Czym jest Bisfenol A (BPA) i dlaczego powinniśmy go unikać?

Coraz częściej na plastikowych pojemnikach możemy znaleźć hasła takie jak BPA free, Bisphenol A free lub – w wersji polskiej – wolne od Bisfenolu A czy nie zawiera Bisfenolu A. Oznaczenia takie umieszczane są zwłaszcza na produktach przeznaczonych dla dzieci i informują, że zostały one wyprodukowane z materiałów niezawierających tej substancji chemicznej.

Bisfenol A (BPA) to substancja chemiczna o nazwie 2,2-bis(p-hydroksyfenylo)propan. Zaliczany jest do związków organicznych z grupy fenoli. Otrzymany po raz pierwszy w 1891 roku, dziś jest stosowany na szeroką skalę do otrzymywania różnych polimerowych tworzyw sztucznych, które znajdują zastosowanie między innymi jako materiały do produkcji opakowań żywności i kosmetyków – zarówno wysokiej jakości przezroczystych plastikowych kontenerów, jak i polimerów używanych do wyścielania wnętrz puszek i kartonów służących do przechowywania żywności.

Co ciekawe, badania nad możliwością migracji tej substancji do produktu (żywności lub kosmetyku) rozpoczęto na długo po wprowadzeniu BPA do rutynowych zastosowań w przemyśle opakowań produktów mających bezpośredni wpływ na zdrowie ludzi. Jak wykazują testy przeprowadzone na przestrzeni ostatnich lat, BPA z łatwością może przenikać z opakowania do żywności, napojów czy kosmetyków, zwłaszcza w podwyższonej temperaturze, na skutek uszkodzenia opakowania produktu lub w przypadku przechowywania produktów tłustych. Jest to zjawisko niepożądane ze względu na negatywny wpływ BPA na nasze zdrowie.

Wpływ BPA na zdrowie człowieka

Z dnia na dzień coraz więcej doniesień na temat wpływu BPA na organizm ludzki pojawia się w prasie fachowej. Działanie tej stosunkowo małej cząsteczki na nasz organizm może powodować zakłócanie pracy układu hormonalnego i nerwowego. Ze względu na swoją budowę chemiczną wpływa na działanie układu rozrodczego czy tarczycy. Może wywoływać między innymi bezpłodność, otyłość, cukrzycę oraz przyczyniać się do powstawania zmian nowotworowych.

Regulacje prawne związane ze stosowaniem BPA

Wyniki badań wiążące BPA z wieloma chorobami doprowadziły do podjęcia działań prawnych związanych ze stosowaniem opakowań będących potencjalnymi źródłami tej substancji w otoczeniu człowieka. Niestety do tej pory całkowicie zakazano stosowania polimerów wyprodukowanych przy jego użyciu wyłącznie w trakcie produkcji butelek dla dzieci. Zakaz ten obowiązuje na terenie UE od 2011 roku. Podjęto również badania mające na celu ustalenie bezpiecznej dziennej dawki BPA.

Jak chronić się przed nadmiernym spożyciem BPA?

Źródeł BPA jest w naszym otoczeniu niezwykle dużo. Niewątpliwie te, które w największym stopniu dostarczają go do naszego organizmu, to wszelkie opakowania wyprodukowane z jego użyciem. Szczęśliwie nie musimy nagle wyrzucać wszystkich plastikowych pojemników na żywność. BPA jest stosowane między innymi do produkcji poliwęglanów. Są to polimery, których oznaczenie recyklingowe to cyfra 7 (lub PC). Dodatkowo, na skutek rosnącej świadomości konsumentów na temat szkodliwego działania BPA, na produktach niezawierających go w składzie często widnieje oznaczenie BPA free lub podobne. Jeżeli już decydujemy się na pozostawienie opakowań poliwęglanowych w codziennym użytku, stosujmy je do przechowywania produktów sypkich i suchych, będą one w mniejszym stopniu wchodziły w interakcję z materiałem niż substancje mokre. Pod żadnym względem nie podgrzewajmy żywności w tego typu opakowaniach. Szczególną uwagę należy zwrócić na modne w dzisiejszych czasach bidony i naczynia służące filtrowaniu wody wodociągowej. Jest to bez wątpienia bardziej ekologiczna i tańsza opcja niż picie wody butelkowanej, jednak pojemnik do tego celu używany powinien być wykonany z materiału dla nas bezpiecznego – np. szkła. Również pojemniki ekspresów do kawy magazynujące wodę lub mleko mogą być wykonane z poliwęglanów, wówczas najlepiej napełniać je płynami bezpośrednio przed przygotowaniem ulubionej kawy. Postępując w ten sposób, zminimalizujemy ilość wymytego z opakowania BPA. Innym problemem są puszki wyściełane od wewnątrz warstwą polimeru, która oddziela żywność od metalu. Z jednej strony zapobiega ona korozji puszki, z drugiej – potencjalnie zanieczyszcza produkt bisfenolem A. Bezpieczniej zatem będzie używać produktów pasteryzowanych lub napojów przechowywanych w szkle. W przypadku kosmetyków trudno jest znaleźć takie, do opakowania których wykorzystano szkło, jednak używanie tych opakowanych w polietylen (oznaczenie recyklingowe 2 lub 4) lub polipropylen (oznaczenie recyklingowe 5) będzie dla nas zdecydowanie bezpieczniejsze.

Czy BPA free znaczy bezpieczne?

Wymuszona prawnymi obostrzeniami eliminacja bisfenolu A z procesu produkcji niektórych polimerów spowodowała zwiększenie użycia cząsteczek o podobnej strukturze chemicznej, czyli jego analogów (najpopularniejsze z nich to bisfenol S oraz bisfenol F). Niestety wyniki badań nad toksycznym wpływem tych substancji na zdrowie człowieka nie są zadowalające. Ze względu na podobieństwa w strukturze chemicznej do BPA również stanowią potencjalne zagrożenie naszego zdrowia. Dodatkowo stosunkowo krótki czas ich użycia sprawia, że regulacje prawne i informacje na temat dziennej bezpiecznej dawki nie są jeszcze dostępne. Dlatego w miarę możliwości starajmy się ograniczyć użycie opakowań polimerowych, zwłaszcza tych z oznaczeniem recyklingowym nr 7 (PC).