Jałowiec – czym jest? Właściwości i zastosowanie jałowca

Jałowiec to krzew z rodziny cyprysowatych. Znamy go nie tylko jako roślinę ozdobną. Jego owoce są idealną przyprawą do dań mięsnych. Właściwości lecznicze jałowca wykorzystuje się m.in. w kamicy nerkowej czy niewydolności wątroby. Do czego dodawać jałowiec i co można z niego zrobić? Jakie właściwości ma olejek jałowcowy? Kto nie powinien spożywać jagód jałowca? Podpowiadamy.

Jałowiec jest jedną z najbardziej tradycyjnych przypraw stosowanych w kuchni polskiej. Jego dodatek pozwala odtworzyć smak wiejskich potraw jeszcze z czasów kuchni sarmackiej. Podczas gdy zazwyczaj gorzkie składniki dań równoważy się jakimś słodkim dodatkiem, w przypadku jałowca jego smak podkreśla się innymi gorzkimi produktami. Ciekawostką jest, że jałowiec odpowiada za charakterystyczny smak ginu – popularnego napoju alkoholowego wykorzystywanego przede wszystkim do produkcji drinków. 

Jałowiec – charakterystyka, odmiany 

Jałowiec jest krzewem, który występuje w kilku odmianach. Wykorzystuje się go jako przyprawę lub roślinę ozdobną. Wyróżnia się: jałowiec płożący, pospolity, chiński, sabiński, łuskowaty, skalny, kolumnowy i wirgijski. Szeroko uprawiany oraz dziko rosnący jest jałowiec pospolity. Jest to zimozielony krzew lub drzewo z rodziny cyprysowatych. Występuje dziko przede wszystkim na półkuli północnej. Jako przyprawę oraz substrat do produkcji leku wykorzystywane są owoce jałowca, a poprawnie mówiąc: szyszkojagody. Używa się ich jako przyprawy lub surowca do produkcji olejku. Jagody jałowca wykorzystuje się po wysuszeniu ich w stosunkowo niskiej temperaturze, tylko 35 stopni, ponieważ w wyższej jego olejki tracą swoje prozdrowotne właściwości. 

Jałowiec – właściwości lecznicze 

Owoc jałowca zawiera olejek, flawonoidy, garbniki oraz kwasy organiczne. Dodawany jest do potraw, aby zrównoważyć ich ciężkostrawność. Minimalizuje ryzyko pojawienia się dolegliwości takich jak wzdęcia, bóle żołądka czy uczucie ciężkości na żołądku. Jako surowiec leczniczy wykorzystywany jest olejek z jałowca – stosowany w aromaterapii (ma bardzo przyjemny zapach), kosmetyce oraz medycynie. Owoce jałowca używa się pomocniczo jako środek moczopędny w kamicy moczowej, niewydolności wątroby i nadmiernej fermentacji jelitowej.  

Jałowiec – zastosowanie w kuchni. Do czego dodaje się jałowiec? 

Jałowiec – jako przyprawa zmniejszająca ciężkostrawność tradycyjnych dań kuchni polskiej – wykorzystywany jest często podczas przygotowywaniu dań z dziczyzny, wołowiny, wieprzowiny i kaczki. Co ciekawe, znakomicie podkreśla smak czarnych porzeczek, wykorzystywanych na przykład do przygotowania sosu. Dodawany do dań z kapusty wzbogaca je w lekko wykwintny aromat i ciekawy posmak. 

Ponadto w związku z obecnością nut cytrynowych w ziarenkach często alkohol z jałowca (gin) wykorzystywany jest w połączeniu z plasterkami cytryny lub sokiem z grapefruita bądź pomarańczy. Podobnie można wykorzystać wspomniane już wcześniej czarne porzeczki – dodane do drinka także wzbogacą smak napoju. 

Olejek jałowcowy – zastosowanie 

Olejek jałowcowy jest wykorzystywany w celu pobudzania funkcji nerek, poprzez wzmaganie wydzielania moczu. Dzięki temu zmniejszeniu ulegają obrzęki i następuje odciążenie układu krwionośnego. Ponadto poprawia perystaltykę jelit, hamując nadmierne wydzielanie gazu w jelitach. Przy zastosowaniu zewnętrznym podrażnia skórę, działa także silnie bakteriobójczo oraz przeciwbólowo w zapaleniu korzonków nerwowych. Często wykorzystywany jest także w aromaterapii. Jest składnikiem preparatów do nacierań o działaniu rozgrzewającym. 

Jałowiec – przeciwwskazania 

Bezpieczna ilość suszonych owoców jałowca na dzień to 2–10 g (użyte jako surowiec do przygotowania naparu lub przyprawa). Odpowiada to 20–100 mg olejku z jałowca. Przy dłuższym stosowaniu lub przedawkowaniu możliwe jest podrażnienie błony śluzowej przewodu pokarmowego oraz uszkodzenie nerek. Nie wolno stosować jałowca u osób ze stanami zapalnymi jelit lub nerek, przy chorobie wrzodowej żołądka lub dwunastnicy, marskości wątroby oraz w ciąży.

Jałowiec – inne zastosowanie rośliny 

Pięćset lat temu jałowiec został użyty przez Holendrów do produkcji nalewki z wina jęczmiennego, aby uatrakcyjnić jej smak i wzbogacić ją o prozdrowotne właściwości. Nalewka ta nazywa się genever i jest bezpośrednim przodkiem ginu. Gin jest natomiast jednym z najbardziej popularnych wysokoprocentowych napojów alkoholowych. Zawiera 35–40% alkoholu i mieszany jest często z innymi napojami, aby złagodzić jego gorzki smak. Najczęściej w połączeniu z tonikiem, sokiem pomarańczowym lub z wermutem. 

Przepisy z wykorzystaniem jałowca 

Gulasz wołowo-grzybowy z jałowcem

Składniki: 

• 500 g antrykotu wołowego, 
• 200 g prawdziwków lub podgrzybków, 
• 1 łyżka masła klarowanego, 
• 1 cebula, 
• 2 ząbki czosnku, 
• 6 ziarenek jałowca, 
• 4 liście laurowe, 
• pieprz do smaku, 
• 800 ml bulionu wołowego, 
• 50 ml śmietanki 30%, 
• 1/2 pęczka natki pietruszki. 

Mięso pokrój w kostkę i obsmaż na oleju na patelni z grubym dnem. Zdejmij ścięte z każdej strony mięso na talerz, a na patelnie dodaj pokrojoną w piórka cebulę i ją zeszklij. Dodaj posiekany drobno czosnek, jałowiec, liście laurowe i smaż 1–2 minuty. Podaj pokrojone w plasterki grzyby, przesmaż 2 minuty. Dodaj mięso, dolej bulion i szybko zagotuj. Wymieszaj dokładnie, przypraw pieprzem i gotuj pod przykryciem 1,5–2,5 godzin zależnie od wielkości kawałków, aż mięso będzie miękkie. Gdyby bulion zbyt mocno wyparował, to dolej wrzątku. Pod koniec gotowania dolej śmietanki, wymieszaj, podawaj posypane posiekaną natką pietruszki z ugotowaną kaszą lub ziemniakami oraz surówką z kiszonej kapusty lub ćwikłą. Przed jedzeniem usuń liście laurowe i ziarenka jałowca. 

Domowa kiszona kapusta z jałowcem

Składniki: 

• 1 główka kapusty białej, 
• sól niejodowana (około 20 g na 1 kg poszatkowanej kapusty) – do kiszenia użyta sól nie może być jodowana. Jod powoduje zmięknięcie struktury warzyw w przetworach, dlatego konieczne jest używanie specjalnej soli niejodowanej do przetworów,
• liście laurowe (3–4 na 1 kg kapusty), 
• ziarenka pieprzu (6–8 na 1 kg kapusty), 
• ziarenka jałowca (3–4 na 1 kg kapusty), 
• marchewka (1 średnia na 1 kg kapusty), 
• opcjonalnie chili i czosnek – jeśli lubisz ostrzejszy smak. 

Kapustę poszatkuj w drobne włókna, marchewkę zetrzyj na grubej tarce. Pomieszaj obydwa warzywa, posyp odpowiednia ilością soli i dokładnie pomieszaj, wyciskając. Układaj w słoikach lub w ceramicznym naczyniu do kiszenia kilkucentymetrową warstwę kapusty, przyprawy i znowu warstwę kapusty oraz przypraw itd. Każdą warstwę mocno ubijaj, a od góry słoika lub naczynia zostaw kilka centymetrów pustego miejsca, aby sok, który puści kapusta, nie wylewał się i aby nie doszło do pleśnienia. Naczynia z kapustą umieść w temperaturze pokojowej na 2–3 dni (jeśli kisisz w słoikach to zakręć je wcześniej szczelnie zakrętkami). Następnie przenieś całość w chłodniejsze miejsce, aby spowolnić proces fermentacji. 

Oryginalny porzeczkowy dżem z jałowcem

Składniki:

• 2 kg czarnych porzeczek, 
• 1 kg cukru, 
• 6 ziarenek jałowca, 
• sok z 1 cytryny. 

Owoce oczyść z zanieczyszczeń i umyj. Umieść w naczyniu o grubym dnie i gotuj na małym ogniu. Często mieszaj, uważając, aby się nie przypaliły. Kiedy owoce puszczą sok, dodaj cukier i utarte w moździerzu na pył owoce jałowca. Dokładnie mieszaj. Gotuj około 30 minut, często mieszając, aby się nie przypaliło. Pod sam koniec dodaj sok z cytryny, przelej do wyparzonych i suchych słoiczków, zakręć i odstaw do góry dnem do całkowitego ostygnięcia.