
• w produktach budowlanych (np. okładziny ścienne, wykładziny, materiały dachowe).

Ftalany – wpływ na zdrowie

Ftalany mają szkodliwy wpływ na zdrowie reprodukcyjne i układ hormonalny. Działają toksycznie także na układ nerwowy i sprzyjają rozwojowi nowotworów, dlatego Komisja Europejska zdecydowała o ograniczeniu stosowania ftalanów w produktach konsumenckich (dyrektywa 2005/84/WE), w tym od 2017 roku:

• DBP – ftalanu dibutylu,
• BBP – ftalanu benzylu butylu,
• DEHP – ftalanu di 2-etyloheksylu,
• DIBP – ftalanu diizobutylu.

Prace badawcze dowodzą, że ekspozycja na te substancje chemiczne w łonie matki może mieć wpływ na rozwój narządów rozrodczych chłopców (np. powodować spodziectwo) oraz wczesny początek dojrzewania dziewcząt. Ftalany zostały również powiązane ze zmianami w produkcji hormonów tarczycy, które mają kluczowe znaczenie dla prawidłowego wzrostu, rozwoju mózgu i metabolizmu. Jedna z prac, opublikowana w „JAMA Paediatrics” w 2018 roku, wykazała, że BBP i DBP były statystycznie istotnie związane z opóźnieniem językowym u dzieci.

Ftalany – winne przedwczesnej śmierci z powodu chorób serca

Naukowcy wykorzystali dane zebrane od 5303 uczestników w amerykańskim badaniu „National Health and Nutrition Examination Survey” (NHANES) prowadzonym w latach 2001-2010 i ocenili związek między ekspozycją na ftalany i przedwczesną śmiercią. Chociaż dostrzegli pewne powiązanie, nie dowiedli istnienia bezpośredniego związku przyczynowo-skutkowego. Wyniki ich pracy zostały opublikowane w czasopiśmie naukowym „Environmental Pollution”.

Badacze przeanalizowali metabolity i oszacowali ilość ftalanów w organizmie pacjentów. Odkryli, że osoby z ich najwyższym stężeniem w moczu były najbardziej narażone na śmierć z powodu chorób serca. Ftalany nie wydawały się podnosić ryzyka zachorowania na nowotwory.

Poziomy ftalanów zostały zmierzone tylko raz, co można uznać za ograniczenie badawcze. Uczeni wskazują, że aby móc potwierdzić istnienie korelacji, należałoby przeprowadzić randomizowane badania kliniczne, ale nie jest to wskazane z etycznego punktu widzenia, gdyż nie można narażać nikogo na negatywny wpływ toksycznych substancji, dlatego trzeba polegać na badaniach obserwacyjnych, aby zrozumieć, w jaki sposób ftalany wpływają na organizm.

Ftalany – jak ograniczyć ekspozycję?

1. Unikaj przetworzonej, pakowanej żywności. Nigdy nie podgrzewaj jedzenia w plastiku. Zdecyduj się na kubki i pojemniki do przechowywania żywności wykonane ze szkła, silikonu lub stali nierdzewnej.
2. Samodzielnie przygotowuj posiłki. Okazuje się, osoby, które często jedzą poza domem, mogą mieć wyższy poziom ftalanów, niż ci, którzy tego nie robią.
3. Jedz produkty ekologiczne. Ftalany są stosowane w pestycydach wykorzystywanych w rolnictwie konwencjonalnym.
4. Zainwestuj w filtr do wody. Pozwoli odfiltrować ftalany, takie jak DEHP, który są stosowane w rurach wodociągowych. 
5. Czytaj etykiety. Trzeba mieć na uwadze, że restrykcje dotyczące ftalanów nie dotyczą artykułów sprowadzanych spoza Unii Europejskiej.
6. W miarę możliwości unikaj zakupu produktów wykonanych z PVC (winylu), np. rękawic ochronnych, zasłon prysznicowych, wykładzin, przyborów szkolnych, które częściej są zmiękczane ftalanami.
7. Unikaj perfum, szamponów, detergentów do prania i innych produktów zawierających syntetyczne substancje zapachowe. Ftalany mogą być w nich ukryte.