Dieta przemysłowa – czym jest i kiedy się ją stosuje?

Dieta przemysłowa – co to takiego? 

Dieta przemysłowa to specjalistyczne preparaty żywieniowe wykorzystywane w ramach procedur leczenia żywieniowego. Pod tym pojęciem kryją się diety przeznaczone do podaży zarówno doustnej, jak i poprzez dostęp sztuczny do przewodu pokarmowego. W przypadku sztucznego dostępu, mówi się o: 

• żywieniu drogą dostępu sztucznego do żołądka, tj. za pomocą zgłębnika bądź przetoki odżywczej tzw. gastrostomii,
• żywieniu drogą dostępu sztucznego do jelita cienkiego, tj. za pomocą zgłębnika bądź przetoki odżywczej tzw. jejunostomii.  

Kiedy stosuje się dietę przemysłową? 

Żywienie przy pomocy diety przemysłowej stanowi metodę wsparcia chorego z wyboru, gdy nie jest możliwym pokrycie pełnej podaży na energię i inne składniki pokarmowe w sposób tradycyjny (np. w chorobie nowotworowej, gdy pacjent traci apetyt, wymiotuje, bardzo chudnie). Według aktualnych rekomendacji żywienie dojelitowe zaleca się rozważyć u wszystkich pacjentów, w przypadku których stwierdzono: obecność niedożywienia lub tzw. wysokiego ryzyka żywieniowego, zagrażające niedożywienie lub spodziewany brak możliwości realizacji diety doustnej przez ponad 7 dni (nawet przy braku cech niedożywienia w chwili postawienia diagnozy). 

Dieta przemysłowa – gdzie kupić preparaty żywieniowe? 

Doustne preparaty żywieniowe są dostępne w aptekach bez recepty (cena rzędu ok. 6–9 zł za sztukę). Diety przemysłowe przeznaczone do podaży przez zgłębnik bądź przetokę odżywczą to z kolei elementy procedury żywienia dojelitowego/enteralnego, w całości refundowanej przez NFZ. Do leczenia żywieniowego kieruje lekarz, wystawiając skierowanie do poradni żywieniowej (bądź też, gdy pacjent jest hospitalizowany, podejmuje taką decyzję podczas jego pobytu). 

Dieta przemysłowa – rodzaje  

Jak już wcześniej wspomniano, diety przemysłowe możemy podzielić według sposobu ich podaży: 

• drogą doustną (tzw. ONS – oral nutritional supplements, szerzej znane jako nutridrinki),
• drogą dostępu sztucznego do przewodu pokarmowego. 

Inny podział preparatów obejmuje ich skład. Wyróżnia się zatem diety: 

• kompletne pod względem odżywczym – używane jako jedyne źródło pożywienia lub jako uzupełnienie zwykłej diety pacjenta, wszystkie makro- i mikroskładniki,
• niekompletne pod względem odżywczym – stosowane tylko w celu uzupełnienia diety pacjenta, a nie jako wyłączne źródło składników pokarmowych (np. białko w proszku). 

Skład można opisać także poprzez podział diet przemysłowych na: 

• standardowe – odzwierciedlające skład i proporcje zwykłej diety doustnej, pozwalające na dostarczenie wszystkich niezbędnych składników odżywczych, witamin, pierwiastków śladowych i elektrolitów,
• specjalne – produkowane wg. wymagań żywieniowych wynikających z danych chorób, sytuacji (np. dla cukrzyków czy chorych z odleżynami). 

Wreszcie szczegółowy podział wobec składu będzie obejmować diety: 

• polimeryczne – zawierające nienaruszone składniki pokarmowe, tj. źródłem białka są białka naturalne o wysokiej wartości odżywczej (całe cząstki białkowe), przeznaczone dla większości pacjentów,
• oligomeryczne i monomeryczne – w których białko występuje pod postacią dwu- i tripeptydów albo wolnych aminokwasów, przeznaczone dla pacjentów z upośledzonymi funkcjami trawienia. 

Dieta przemysłowa – zalety 

Diety przemysłowe, zarówno te doustne, jak i te podawane do dostępu, cechuje szereg korzyści. To przede wszystkim:  

• skoncentrowane źródło kalorii i składników odżywczych w małej objętości,
• możliwość dostosowania składu preparatu do wymagań żywieniowych, 
• brak składników potencjalnie szkodliwych (laktoza, gluten, puryny, cholesterol), 
• jałowość – preparaty są wolne od kontaminacji bakteryjnej. 

Niepodważalną zaletą w przypadku diet doustnych jest również wygoda ich stosowania oraz możliwość łączenia z innymi produktami i dodawania do posiłków. Diety podawane do dostępu sztucznego, to w przeciwieństwie do niegdyś stosowanych miksowanych diet kuchennych – stały, ściśle określony skład oraz ich homogeniczność, która zabezpiecza właściwą podaż składników pacjentowi oraz umożliwia stosowanie cienkich, bardziej komfortowych zgłębników, które kuchenna mieszanka zapewne szybko by uniedrożnił. 

Dieta przemysłowa – przeciwwskazania  

Przeciwwskazania do żywienia dojelitowego – czy to drogą doustną czy to drogą dostępu sztucznego – obejmują brak możliwości wykorzystania do żywienia przewodu pokarmowego ogółem. Takie sytuacje to m.in.: 

• niedrożność przewodu pokarmowego,
• mechaniczna przeszkoda obecna w jelitach,  
• ciężki wstrząs,  
• niedokrwienie jelit,  
• przewlekłe, nieustępujące biegunki albo wymioty,
• ciężkie zaburzenia wchłaniania, 
• przetoki przewodu pokarmowego bez możliwości wykorzystania do żywienia takiego odcinka jelita, który znajduje się poniżej tej przetoki i umożliwi żywienie w wystarczającym zakresie.  

Dieta przemysłowa – jak stosować? 

Celem zabezpieczenia przed ewentualnymi dolegliwościami ze strony przewodu pokarmowego (m.in. nudnościami, wymiotami, biegunką), odżywki zaleca się pić wolno, małymi łykami, przez minimum 30 minut. Jak już wspomniano wcześniej, małymi porcjami preparaty można dodawać do innych, zwyczajowo spożywanych posiłków. Takie postępowanie poprawia ich odbiór w zakresie smaku – ONS-y są dosyć słodkie i nie zawsze akceptowane przez pacjentów, stąd ich dodatek do potraw może rozwiązać ten problem. 

W przypadku diety przemysłowej podawanej do dostępu sztucznego stosowanie obejmuje podaż: 

• w formie bolusów, tj. porcji diety, najczęściej podawanej według harmonogramu normalnie spożywanych posiłków, tj. co 3–4 godziny, z 8-godzinną przerwą nocną,
• we wlewie ciągłym prowadzonym grawitacyjnie albo za pomocą pompy żywieniowej. 

Najczęstsze problemy podczas stosowania diet przemysłowych doustnych i sposoby radzenia sobie z nimi:

• brak akceptacji smaku → zmiana smaku odżywki, firmy, niższa temperatura (schłodzone smakują lepiej), połączenia z innymi produktami albo potrawami (np. z jogurtem, koktajlem),
• zła tolerancja (biegunka, nudności, wymioty) → wolniejsza podaż, mniejsze porcje, połączenie z produktami albo potrawami,
• pogorszenie profilu glikemii → zamiana na wersję odżywek „diabet” (cukrzycowe), 
• postępujący ubytek masy ciała → sprawdzenie czy przez włączenie ONS do diety, pacjent nie zastąpił nimi posiłków, przez co finalnie je podobnie jak przed interwencją,
• oczekiwanie natychmiastowej poprawy → edukacja chorego, że podobnie jak każde leczenie, także i prowadzenie specjalistycznego żywienia wymaga czasu, aby zaobserwować jego efekty,
• hiperalimentacja (nadmiar) określonych składników ogółem → analiza jadłospisu pacjenta np. pod kątem spożycia kalorii/białka.