Jąkanie u dzieci – jakie są jego przyczyny? Jak pomóc dziecku, które się jąka?

Jąkanie polega na braku płynności mówienia, która jest spowodowana przez nadmierne skurcze mięśni oddechowych, fonacyjnych oraz artykulacyjnych. Jąkaniu mogą towarzyszyć tiki oraz grymasy. Ze względu na stopień zaawansowania dolegliwości wyróżnia się jąkanie łagodne, umiarkowane, znaczne oraz głębokie. W jaki sposób diagnozuje się jąkanie i jaka terapia tego zaburzenia mowy będzie skuteczna? 

Jąkanie u dzieci – czym jest i jakie są jego rodzaje? 

Jąkanie jest to zaburzenie płynności mowy, zazwyczaj nieutrudniające w znacznym stopniu komunikacji z otoczeniem. Jąkaniu mogą towarzyszyć tiki lub ruchy mimowolne. Jąkanie u dzieci częściej występuje u chłopców, zazwyczaj w wieku 3–5 lat i zwykle ustępuje samoistnie. Rzadko występuje u dzieci po ukończeniu 7. roku życia.  

Jąkanie powstaje na skutek zaburzenia koordynacji ruchowej aparatu oddechowego, fonacyjnego oraz artykulacyjnego. Zakłócenia oddechowe przejawiają się braniem płytkiego wdechu i mówieniem na wydechu resztkami powietrza. Natomiast zaburzenie funkcji mięśni odpowiadających za fonację powoduje przerwy w wydobywaniu głosu. 

Ze względu na nasilenie dolegliwości jąkanie dzielimy na łagodne, umiarkowane, znaczne oraz głębokie. W przypadku dzieci z łagodnym jąkaniem pauzy w mówieniu trwają ok. 1 sekundę i dotyczą do 5% wyrazów. Nie występują tiki, a dziecko nie ma blokady, lęku przed mówieniem. W umiarkowanym stopniu jąkania pojawiają się tiki i grymasy twarzy, napięcie mięśniowe przeszkadza w płynnym mówieniu. U dzieci ze znacznym stopniem jąkania zaburzonych jest do 25% wyrazów, pauzy podczas mówienia trwają ok. 5 sekund, przez co słuchający ma problem ze zrozumieniem mowy. Występują tiki oraz grymasy. W przypadku głębokiego stopnia jąkania zaburzenie dotyczy więcej niż 25% słów, pauzy trwają powyżej 5 sekund, zdarza się, że jąkanie uniemożliwia komunikację werbalną, czyli słowną.  

Jąkanie u dzieci – przyczyny  

Przyczyny jąkania u dzieci nie są do końca ustalone, możliwe, że jest ono spowodowane czynnikami genetycznymi, neurologicznymi lub społecznymi.  

Do prawdopodobnych przyczyn jąkania u dziecka zaliczamy: 

• przyczyny genetyczne – jąkanie może być dziedziczne lub powstawać na skutek naśladowania przez dziecko mowy innego członka rodziny;  
• przyczyny psychologiczne – jąkanie może być objawem dziecięcej nerwicy, lęków lub ujawniać się w sytuacjach stresowych. U dzieci jąkanie może pojawić się po przeżyciu traumatycznych sytuacji np. wypadku, śmierci członka rodziny. Niekorzystnie na płynność mowy u dziecka wpływa także zbytnia koncentracja rodziców na jąkaniu dziecka i strofowanie go; 
• przyczyny neurologiczne – choroby układu nerwowego takie padaczka, guzy mózgu oraz niektóre leki;  
• przyczyny behawioralne – jąkanie może być wyuczonym zachowaniem; 
• przyczyny lingwistyczne – jąkanie częściej występuje u dzieci z zaburzeniami wymowy oraz opóźnionym rozwojem mowy.  

Dziecko jąka się – jak mu pomóc?  

W terapii jąkania wykorzystuje się trening płynności mówienia oraz psychoterapię. Trening płynności mówienia polega na zastosowaniu metod bezpośrednich (ćwiczenia oddechowe, fonacyjne, artykulacyjne i słuchowe), metod pośrednich (wpływ na procesy leżące u podstaw mówienia, środowisko domowe, szkolne) oraz metod kompleksowych (łączące techniki terapii bezpośredniej i pośredniej).  

Terapia jąkania powinna być dostosowywana do wieku dziecka, stopnia zaawansowania dolegliwości, prawdopodobnych przyczyn jąkania oraz aktualnej sytuacji życiowej małego pacjenta.  

Dziecko i jąkanie – wskazówki dla rodziców  

Podczas rozmowy z dzieckiem, które ma problem z jąkaniem, należy mówić powoli, gdyż dziecko, chcąc naśladować i dostosować się do rozmówcy, będzie starać się mówić szybko, co może powodować kłopoty z płynnością mowy. Nie powinno się mówić do dziecka w sposób agresywny lub używając trudnych słów i zwrotów. Bardzo ważne jest uważne słuchanie dziecka oraz stwarzanie sprzyjających warunków do jego wypowiedzi. Nie należy przerywać ani wtrącać uwag, ponieważ dziecko będzie czuło się oceniane i może to powodować niechęć do wypowiedzi lub problemy z mową.  

W przypadku problemu dziecka z wypowiedzeniem jakiegoś słowa, pomocne może być spokojne wypowiedzenie danego słowa oraz wytłumaczenie, że każdy może mieć kłopot z artykulacją trudnych wyrazów.  

Ważne jest wsparcie emocjonalne dziecka oraz dbanie o higieniczny tryb życia, w tym prawidłową ilość snu oraz zdrową, zbilansowaną dietę. Należy unikać mówienia oraz odpowiadania na pytania za dziecko, ponieważ będzie to prowadziło do pogłębiania się niepewności i narastania problemu z mówieniem. Jeśli dziecko uczęszcza do przedszkola, rodzic powinien przekazać opiekunom zalecenia od logopedy oraz psychologa.