Omdlenia - kiedy padasz bez czucia

Omdlenie jest to krótkotrwała, ustępująca samoistnie utrata przytomności i napięcia mięśniowego, powodowana niedotlenieniem mózgu wskutek zmniejszenia przepływu krwi. Powrót świadomości zwykle następuje w ciągu kilkunastu sekund.

1. Przyczyny omdleń
2. Jakie są rodzaje omdleń?
3. Jaki stan nie jest omdleniem, choć podobnie wygląda?
4. Jak diagnozuje się omdlenia?
5. Kto musi zostać w szpitalu w przypadku omdlenia?
6. Powikłania omdleń
7. Leczenie omdleń

Omdlenia mogą wystąpić w każdym wieku, częstsze są u osób starszych. Według niektórych autorów nawet 40% zdrowej populacji doświadcza przynajmniej jednego omdlenia. 

Przyczyny omdleń

Mechanizm prowadzący do utraty przytomności w większości przypadków polega na krótkotrwałym zmniejszeniu dostarczania tlenu do mózgu. Na ogół niedobór ten jest spowodowany zaburzeniami przepływu krwi, a nie niedostatecznym utlenowaniem krwi w płucach. Przepływ krwi z kolei uzależniony jest od odpowiedniej pracy serca, wystarczającej objętości krążącej krwi oraz jej odpowiedniego przepływu w naczyniach. Upośledzenie któregoś z tych mechanizmów może prowadzić do omdlenia.

Jakie są rodzaje omdleń?

Omdlenia możemy podzielić na kilka podstawowych rodzajów:

• Omdlenie wazowagalne

Występuje w stanach skrajnego strachu lub bólu, może być poprzedzone nudnościami, uczuciem gorąca i zawrotami głowy. Zazwyczaj ustępuje po położeniu chorego.

• Omdlenie ortostatyczne

Występuje po długotrwałym staniu bez ruchu lub po gwałtownej zmianie pozycji z siedzącej lub leżącej na stojącą.

• Omdlenie związane z lekami

Dużo różnych leków może poprzez swój mechanizm działania polegający na rozszerzaniu naczyń krwionośnych powodować omdlenia. Do takich środków należą leki przeciwnadciśnieniowe, moczopędne, antyarytmiczne, uspokajające, nasenne, przeciwdepresyjne. Również alkohol może mieć takie działanie.

• Hipowolemia

Omdlenie może być spowodowane zbyt małą objętością krążącej krwi, spowodowaną odwodnieniem lub krwotokiem. 

• Omdlenie kardiogenne

Przyczyną utraty świadomości często bywają wady serca, takie jak zwężenie zastawki lub nieprawidłowa pracą sztucznej zastawki. Również zaburzenia rytmu serca, taki jak zbyt szybka (częstoskurcz) lub zbyt wolna (blok serca) praca serca mogą być przyczyna omdleń. Jedną z częstszych przyczyn tego typu jest  tzw. zespół MAS, czyli całkowity blok przewodzenia pomiędzy przedsionkami a komorami serca. Omdlenie nie jest wówczas poprzedzone żadnymi objawami zwiastującymi.

Choroba wieńcowa także może być przyczyną omdleń. U osób w starszym wieku omdlenie często jest objawem zawału mięśnia sercowego.

Omdlenie może być też jednym z objawów masywnego zatoru tętnicy płucnej, kiedy ma miejsce częściowe lub całkowite „zatkanie” płucnych naczyń tętniczych - szczególnie zagrożone są osoby z zakrzepicą żył kończyn dolnych np. po operacjach ortopedycznych.

Przyczyną omdleń kardiogennych może być też zapalenie mięśnia sercowego.

Zwykle bywa tak, że omdlenie nie jest pierwszym objawem choroby serca, a choroba zasadnicza, będąca przyczyną  omdleń jest znana pacjentowi i jego rodzinie. Są jednak sytuacje, w których omdlenie jest pierwszym objawem choroby. Typowymi przykładami są kardiomiopatia przerostowa oraz bezobjawowe zaburzenia rytmu serca. Omdlenie lub czasem nawet nagły zgon występują wśród pozornego pełnego zdrowia, u osoby, u której dotychczas nie podejrzewano patologii układu krążenia.

• Omdlenia w ciąży

U kobiet w ciąży, zwłaszcza w ostatnim trymestrze podczas leżenia na plecach może dochodzić do omdleń, wskutek ucisku powodowanego przez ciężarną macicę na żyłę główną dolną. Wówczas dochodzi do utrudnienia powrotu krwi z naczyń do serca. Zaradzić temu można nie leżąc płasko na wznak, ale  na lewym boku.

• Hiperwentylacja

Zbyt szybkie oddychanie prowadzi do zaburzeń metabolicznych, które objawiają się mrowieniem, drętwieniem, kurczami  warg, twarzy, dłoni i stóp, a następnie do omdlenia. Hiperwentylacja często ma związek z silnym przeżyciem emocjonalnym lub lękiem.

• Omdlenia psychogenne

Po wykluczeniu innych przyczyn gwałtownej utraty przytomności czasem rozpoznaje się jako przyczynę zaburzenia psychiatryczne. 

Jaki stan nie jest omdleniem, choć podobnie wygląda?

Inne stany mogą dawać objawy podobne do omdlenia. Mogą to być m. in.:

• Niewydolność krążenia mózgowego

Oprócz utraty przytomności objawem zmian zatorowych, zakrzepowych lub miażdżycowych w tętnicach mózgu są również zaburzenia neurologiczne.

• Krwawienie do ośrodkowego układu nerwowego

Krwotok podpajęczynówkowy spowodowany pęknięciem tętniaka naczyń  mózgowych lub urazem głowy może prowadzić do utraty przytomności i śpiączki. Objawy towarzyszące to światłowstręt, ból głowy, nudności, wymioty i sztywność karku.

• Hipoglikemia

Na ogół spadek stężenia cukru we krwi poprzedzają inne objawy, takie jak wzmożona potliwość, zawroty głowy i drżenie rąk. Potem dochodzi do stopniowej utraty przytomności.

• Napad padaczkowy

Napad padaczkowy różni się od typowego omdlenia, zazwyczaj chory równocześnie z utratą świadomości ma drgawki, a po napadzie pojawia się  okres przytroczenia, trwający około 10 minut, podczas gdy po omdleniu powrót przytomności jest gwałtowny i całkowity.

Jak diagnozuje się omdlenia?

Zazwyczaj omdlenie skłania chorego do kontaktu z lekarzem, często wzywane jest pogotowie, które zawozi osobę po utracie przytomności na izbę przyjęć najbliższego szpitala. Wówczas przydatne mogą się okazać obserwacje poczynione zarówno przez samego pacjenta jak i przez świadków omdlenia. Chory zostanie zapytany o to czy omdleniu towarzyszyło uczucie kołatania serca, ból w klatce piersiowej oraz o ewentualne choroby serca. Istotna jest również informacja o pozycji ciała, w jakiej doszło do utraty przytomności, o stanie emocjonalnym pacjenta, przyjmowanych lekach, chorobach przewlekłych spożywanym alkoholu i wypitych płynach.

Chory po omdleniu powinien mieć zmierzone ciśnienie tętnicze, wykonane EKG, przeprowadzone badanie internistyczne i neurologiczne. Czasem konieczne jest wykonanie badania echokardiograficznego, elektroencefalogramu, próby pionizacyjnej i innych.

Następnym etapem diagnozowania omdlenia jest wykonanie badań laboratoryjnych, czyli morfologii, stężenia elektrolitów, oznaczenia enzymów martwicy mięśnia sercowego, stężenia cukru i ewentualnie innych badań przydatnych u konkretnego chorego. 

Kto musi zostać w szpitalu w przypadku omdlenia?

Przyczyna omdleń jest stwierdzana jedynie u około 50% pacjentów. W przypadku chorych z nie ustaloną przyczyną utrat świadomości konieczna jest obserwacja aby ustalić czy podłożem jest poważne schorzenie. Obserwację w warunkach szpitalnych zaleca się osobom w wieku powyżej 55 roku życia, po przebytych chorobach naczyń mózgowych, z chorobami serca. Pacjenci z pewną i łagodną przyczyna omdleń mogą pozostać pod opieką lekarza rodzinnego. 

Powikłania omdleń

Omdlenie i niekontrolowany upadek z nim związany może prowadzić do urazów mechanicznych, takich jak złamanie ręki, wstrząs mózgu, uraz głowy, dlatego trzeba podchodzić do omdleń poważnie, zapobiegać im i leczyć je.

Ponadto, omdlenie może być sygnałem poważnej choroby, stąd potrzeba wyjaśnienia jego przyczyn.  

Leczenie omdleń

Postępowanie doraźne przy omdleniu polega na ułożeniu chorego w pozycji poziomej z nogami powyżej głowy. Leczenie omdleń jest uzależnione od ich przyczyny.

Leczenie omdleń wazowagalnych polega na unikaniu długotrwałego stania w źle wentylowanych pomieszczeniach. Zaleca się poruszanie nogami przy długim staniu. Dieta powinna zapewniać zwiększoną ilość soli i wody.

Leczenie omdleń kardiogennych zależy od zasadniczej patologii układu krążenia. Leczenie może być farmakologiczne, zachowawcze lub nawet kardiochirurgiczne.

W każdym przypadku utraty przytomności należy zgłosić się do lekarza! Bardzo ważnym jest znalezienie przyczyny omdlenia i jak najszybsze rozpoczęcie leczenia.