Ataksja – przyczyny, objawy, leczenie niezborności ruchowej

Czym jest ataksja? 

Termin ataksja oznacza obniżoną koordynację ruchów, problemy z utrzymaniem równowagi. Niezborność ruchowa przejawia się w trudnościach podczas podnoszenia przedmiotów, chodzenia czy wykonywania czynności codziennych. Dodatkowo ataksja móżdżkowa ma duży wpływ na problemy z mową, ruchami gałek ocznych oraz połykaniem płynów i pokarmów. 

Trudności w wykonywaniu zadań sekwencyjnych, problemy z mową, oddechem i organizacją ruchów wymagają różnicowania między dyspraksją a ataksją. Należy zaznaczyć, że rozpoznanie może postawić tylko lekarz na podstawie przeprowadzonych badań neurologicznych. 

Ataksja – przyczyny

Przyczyn ataksji może być wiele. Ataksja wrodzona może mieć podłoże genetyczne, źródła naukowe podają kilka możliwości przekazywania schorzenia w taki sposób. Przy dziedziczeniu w sposób recesywny mówi się o ataksji Friedreicha. Podobny charakter dziedziczenia występuje w przypadku niezwykle rzadkiego schorzenia, jakim jest zespół ataksja-teleangiektazja. U takich osób obserwuje się dysfunkcje unaczynienia gałki ocznej oraz skóry. Bardzo charakterystyczne jest również zwiększenie podatności na rozwój nowotworów, takich jak chłoniaki. W sytuacji, kiedy dziedziczenie następuje w sposób dominujący, mamy do czynienia z ataksją rdzeniowo-móżdżkową typu 1. Opisywane schorzenie może mieć także charakter nabyty. 

Ataksja nabyta może być wynikiem zatrucia lekami, guzów i nowotworów mózgu, nadużywania alkoholu, udarów mózgu czy urazów czaszkowo-mózgowych. Wśród przyczyn wymienia się także mózgowe porażenie dziecięce, niedobór witamin B12 i E, infekcje wirusem COVID-19. Niektóre źródła naukowe donoszą, że zakażenie wirusem HIV, borelioza, ospa wietrzna czy choroba Creutzfeldta-Jacoba także mogą wywoływać przejściowe lub utrwalone objawy ataksji. 

Ataksja – objawy

Do najbardziej charakterystycznych objawów ataksji zalicza się:

• niezborność ruchów,
• oczopląs, który utrudnia fiksację wzroku na określonym punkcie,
• występowanie zaburzeń mowy pod postacią tzw. mowy skandowanej,
• problemy z połykaniem – dysfagia,
• występujące drżenia mięśni, które nasilają się wyraźnie przy próbie wykonywania precyzyjnych, zamierzonych ruchów,
• wyraźnie obniżone napięcie mięśniowe,
• trudności podczas ruchów mających naprzemienny charakter i szybkie tempo.

Osoba z ataksją wykazuje także problemy podczas wykonywania czynności złożonych. Zazwyczaj wymaga to dużego sekwencjonowania i dzielenia zadań na poszczególne etapy. 

 Ataksja móżdżkowa

Ataksja móżdżkowa jest rezultatem uszkodzenia struktury móżdżku. Objawy mogą być prezentowane w obrębie całego ciała lub tylko w jego części, np. po jednej stronie ciała. Charakterystyczne są wówczas drżenia oraz chód marynarski. 

Ataksja czuciowa

Ten rodzaj ataksji nie jest rezultatem bezpośredniego uszkodzenia móżdżku. Dochodzi tutaj do dysfunkcji połączeń nerwowych odpowiedzialnych za odbiór wrażeń zmysłowych, takich jak wibracja i propriocepcja. Bardzo charakterystyczne jest wówczas szybkie tracenie równowagi przy próbie Roomberga, a objawy są najwyraźniej zauważalne w kończynach dolnych. 

Ataksja – rozpoznanie

Postawienie rozpoznania wymaga bardzo wnikliwego procesu diagnostycznego. Poza wywiadem i badaniem fizykalnym wymagane jest zazwyczaj poszerzenie diagnostyki. W tym celu pacjent zostaje skierowany na obrazowanie struktur mózgu za pomocą rezonansu magnetycznego. Pozwala to bardzo precyzyjnie ustalić, który obszar i w jakim stopniu uległ uszkodzeniu. Na tej podstawie w korelacji z objawami klinicznymi można postawić rozpoznanie ataksji. W przypadku, gdy podobne schorzenia występowały w rodzinie, lekarz może zlecić wykonanie badań genetycznych. 

Ataksja – leczenie 

W przypadku ataksji nabytej sytuacja wydaje się prostsza. Zazwyczaj wystarczy odstawienie leków czy toksyn, które mogły spowodować drżenia i problemy z funkcjonowaniem móżdżku. Inaczej prezentuje się sytuacja w momencie, gdy objawy są rezultatem rozległego udaru czy też guza. 

Ataksja – rehabilitacja 

Rehabilitacja pacjentów z ataksją jest procesem długotrwałym, wymagającym systematyczności oraz dużych nakładów finansowych. Bardzo ważne jest podejście interdyscyplinarne ze względu na rozległy charakter zaburzeń. Pacjent powinien znajdować się pod opieką neurologopedy, gdyż występujące zaburzenia mowy, połykania i oddychania wymagają jego interwencji. Ocenę potrzeby ewentualnego zaopatrzenia ortopedycznego, plan terapii, dostosowanie otoczenia oraz wykorzystanie koncepcji metod neurofizjologicznych jest domeną fizjoterapeuty. To, co jest ważne w przypadku ataksji, to dzielenie zadań na etapy i stopniowe łączenie ich w coraz dłuższe sekwencje, zmuszanie do używania nowych strategii, które pozwolą pacjentowi osiągać kolejne umiejętności. 

W terapii zaburzeń ataktycznych bardzo często stosuje się także sprzęty i elementy zaopatrzenia ortopedycznego, które pomagają ustabilizować tułów i zmniejszyć obserwowane drżenia, chód na szerokiej podstawie. W tym celu stosuje się najczęściej różnego rodzaju kombinezony i ortezy dynamiczne tułowia i kończyn. Popularnymi i efektywnymi metodami fizjoterapeutycznymi są metoda Vojty, metoda Bobath, koncepcja MAES oraz metoda PNF.