Cytologia – wskazania do badania cytologicznego. Jak interpretować wyniki cytologii szyjki macicy?

Co to jest cytologia?

Cytologia należy do podstawowych badań wykonywanych podczas rutynowej wizyty u ginekologa. Polega na pobraniu przez specjalistę komórek z tarczy oraz kanału szyjki macicy (komórki endocerwikalne). Następnie wykonywany jest rozmaz na szkiełku podstawowym i utrwalenie 96% roztworem etanolu. Lekarz może również umieścić materiał w pojemniku z płynnym podłożem – wtedy mamy do czynienia z cytologią płynną. 

Prawidłowo zabezpieczony wymaz transportowany jest do ośrodka posiadającego akredytacje do oceny cytologii ginekologicznej pod mikroskopem, dysponującym właściwym sprzętem oraz przede wszystkim wykwalifikowanym personelem. Po 3-4 dniach patomorfolog wystawia dokument z wynikiem badania. 

Cytologia jest niezwykle ważnym badaniem dla każdej kobiety. Wysoka swoistość (94%) i czułość (70%) tej metody przesiewowej mają ogromne znaczenie również dla całej populacji. Cytologia może uratować życie. Po „wyłapaniu” chorej z grupy ryzyka i wdrożeniu leczenia, istotnie zmniejsza się rozprzestrzenianie wirusa HPV, za czym idzie mniejsza zachorowalność na raka szyjki macicy. Od czasu wprowadzenia programu powszechnej profilaktyki opartej na przesiewowym badaniu, odsetek śmiertelności na skalę globalną zmniejszył się o 70%. 

Cytologia szyjki macicy – wskazania. Kto i kiedy powinien wykonywać cytologię?

Wskazanie do badania cytologicznego posiada każda dorosła kobieta. Zaleca się, aby badanie było po raz pierwszy wykonane najpóźniej w 21. roku życia, nawet jeśli pacjentka nigdy nie współżyła (inne dane mówią o wieku 25 lat u dziewicy). Wymaz należy także pobrać u każdej pacjentki aktywnej płciowo nie później niż 3 lata od rozpoczęcia współżycia, przy występujących infekcjach rekomendacje ulegają zmianie na korzyść częstszych wizyt w gabinecie. 

Wytyczne stworzone dla Pań z grupy zwiększonego ryzyka zobowiązują do wykonania badania co 12 miesięcy, w wyjątkowych sytuacjach co 6. Dotyczy to nosicielek HIV, przetrwałego zakażenia onkogennym wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV) inicjującym proces kancerogenezy [16/18/31/33/35/39/45/46/51/52/56/58], po leczeniu neoplazji (CIN) lub raka szyjki macicy, stosujących wieloletnią immunosupresję oraz pacjentki, które otrzymały nieprawidłowy wynik z poprzedniej cytologii. Pacjentki po 65. roku życia powinny konsultować z ginekologiem, czy jeszcze wymagają testów cytologicznych. 

Cytologia – jak się przygotować do badania? Jak przebiega pobranie materiału do badania cytologicznego?

Na badanie nie należy zgłaszać się w czasie krwawienia miesiączkowego. Prawidłowe przygotowanie umożliwia uzyskanie wiarygodnego wyniku. Towarzystwo ginekologiczne zaleca:

• niestosowanie irygacji pochwy w ciągu 24 godzin przed badaniem,
• nieodbywanie stosunków płciowych w ciągu 24 godzin przed badaniem, 
• niepodawanie leków dopochwowych w ciągu tygodnia przed badaniem,
• wykonanie badania nie wcześniej niż 4 dni po ostatnim dniu miesiączki i nie później niż 4 dni przed rozpoczęciem miesiączki,
• od ostatniego badania ginekologicznego/USG dopochwowego powinien upłynąć co najmniej 1 dzień,
• materiał jest pobierany pod kontrolą wzroku – po wziernikowaniu.

Cytologia – wyniki

Obecnie stosuje się dwa sposoby interpretacji wyników badań cytologicznych, są to skala Papanicolau oraz system Bethesda. 

Skala Papanicolau

Pięciostopniowa skala Papanicolau, to system oceny, w którym istnieje pięć grup wyników badania cytologicznego:

• Grupa I: rozmaz zawiera prawidłowe komórki nabłonka płaskiego z ewentualnymi nielicznymi leukocytami.
• Grupa II: dodatkowo komórki pochodzące z głębszych warstw nabłonka oraz komórki gruczołowe i liczniejsze leukocyty.
• Grupa III A: sugeruje zmiany związane z nasilonym stanem zapalnym oraz komórki dysplastyczne.
• Grupa III B: komórki dysplastyczne sygnalizujące istnienie neoplazji śródnabłonkowej.
• Grupa VI: prawdopodobnie rak przedinwazyjny, obecne komórki atypowe.
• Grupa V: wysokie ryzyko istnienia nowotworu z powodu występowania dużej liczny komórek atypowych.

Ocena cytologiczna wg systemu Bethesda

Terminologia stosowana w ocenie preparatów cytologicznych według systemu Bethesda (TBS):

1. NILM – brak obecności neoplazji śródnabłonkowej lub zmian nowotworowych.
2. Nieprawidłowe komórki nabłonka wielowarstwowego płaskiego (ASC):

• ASC-US – atypowe komórki nabłonka wielowarstwowego płaskiego o nieokreślonym znaczeniu.
• ASC-H – atypowe komórki nabłonki wielowarstwowego płaskiego, nie można wykluczyć zmiany śródnabłonkowej wysokiego stopnia.
• LSIL – zmiana śródnabłonkowa niskiego stopnia.
• HSIL – zmiana śródnabłonkowa wysokiego stopnia.

3. Nieprawidłowe komórki nabłonka gruczołowego:

• ASC – atypowe komórki nabłonka gruczołowego szyjki lub trzonu macicy bądź inne gruczołowe,
• AIS – rak gruczołowy in situ.

Nieprawidłowy wynik cytologii – o czym może świadczyć?

Choć samo wykonanie badania jest szybkie, transport materiału oraz system przesyłania wyniku cytologii wydłuża czas oczekiwania na informację zwrotną do 3 tygodni. Gdy poprzednie wyniki były niepokojące, a pacjentce zależy na podsumowaniu stanu zdrowia na cito, zaleca się wizytę w kompleksowym ośrodku z zespołem patomorfologów w tej samej lokalizacji.

Cytologia w ciąży

U ciężarnych panel badań uwzględnia cytologię w pierwszym trymestrze. Sugeruje się zrealizowanie wymazu około 10 tygodnia ciąży. Bezpieczna jest wykonanie badania do 24 tygodnia ciąży. Wzrost dziecka w łonie mamy modyfikuje szyjkę macicy, w związku z czym dyskomfort badania u kobiet ciężarnych wzrasta. Po porodzie przed wykonaniem cytologii należy odczekać okres połogu w celu fizjologicznego oczyszczenia kanału rodnego kobiety i uzyskania klarownych wyników.

Ile kosztuje badanie cytologiczne? Kiedy jest refundowane przez NFZ?

Koszt badania cytologicznego wykonywanego prywatnie oscyluje w granicach 55 złotych, do tego zazwyczaj należy doliczyć cenę wizyty u specjalisty.

W Polsce pacjentki badają się za rzadko. Wykrycie neoplazji diagnozowane jest w wysokim stadium, co znacząco obniża rokowanie. Całkowite wyleczenie, z zachowaniem narządu rodnego a nawet zaoszczędzeniem płodności kobiety jest możliwe, gdy pacjentka zgłasza się do ginekologa regularnie. Ponadto podczas wizyty wykonywane jest badanie ginekologiczne, co zwiększa szanse na zauważenie innych patologii, takich jak nadżerki, grzybice, kłykciny czy zapalenia gruczołów Bartholina.