Skolioza – przyczyny, objawy, leczenie bocznego skrzywienia kręgosłupa. Ćwiczenia na skoliozę

Co to jest skolioza? Rodzaje skolioz 

Skolioza (łac. scoliosis) to wada postawy ciała spowodowana przez trójpłaszczyznową deformacje kręgosłupa, w której kąt skrzywienia kręgosłupa przekracza 10 st. Co oznacza ta trójpłaszczyzowość schorzenia? Oznacza to, że kręgosłup ulega bocznym (w płaszczyźnie czołowej – boczne skrzywienie kręgosłupa), przednio-tylnym (w płaszczyźnie strzałkowej – lordoskolioza i kifoskolioza) i poprzecznym (rotacja i torsja kręgów) odchyleniom od prawidłowego położenia. W konsekwencji dochodzi do powstania asymetrii zaburzającej stabilność tułowia i mobilność kończyn. Jest to wada, która może pojawić się na różnych etapach rozwoju, szczególnie często w okresie dojrzewania, przy nagłym i intensywnym wzroście. 

Podział skoliozy ze względu na wiek, w jakim powstała to:

• skolioza wczesnodziecięca – do 3. roku życia, 
• skolioza dziecięca – pomiędzy 3. a 10, rokiem życia, 
• skolioza młodzieńcza – kształtuje się w okresie dojrzewania, 
• skolioza dorosłych. 

Skolioza najczęściej rozwija się w odcinku piersiowym kręgosłupa (skolioza piersiowa) lub na granicy odcinka piersiowego i lędźwiowego, rzadziej pojawia się w samym odcinku lędźwiowym. Skolioza może być prawostronna lub lewostronna. Skrzywienie kręgosłupa nie ustąpi samo, dlatego tak ważna jest szybka diagnostyka i zastosowanie prawidłowych procedur terapeutycznych i ćwiczeń na skoliozę, aby nie dopuścić do rozwoju deformacji kręgosłupa oraz innych struktur ciała.

Skoliozy dzieli się na: 

• skoliozy funkcjonalne (czynnościowe) – powstają wtórnie do zmian w innych, pozakręgosłupowych częściach ciała, są odwracalne,  
• skoliozy strukturalne – to deformacja kręgosłupa ze zmianami w obrębie kręgów i krążków międzykręgowych, mięśni, powięzi, więzadeł oraz torebek stawowych. 

Skoliozy można także podzielić ze względu na ich pochodzenie: 

• skoliozy idiopatyczne – niewiadomego pochodzenia, stanowią 80% wszystkich skolioz, najczęściej występują u dzieci i młodzieży w okresach szybkiego wzrostu kości,  
• skoliozy neuropochodne – wrodzone, porażenne – wiotkie, porażenne – spastyczne, inne, 
• skoliozy mięśniopochodne – wrodzone, w przebiegu dystrofii mięśni, inne, 
• skoliozy kostnopochodne – wrodzone, torakopochodne, układowe. 

Skolioza – przyczyny  

Za główne przyczyny powstawania skolioz uważa się: 

• zaburzenia mechanizmu antygrawitacyjnego centralnego, 
• osłabienie stabilizacji centralnej,  
• uwarunkowania genetycznie (odpowiedź na to, czy skrzywienie kręgosłupa jest lub może być dziedziczne), 
• zaburzenia równowagi, 
• choroby przewlekłe, 
• choroby neurologiczne, 
• zwyrodnienia stawów, 
• różną długość kończyn i inne. 

Skolioza – objawy 

Do początkowych objawów skoliozy, które mogą zaniepokoić rodzica i które są widoczne gołym okiem należą: 

• nierówno ustawione barki, 
• wygięcie kręgosłupa na bok, 
• rotacja tułowia i rotacja kręgosłupa, 
• odstające łopatki lub nierówno ustawione łopatki, 
• nierówna linia pośrodkowa kręgosłupa, 
• nierówno ustawione biodra, 
• asymetryczne wcięcia w talii, 
• stawanie na jednej nodze i przenoszenie ciężaru ciała na jedną stronę,  
• garb żebrowy w odcinku piersiowym, 
• mięśniowy wał lędźwiowy,
• ból kręgosłupa.   

Skolioza – diagnostyka 

Wczesne zdiagnozowanie skoliozy kręgosłupa zdecydowanie zwiększa szanse na zmniejszenie pogłębiania się skrzywienia. Początkowo zbierany jest wywiad, następnie lekarz przeprowadza badanie kliniczne oceniające stopień skrzywienia, ustawienie miednicy, barków, klatki piersiowej, a także objawy neurologiczne. Na tej podstawie można mówić o postawie skoliotycznej. 

Do pełnej diagnozy skoliozy wykonuje się zdjęcie RTG kręgosłupa i wykreśla kąty wg skali Cobba. Kąt Cobba jest zawarty między górnym kręgiem krańcowym, a dolnym kręgiem krańcowym skrzywienia. Do oceny kąta potrzebne jest wykreślenie dwóch prostych przebiegających wzdłuż kręgów krańcowych oraz dwóch linii prostopadłych do tych poprzednich.  Kąt utworzony przez te linie pokazuje kąt skrzywienia kręgosłupa i jest warunkiem prawidłowego ustalenia postępowania terapeutycznego.  

Podział skolioz ze względu na kąt skrzywienia kręgosłupa:

• Skrzywienie poniżej 10 st. – to postawa skoliotyczna – wczesne stadium wymagające obserwacji i kontroli, napięciem mięśni i utrzymywaniem korekcji postawy ciała możliwe jest uzyskanie pełnej korekcji postawy, 
• skoliozy do 24 st. – wprowadzane jest indywidualne podejście rehabilitacyjne wraz z ćwiczeniami,
• skoliozy 24–40 st. – włączenie specjalistycznych metod terapeutycznych wraz ze stosowaniem gorsetów ortopedycznych. 
• skoliozy powyżej 40 st. – najczęściej skolioza operacyjna. 

Skolioza – leczenie 

Leczenie pacjentów ze skoliozą uzależnione jest od stopnia skrzywienia, jego pochodzenia, wieku pacjenta, współistnienia objawów neurologicznych oraz tempa progresji. U osób ze skrzywieniem do 24 st. stosuje się leczenie zachowawcze oparte o specjalistyczne, indywidualne ćwiczenia przygotowane przez doświadczonego fizjoterapeutę. Na tym etapie stosowane są znane i potwierdzone naukowo metody pracy z pacjentem, które wpływają na wzmocnienie gorsetu mięśniowego i elongację kręgosłupa. Stosowane są także ćwiczenia oddechowe powiększające ruchomość klatki piersiowej i zwiększające pojemność płuc oraz te, poprawiające ogólną sprawność.

Do powszechnie stosowanych metod fizjoterapii w skoliozach zaliczamy: 

• BSPTS (Barcelona Scoliosis Physical Therapy School) – Hiszpania, 
• DoboMed (Metoda Dobosiewicz) – Polska, 
• FITS (Funkcjonalna Indywidualna Terapia Skolioz) – Polska, 
• Lyon – Francja, 
• Schroth – Niemcy, 
• SEAS (Scientific Exercises Approach to Scoliosis) – Włochy, 
• Side Shift – Wielka Brytania. 

Wszystkie te metody służą pracy indywidualnej (każda skolioza jest inna i każdy pacjent ma inne możliwości ruchowe czy wydolnościowe), ale także są złożone z elementów, które pacjent wykonuje sam w domu. Dlatego tak ważne jest prawidłowe nauczenie poprawności wykonywania ćwiczeń na skoliozy i systematyczności. Jak wyleczyć skoliozę? Trzeba wyraźnie podkreślić, że nie ma standardowych, jednakowych dla każdego ćwiczeń rehabilitacyjnych stosowanych w leczeniu skolioz.  

Oprócz leczenia ruchem i ćwiczeń rehabilitacyjnych można wspomóc się zabiegami fizykalnymi, wykorzystując np. naświetlanie promieniami nadfioletowymi lub podczerwonymi oraz ciepłe kąpiele solankowe czy kąpiele perełkowe. Wykorzystywany jest także masaż oraz terapie w wodzie. Celem tych procedur jest zahamowanie postępu choroby i poprawa jakości życia. Duże znaczenie ma także nauka prawidłowej postawy siedzącej w szkole i w domu, nawyk ruchu, prawidłowe noszenie plecaka, odpowiednia ilość snu, prawidłowe odżywianie czy dostosowanie wkładek ortopedycznych do butów (jeśli są zalecane).  

Przy cięższych przypadkach skoliozy oprócz terapii indywidualnej stosowane są specjalne gorsety ortopedyczne. Noszone są one najczęściej przez dzieci w okresie wzrostu, aby zapobiegać regresji. Najczęściej stosowanym w Polsce gorsetem jest gorset typu Cheneau – umożliwia on trójpłaszczyznową korekcję skrzywienia, sięga od bioder do pach i jest indywidualnie dobierany dla każdego pacjenta. Noszony jest ok 20 godzin dziennie przy normalnym funkcjonowaniu w ciągu dnia.  

Leczenie skoliozy u dorosłych skupia się głównie na poprawie ogólnego stanu sprawności pacjenta, zmniejszeniu bólu, zwiększeniu siły i elastyczności mięśni, ewentualnej redukcji nadwagi i wprowadzeniu odpowiedniej ilości odpoczynku w ciągu dnia. W bardzo ciężkich przypadkach, przy występujących objawach neurologicznych, nieoperacyjne leczenie skoliozy u dorosłych może okazać się niewystarczające. Wtedy lekarz kieruje na leczenie operacyjne skrzywienia bocznego kręgosłupa.