Cytologia płynna (LBC) a tradycyjna – która jest bardziej dokładna? Cena, refundacja

Regularnie wykonywana cytologia pomaga uniknąć zachorowania na raka szyjki macicy. Przez wiele lat była ona wykonywana jedynie w formie szkiełkowej. W 2016 roku Polskie Towarzystwo Patologów (PTP) wnioskowało do Ministerstwa Zdrowia o zmianę standardów diagnostycznych na bardziej dokładne i czułe, czyli na cytologię na podłożu płynnym, nazywanej w skrócie LBC. Jak wygląda cytologia płynna i czym różni się od klasycznej metody diagnostycznej?  Czy cytologia na podłożu płynnym jest refundowana przez NFZ?

Cytologia to badanie, które każda kobieta powinna wykonywać w regularnych odstępach czasu w ramach profilaktyki raka szyjki macicy. Istnieją dwa rodzaje badań cytologicznych – cytologia klasyczna oraz cytologia cienkowarstwowa na podłożu płynnym (LBC), które różnią się czułością diagnostyczną oraz możliwością dalszego wykorzystania pobranego do badania materiału.

Kiedy należy wykonać cytologię?

Badanie cytologiczne szyjki macicy to badanie, która powinna wykonywać każda kobieta, która rozpoczęła współżycie seksualne. W przypadku kobiet, które pozostają dziewicami, cytologię również można i należy wykonywać, a moment, w którym pacjentki w tej sytuacji powinny zacząć się kontrolować, przypada na ich 25. rok życia. Cytologię należy pobierać również od pacjentek w wieku pomenopauzalnym, częstość wykonywania badania określa w takich przypadkach lekarz prowadzący. Także okres ciąży nie stanowi przeciwwskazania do wykonania cytologii, przeciwnie – jeśli pacjentka ciężarna przedstawi ginekologowi wynik badania starszy niż 6 miesięcy, również od niej należy pobrać świeży materiał na badania.

U pacjentek między 30. a 70. rokiem życia, u których badanie w kierunku DNA wirusa HPV wykonane w ramach cytologii cienkowarstwowej na podłożu płynnym LBC (ang. Liquid-Based Cytology) da wynik ujemny, a pacjentka nie znajduje się w grupie ryzyka, odstęp pomiędzy badaniami cytologicznymi można po konsultacji z lekarzem prowadzącym zwiększyć do 5 lat. W każdym przypadku istotne jest regularne kontrolowanie się i wykonywanie badań cytologicznych w zalecanych odstępach, ponieważ wcześnie wykryty nowotwór szyjki macicy jest w większości przypadków w pełni uleczalny.

Badanie należy wykonywać najlepiej w połowie cyklu miesięcznego, co najmniej 4 dni po ustaniu krwawienia i 4 dni przed kolejną miesiączką. Na minimum  cztery doby przed badaniem należy powstrzymać się od przyjmowania leków dopochwowych i irygacji, a na 24h przed pobraniem materiału należy zrezygnować ze stosunków płciowych. Przed pobraniem materiału nie należy też wykonywać innych inwazyjnych badań w obrębie narządów rodnych (USG dopochwowe; ginekologiczne badanie palpacyjne). Pacjentki, u których występują objawy jakiejkolwiek infekcji (upławy, świąd, pieczenie), przed pobraniem materiału na badanie cytologiczne, powinny najpierw wyleczyć przyczynę dolegliwości.

Jak wygląda badanie cytologiczne?

Cytologia klasyczna to badanie specjalistyczne, do którego materiał pobierany jest w gabinecie ginekologicznym przez lekarza lub położną. W celu pobrania materiału do badania w pochwie pacjentki umieszcza się wziernik ginekologiczny, który odsuwa od siebie ścianki pochwy i umożliwia wprowadzenie do niej specjalnej szczoteczki, którą pobiera się komórki z kanału i tarczy szyjki macicy. Materiał jest następnie odpowiednio utrwalany na szkiełku, barwiony i przekazywany do laboratorium.

W przebiegu cytologii na podłożu płynnym materiał również pobiera się za pomocą szczoteczki lub specjalnej szpatułki, jednak do laboratorium przekazuje się go w pojemniku ze specjalnym, płynnym, medium transportowym, co zwiększa czułość wykonywanego badania i eliminuje błędy, mogące wynikać np. z nieprawidłowego rozprowadzenia czy utrwalenia materiału na szkiełku używanym podczas klasycznej cytologii.

Cytologia tradycyjna a płynna – podobieństwa i różnice

W obu rodzajach cytologii podobny pozostaje sposób pobrania materiału, ponieważ wykorzystuje się tu zwykle specjalną szczoteczkę. Podobne są też wskazania do wykonania badania i rekomendacje dotyczące czasu pobrania materiału i przygotowania do badania. Spójny pozostaje także sposób opisu uzyskanych w badaniach wyników. Jeszcze nieco ponad 20 lat temu do opisu wyników badania cytologicznego wykorzystywano tzw. skalę Papanicolau, jednak od roku 2001 Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników rekomenduje ocenę cytologii szyjki macicy w oparciu o system TBS (ang. The Bethesda System). System Bethesda opisowo charakteryzuje obraz komórek szyjki macicy widocznych w badaniu mikroskopowym oraz wprowadza oznaczenia CIN1, CIN2, CIN3 (CIN, ang. Cervical Intraepithelial Neoplasia), odnoszące się do stopnia dysplazji szyjki macicy, czyli zmian w budowie tkanek tego narządu.

Jakie są zatem różnice? Materiał pobrany do płynnej cytologii LBC umożliwia jednak jego dalsze wykorzystanie zarówno do badania obecności DNA wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV, ang. Human Papilloma Virus), jak i DNA bakterii rodzaju Chlamydia trachomatis metodą PCR (ang. Polymerase Chain Reaction). Różnicę pomiędzy klasycznym badaniem cytologicznym a cytologią LBC stanowi też fakt, że materiał do badania cytologicznego w technologii cienkowarstwowej na podłożu płynnym pacjentka może pobrać samodzielnie w domu i – po jego odpowiednim zabezpieczeniu, zgodnie z instrukcją podaną przez producenta zestawu testowego – przesłać go do laboratorium. Cytologia LBC charakteryzuje się też wyższą czułością niż cytologia tradycyjna, a z uwagi na wykorzystanie podłoża płynnego mniejsze jest tu także ryzyko, że materiał zostanie źle zabezpieczony lub nałożony na szkiełko podstawowe.

Kiedy i dlaczego należy wykonać cytologię płynną?

Mimo że cytologia klasyczna to ciągle najpopularniejsza i jedyna refundowana przez Narodowy Fundusz Zdrowia wersja badania profilaktycznego w kierunku raka szyjki macicy w Polsce, zespół ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników w najnowszym algorytmie postępowania zaleca już – gdy to tylko możliwe – wykonywanie u pacjentek cytologii na podłożu płynnym, ponieważ charakteryzuje się ona wyższą czułością niż cytologia klasyczna oraz umożliwia dalsze badanie pobranego materiału, m.in. w kierunku obecności DNA wirusa HPV oraz DNA bakterii Chlamydia trachomatis.

Cytologia płynna a badanie na obecność HPV

Niewątpliwą zaletą cytologii cienkowarstwowej na podłożu płynnym jest możliwość wykrycia w tym samym materiale obecności wirusa brodawczaka ludzkiego (tzw. cytologia LBC+HPV), który stanowi główny czynnik ryzyka w rozwoju raka szyjki macicy, a ludzie zakażają się nim zwykle na drodze kontaktów seksualnych. Cytologia LBC umożliwia również wykorzystanie już pobranego materiału do dalszych badań w kierunku Chlamydii trachomatis oraz innych patogenów układu moczowo-płciowego, np. bakterii z rodzaju Mycoplasma czy Ureaplasma.

Cytologia płynna i tradycyjna – cena/refundacja i skierowanie

Cytologia klasyczna to badanie refundowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia w ramach programu profilaktyki raka szyjki macicy. NFZ refunduje badanie kobietom od 25. roku życia do ukończenia 59 lat. Warunkiem refundacji jest to, że od ostatniego badania cytologicznego minęło u nich co najmniej trzy lata. Pacjentki z grupy ryzyka raka szyjki macicy, tj. zakażone wirusem HIV lub onkogennym typem wirusa HPV (szczególnie typami 16 i 18) lub przyjmujące leki immunosupresyjne mają możliwość wykonania nieodpłatnego badania cytologicznego raz do roku. Kobiety, które przeszły złośliwy nowotwór szyjki macicy po zakończeniu leczenia onkologicznego również podlegają profilaktycznym badaniom skriningowym. Badanie w ramach programu profilaktycznego można wykonać w każdym gabinecie ginekologicznym, posiadającym kontrakt z NFZ oraz w gabinecie każdej położnej podstawowej opieki zdrowotnej, która posiada właściwą umowę z NFZ i uprawnienia do pobierania rozmazów cytologicznych.

Pacjentki młodsze przed 25. rokiem życia i po ukończeniu 59 lat mogą wykonać nieodpłatne badanie cytologiczne w ramach porady specjalistycznej w gabinecie lekarza ginekologa, do którego można udać się bez skierowania wystawionego przez lekarza medycyny rodzinnej. Jeśli pacjentka będzie chciała odpłatnie wykonać cytologię klasyczną, musi liczyć się z kosztem rzędu 70–100 złotych, w zależności od lokalizacji gabinetu.

Cytologia LBC nie jest zazwyczaj objęta refundacją ze strony Narodowego Funduszu Zdrowia, a jej koszty rozpoczynają się od około 150–170 złotych – pod warunkiem że badanie wykonuje się w placówce i nie obejmuje ono badania podtypów wirusa HPV. Istnieją jednak jednostki medyczne, które prowadzą programy czy projekty współfinansowane z środków unijnych, w których taką płynną cytologię można wykonać  bezpłatnie (łącznie z genotypowaniem wirusa HPV). Badanie LBC+HPV 14, w którym wykrywa się 14 podtypów wirusa HPV, kosztuje około 330 złotych, badanie LBC+HPV 28 to wydatek rzędu około 400 złotych. Badanie cytologiczne LBC + Chlamydia trachomatis kosztuje około 120 złotych. Ceny badań wysyłkowych, w których odchodzi koszt pobrania materiału do badania przez pracownika medycznego, ponieważ pobranie wykonuje sama pacjentka w domowym zaciszu, są nieznacznie niższe.

Czas oczekiwania na wyniki cytologii szyjki macicy może różnić się w zależności od miejsca wykonania badania i dostępności laboratorium i wynosić od 1 do nawet 3 tygodni.