Plagiocefalia – jakie są przyczyny i w jaki sposób leczy się zespół spłaszczonej główki u niemowlaka?

Plagiocefalia, czyli syndrom płaskiej główki u niemowlęcia, to zniekształcenie czaszki u małych dzieci – czaszka u noworodków i niemowląt jest miękka, a szwy czaszkowe są elastyczne, dlatego też ich głowa jest szczególnie narażona na powstawanie różnego rodzaju odkształceń. Czynniki ryzyka wystąpienia skośnogłowia to przede wszystkim: wcześniactwo, ciąża mnoga, a także niezmienna pozycja malucha podczas snu (na jednym boku lub na plecach). Jakie mogą być inne przyczyny plagiocefalii? Jak leczy się to schorzenie?

Czym jest plagiocefalia?

Plagiocefalia (łac. plagiocephalia), zwana inaczej skośnogłowiem lub zespołem spłaszczonej główki u niemowlaka, jest jedną z najczęściej występujących deformacji czaszki u małych dzieci. Czaszka niemowlaka zbudowana jest z kości połączonych ze sobą rozciągliwą błoną, która w czasie rozwoju dziecka zrasta się. Zanim do tego dojdzie kości czaszki dzięki tej błonie mogą się lekko ruszać, co ułatwia przechodzenie przez kanał rodny podczas porodu. Już wtedy może dojść do kształt głowy wraca do normy, ale jej miękka struktura nadal może być narażona na odkształcenia. 

Istnieją dwie główne przyczyny powstania plagiocefalii:

• może być ona spowodowana nieprawidłowym ułożeniem, w wyniku którego dochodzi do ucisku mechanicznego na głowę dziecka – plagiocefala ułożeniowa (pozycyjna),
• może także powstać przez zbyt wczesne jednostronne zrośnięcie szwów czaszkowych, powodując deformacje głowy.

Plagiocefalia – przyczyny

Jest wiele czynników, które mogą wpływać na prawidłowy kształt główki niemowlaka i zwiększać ryzyko pojawienia się. Zaliczyć do nich można:

• ciążę mnogą – brak wystarczającej ilości miejsca na swobodne ułożenie dzieci w macicy zwiększa ryzyko wystąpienia ucisku na bardzo elastyczną główkę dziecka i tym samym na jego czaszkę,
• nadmierna masa płodu,
• nieprawidłowe ułożenie dziecka w łonie matki,
• przedwczesny poród – jest to związane z długim przebywaniem wcześniaka w inkubatorze, który leży na plecach lub na boku i rzadko jest mu zmieniana pozycja, doprowadzając tym samym do płaskiej główki u niemowlaka z tyłu lub z jednej strony,
• niewystarczająca lub zbyt duża ilość płynu owodniowego,
• niezmienna pozycja do spania – powoduje nacisk na jedną część główki i często jest spowodowane układaniem dziecka w pozycji na plecach, aby zmniejszyć ryzyko nagłej śmierci łóżeczkowej (SIDS), 
• brak układania dziecka na brzuchu, gdzie kości czaszki są odciążone i możliwy jest równomierny rozwój zarówno anatomiczny, jak i funkcjonalny noworodka,
• komplikacje porodowe – główka może ulec skręceniu przy długim porodzie, jak również przy porodzie kleszczowym czy podciśnieniowym, u dziecka przebywającego w złej uciskowej pozycji może dojść do odkształceń czaszki,
• ułożenie pośladkowe płodu,
• wcześniactwo – u dzieci urodzonych przedwcześnie ryzyko deformacji jest znacznie większe, ponieważ stopień skostnienia czaszki głowy takiego noworodka może być znacznie obniżony w porównaniu do dzieci urodzonych o czasie, 
• kręcz szyi – problem z ruchomością głowy i szyi, preferowanie jednej strony przy ułożeniu głowy na skutek skrócenia mięśnia mostkowo–sutkowo–obojczykowego i trwałego zgięcia bocznego i rotacji głowy, dziecko utrzymuje skręconą główkę tylko w jedną stronę, co prowadzi do spłaszczenia kości czaszki u niemowlaka i asymetrii,
• wady wzroku – zarówno te spowodowane problemem z napięciem mięśni oka jak i ostrością widzenia.

Jak wygląda leczenie plagiocefalii?

Należy zdać sobie sprawę, że plagiocefalia to nie tylko problem kosmetyczny, nieleczona może prowadzić do deformacji i asymetrii twarzy i czaszki, niesymetrycznego rozwoju ciała, wad zgryzu, skrzywień kręgosłupa. Nie jest do końca znany wpływ tego zniekształcenia na rozwój mózgu, ale zauważalne jest wolniejsze tempo rozwoju dzieci z taką deformacją. Może to być spowodowane ich skłonnością do przebywania w jednej pozycji, która uwarunkowana jest właśnie wolniejszym tempem rozwoju motorycznego, np. późne siadanie dziecka. Odpowiednia terapia wyrównuje asymetrię i niweluje płaską główkę u niemowlaka oraz poprawia rozwój maluszka. Przy terapii zalecane jest często stosowanie poduszek na krzywą główkę, które zmniejszają napięcie mięśni szyi i stanowią podporę dla prawidłowego formowania się głowy. 

W ciężkich przypadkach, jeśli rehabilitacja nie pomaga, stosowane są specjalne indywidualne kaski ortopedyczne dla niemowląt. Zakłada się je dziecku na 23 godziny dziennie, a czas trwania leczenia zależy od stopnia zniekształcenia i tempa poprawy. W plagiocefali wrodzonej, gdzie przedwcześnie dochodzi do zrośnięcia szwów czaszki, stosowane są zabiegi operacyjne w celu uwolnienia ciśnienia w czaszce. 

Jak wygląda rehabilitacja dziecka z plagiocefalią?

U każdego dziecka, u którego występuje zniekształcenie główki zalecana jest konsultacja z fizjoterapeutą, ponieważ problem dotyczy nie tylko samego ustawienia i wyglądu krzywej główki u dziecka, ale także wpływa na ułożenie reszty ciała w przestrzeni. Terapeuta zawsze musi określić czy ułożenie główki jest fizjologiczne, czy wymuszone. 

Jak zapobiegać plagiocefalii?

Jednym z najważniejszych czynników, które zapobiegają powstawaniu plagiocefali jest prawidłowa pielęgnacja dziecka oraz zmiana pozycji dziecka podczas snu, przez co nie doprowadzamy do spłaszczenia potylicy u dziecka. Warto przekręcać główkę i zmieniać jej położenie z jednej strony na drugą, aby równomiernie ją obciążać. Nie należy bez konsultacji z fizjoterapeutą używać jakichkolwiek klinów czy poduszek w celu unieruchomienia głowy dziecka. Rodzice, nosząc swoje dziecko na rękach muszą zwracać uwagę, aby trzymać je zarówna na prawej, jak i lewej ręce, co także zmienia ułożenie główki malucha.

Można również zmieniać pozycje zabawek w łóżeczku, zachęcając dziecko do spojrzenia w stronę przeciwną do spłaszczenia. Kolejnym ważnym elementem jest kładzenie dziecka na brzuchu. Poprawia to zarówno jego rozwój motoryczny, jak i odciąża głowę oraz mięśnie szyi, kształtuje układ wzrokowy, zwiększa świadomość otoczenia. W przypadku małych dzieci zawsze musi się to odbywać pod nadzorem opiekuna.